Τέρατα με τη μορφή αστών

* «Βρικόλακες» του Ιψεν - Φεστιβάλ Αθηνών

Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΙΩΑΝΝΙΔΗ, Ελευθεροτυπία / 2 - 16/08/2008

Είχαμε την ευκαιρία να δούμε στο Φεστιβάλ Αθηνών δύο έργα του Ιψεν που νοηματικά συνδέονται μεταξύ τους με τη σχέση αίτιου και αιτιατού. Οι αντιδράσεις που προκάλεσε το «Κουκλόσπιτο» είναι αυτές, ως γνωστόν, που οδήγησαν κάποτε στη σύνθεση των «Βρικολάκων». Και τα δύο έργα επομένως βασίζονται σε κοινές βάσεις. Εκείνο που διαφέρει είναι το σενάριο.

Στην πρώτη περίπτωση, στο αστικό κενοτάφιο ξεσπάει κρίση και ακολουθεί η επανάσταση· στη δεύτερη, η κρίση αποσιωπάται και βρικολακιάζουν τα φαντάσματά της. Το έργο του Ιψεν δεν κρύβει μυστικά. Είναι μια σειρά εξισώσεων που καταλήγουν σε συγκεκριμένες λύσεις. Πριν από λίγο καιρό παρακολουθήσαμε από τον Λι Μπρούερ τον πιο ακραίο πιθανόν τρόπο να λύσει κανείς την εξίσωση του «Κουκλόσπιτου», με τη φόρμα να ξεπερνάει σε σημασία ακόμη και την αξία των μεταβλητών. Παρ' όλα αυτά, ακόμα και στην εκκεντρική προπαγανδιστική ρητορική του Αμερικανού σκηνοθέτη, το πράγμα παρέμενε σαφές: να η διατύπωση του προβλήματος, ιδού οι μεταβλητές του, αυτή είναι η εξίσωση, αυτή η λύση.

Ο Θάνος Σαμαράς και η Ανέζα Παπαδοπούλου στους «Βρικόλακες» όπως τους σκηνοθέτησε ο Εκτορας Λυγίζος

Στους «Βρικόλακες» που σκηνοθέτησε ο Εκτορας Λυγίζος, αντίθετα, είχαμε κυρίως ρητορεία, ενδιαφέρουσα και γοητευτική βέβαια, ρητορεία ωστόσο. Βαρύνεται και με τυπικά, νεανικά αμαρτήματα: θέλει να πει τα πάντα με το πρώτο και διαβάζει τη διαδικασία ανάποδα, από τη λύση προς το πρόβλημα. Εδώ δεν έχουμε ανθρώπους που αποκαλύπτονται βρικόλακες, αλλά βρικόλακες που μοιάζουν με ανθρώπους. Στο κλίμα ενός προτεσταντικού εξεταστηρίου που έστησε η Μαγιού Τρικεριώτη, το κοινό σαν εκκλησίασμα κάθεται αντικριστά και παρατηρεί τέρατα με τη μορφή αστών.

Εχουμε ξαναδεί αυτή την οπτική του ανεστραμμένου ρεαλισμού, όπου ο ρόλος φοριέται με τη φόδρα προς τα έξω. Συνήθως οδηγεί σε μια εντατική ερμηνεία που γειτνιάζει με την υστερία. Ο Λυγίζος μάλιστα ζήτησε να κάνει αυτό που μερικές μέρες πριν ο Μπρούερ παρουσίασε σαν παιχνίδι θεάτρου: να δει το έργο του Ιψεν σαν κολάζ από διαφορετικά θεατρικά είδη. Από το μπουρλέσκ μέχρι τη φάρσα, και από εκεί μέχρι την υστερία του γκροτέσκου οι ηθοποιοί συναγωνίστηκαν για το ποιος μπορούσε να αποδομήσει περισσότερο το ρόλο του με χίλιους διαφορετικούς τρόπους.

Είναι αλήθεια ότι δεν ήταν χωρίς αρετές η παράσταση. Η κυριότερη: με τον τρόπο του ο σκηνοθέτης κατόρθωσε να παρασύρει σε μια ανάγνωση του έργου που διέθετε εσωτερική συνέπεια και εικονοκλαστικό οίστρο. Χωρίς αμφιβολία, ο Λυγίζος έχει το χάρισμα της πρωτοτυπίας, ακόμα και όταν υπερβάλλει στα επιχειρήματά της.

Το άλλο θετικό στοιχείο της παράστασης ήταν οι ομοιογένεια των ερμηνειών της και η αφοσίωση των ηθοποιών στο όραμα του σκηνοθέτη τους. Δυσκολεύομαι ωστόσο να βρω πίσω από τη ρητορεία και τον εντυπωσιασμό μια βαθύτερη ουσία στις λοξές ερμηνείες της Αλβιγκ από την Ανέζα Παπαδοπούλου ή του Οσβαλντ από τον Θάνο Σαμαρά. Ο Γιώργος Ζιόβας είχε περισσότερο ενδιαφέρον στον ρόλο του πάστορα Μέντερς, όπως και η Πολυξένη Ακλίδη σαν Ρεγγίνα και ο Νίκος Γεωργάκης σαν Εγκστραντ. Δεν είναι τυχαίο. Η προσέγγιση του Λυγίζου, καθώς επικεντρώνει στο δέντρο και λησμονεί το δάσος, μεγεθύνει τα μικρά και μικραίνει τα μεγάλα θέματα του έργου. *