Κιβωτοί ενός φορτίου μυστικού

* «Καφενείο» - Φεστιβάλ Αθηνών-

Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΙΩΑΝΝΙΔΗ

Με μια οπτική που αποκαλύπτει το λαϊκό χωρίς λαϊκισμό και το εθνικό χωρίς εθνικισμό, ο Δημήτρης Κουρτάκης υπήρξε ίσως η πιο ενδιαφέρουσα ελληνική εκπροσώπηση στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών. Η πρότασή του μπορεί να θεωρηθεί από πολλούς ελιτιστική και είναι γεγονός ότι παραπέμπει ενοχλητικά στον Κριστόφ Μαρτάλερ.

Σκηνή από την παράσταση που έστησε ο Δημήτρης Κουρτάκης

Αποτελεί όμως μια ενδιαφέρουσα έξοδο της καθηλωμένης οπτικής μας γύρω από την ταυτότητα του συλλογικού θεάτρου, μια φιλόδοξη και γόνιμη για το μέλλον πρόταση ανανέωσης. Αν η ατμόσφαιρα της σιωπής, το αίσθημα ξαφνιάσματος και η ποίηση της ανθρώπινης φιγούρας που καλλιεργεί ο σκηνοθέτης προχωρήσουν παραπέρα και αποκτήσουν μια περισσότερο συγκεκριμένη ταυτότητα, θα μπορούσαν να αποτελέσουν τομή στην αισθητική μας.

Είναι καταρχήν η πραγμάτευση του χώρου εκ μέρους του Κουρτάκη που παραδίνεται με την ανθρωπολογική και όχι μόνο με την ηθογραφική του σημασία. Ενα καφενείο φτιαγμένο στην εντέλεια της ατέλειάς του από την Μάρσα Γκίνσμπεργκ ορίζει εδώ την ανθρωπολογία του συγκεκριμένου χώρου αναφορών. Σε αυτόν, ή μάλλον στο τοπίο του, ανάμεσα στις κουβέντες των θαμώνων, ακούγεται ο παλιός αντίλαλος.

Επειτα είναι οι φιγούρες των ηθοποιών. Τόσο αληθινές ώστε δύσκολα θα τις ονόμαζε κανείς ακόμα και ρεαλιστικές, αθώες στην εμφάνισή τους στη σκηνή. Καθεμία από αυτές τις μορφές έχει μια δική της μυστική ζωή. Εκπέμπει μια σιωπή που καθορίζει τα όρια πέρα των οποίων δεν μπορούμε να εισέλθουμε. Οσο και κι αν είναι γνώριμες από την εικονολογία των καφενείων, οι κάτοικοι του καφενείου παραμένουν κιβωτοί ενός μυστικού φορτίου.

Τέλος είναι ο λόγος της παράστασης. Λόγος από τον Ηρόδοτο μέχρι τον Οβίδιο, λόγος άλλοτε για τον πόλεμο, άλλοτε για τις αρρώστιες, άλλοτε για το φαγητό. Πράγματα απλά, που συζητούν οι άνδρες στα καφενεία, ίδια θέματα πάνω κάτω, ίδιες συζητήσεις. Διαφέρει το ύφος και το ύψος.

Μόνο που εδώ, σε αυτήν τη μετεξέλιξη της αγοράς και της γειτονιάς, ο λόγος αποκτά μια ποιητική λειτουργία. Καθώς το κείμενο εξανθρωπίζεται στο στόμα των καφενόβιων αντιηρώων του πνεύματος, την ώρα που αυτοί παίζουν πρέφα, καπνίζουν, απομονώνονται για να ακούσουν ραδιόφωνο ή για να δουν τηλεόραση, ο αρχαίος λόγος αποκτά τη σημασία ανελκυστήρα που ενώνει μεταξύ τους διάφορα στρώματα πολιτισμού. Στις συζητήσεις τους το καφενείο αποκτά τις διαστάσεις και την όψη αερόπλοιου. Υπερίπταται.

Το παράξενο είναι ότι δεν μοιάζει τελικά καθόλου περίεργο να μιλούν αυτοί οι άνθρωποι με τις λέξεις των αρχαίων. Παρατηρούμε τη σύντομη ιστορία του πνεύματος που φέρει όχι μόνο το ανθρώπινο πρόσωπο αλλά την ανθρώπινη ύλη. Η πρόταση του Κουρτάκη ζητάει ευαισθησία για να γίνει δεκτή σαν ποιητική συμφιλίωση αυτών που μόνο η όψη κάνει να μοιάζουν αντίθετα.

Ηταν ανέλπιστη μια τέτοια επιτυχία από τη μεριά των Ελλήνων ηθοποιών. Δείχνουν ότι υπάρχει τεράστιο απόθεμα στην ελληνική σκηνή που ζητάει να επενδυθεί: Αρτο Απαρτιάν, Γιώργος Βαλαής, Ιερώνυμος Καλετσάνος, Βασίλης Καραμπούλας, Ρένος Μάντης, Δημήτρης Οικονόμου, Γιώργος Συμεωνίδης και η Σάσα Κρίτση.

Δεν είναι ακόμα απόλυτα ολοκληρωμένη η πρόταση του Κουρτάκη· παρουσιάζει πιθανόν ασάφειες και κενά, προσκολλάται ίσως σε ξένα πρότυπα. Αποτελεί όμως μια γόνιμη πρόταση που ζητά την προσοχή μας. *

Ελευθεροτυπία / 2 - 23/08/2008