Ο John Gay και η Όπερα του ζητιάνου...

O άγγλος θεατρικός συγγραφέας John Gay γεννήθηκε στις 30 Ιουνίου 1685. Έμεινε ορφανός στην ηλικία των 10 χρόνων και στα 17 του πήγε στο Λονδίνο, ως βοηθός σε έναν έμπορο μεταξιού, αλλά εκεί όμως δεν πρόκοψε και ξαναγύρισε στο γενέθλιο τόπο.

Το έργο του Η Εβδομάδα του ποιμένα [The Shepherd's Week, 1714] «πατάει» πάνω στα ίχνη της βουκολικής ποίησης. Τέλος πάντων, στοιχεία για τον Γκέι μπορεί να βρει ο καθένας στις εγκυκλοπαίδειες. Εδώ όμως, τον μνημονεύω για τον απλούστατο λόγο ότι το διασημότερο έργο του (τουλάχιστον για τον 18ο αιώνα), η Όπερα του ζητιάνου [The Beggar's Opera], παίχτηκε το 1970 πρώτα στο θέατρο Βέμπο και αργότερα στο Βασιλικό της Θεσσαλονίκης, από το τότε νεοσύστατο Ελεύθερο Θέατρο.

Την παράσταση εκείνη είχε σκηνοθετήσει ο Γιώργος Μιχαηλίδης, τα σκηνικά και τα κοστούμια είχε φιλοτεχνήσει ο Γιάννης Λεκκός και η μουσική ήταν του Θόδωρου Αντωνίου. Στη διανομή: Κ. Αρζόγλου, Μ. Βασιλικιώτου, Α. Κυριαζάκη, Γ. Κοτανίδης, Υβ. Μαλτέζου, Α. Μιχαλιτσιάνου, Θ. Μπογιατζής, Π. Πολυκάρπου, Γ. Σαμπάνης, Χ. Σιμοπούλου, Μ. Τζιραλίδου, Κ. Τζούμας, Ν. Σκυλοδήμος, Μ. Χατζησάββας. Ηθοποιοί νέοι, που σήμερα αποτελούν βασικά στελέχη του θεάτρου μας – εκτός από τους Νίκο Σκυλοδήμο που δεν άντεξε κι έφυγε δίνοντας τέλος στη ζωή του, τη Μαρίκα Τζιραλίδου και τον Γιώργο Σαμπάνη. Όλοι τους σπουδαίοι καλλιτέχνες.

Επιπλέον, να σημειώσω ότι το έργο αυτό του Γκέι στάθηκε η έμπνευση για να γράψει το 1922 ο Μπέρτολτ Μπρεχτ την επίσης διάσημη Όπερα της πεντάρας.

H Lillian Hellman και οι... Μικρές Αλεπούδες της!

Γιατί τη θυμόμαστε; Είναι απλό. Υπήρξε μια σημαντική συγγραφέας του σύγχρονου αμερικανικού θεάτρου, και ήταν προοδευτική. Η Χέλμαν δε δίστασε να εκδηλώσει δημόσια τη συμπάθειά της για την Αριστερά, το ενδιαφέρον της για τον εμφύλιο πόλεμο στην Ισπανία, γεγονός που της στοίχισε διώξεις κατά την περίοδο του μακαρθισμού (1951-1952) και να αναπτύξει αξιόλογη πολιτική και κοινωνική δράση, πέρα από τις καλλιτεχνικές της δραστηριότητες.

Η Λίλιαν Χέλμαν [Lillian Hellman], γεννήθηκε στις 20 Ιουνίου 1905 στη Νέα Ορλεάνη και πέθανε στις 30 Ιουνίου 1984. Μέσα από τα πολυάριθμα έργα της τα οποία αν και συχνά μελοδραματικά, διακρίνονται για την εξυπνάδα και το επιδέξιο γράψιμο, άσκησε σκληρή κριτική στον αμερικανικό τρόπο ζωής.

Γνωστότερα έργα της το The Children’s Hour (Η ώρα των παιδιών, 1934), The Little Foxes (Οι μικρές αλεπούδες, 1939) και Watch on the Rhine (Φρουρά στο Ρήνο, 1941) – η συνεισφορά της στον αντιναζιστικό αγώνα.

Άλλα έργα: Days to come (Μέρες που έρχονται, 1936), The Searching Wind (Ο σαρωτικός άνεμος, 1944), Another Part of the Forest (Ένα άλλο μέρος του δάσους, 1946), Montserrat (1949), The Autumn Garden (Ο φθινοπωρινός κήπος, 1951), Toys in the Attic (Παιχνίδια στη σοφίτα, 1960), My Mother, My Father and Me (Η μητέρα μου, ο πατέρας μου κι εγώ, 1963), Scoundrel Time (Ο καιρός των αχρείων, 1976), Plenty (1978), Racing Demon (1990), The Judas Kiss (1998), Stuff Happens (2004).

Οι Μικρές αλεπούδες γυρίστηκαν ταινία το 1941 με την Μπέτι Ντέιβις, που ερμήνευσε τη Ρεγγίνα, η οποία μάταια προσπαθεί να ξεφύγει από τον σκληρό επαρχιωτισμό μιας μικρής πόλης της Λουιζιάνας του 1900. Η Χέλμαν χρησιμοποίησε ωμό ρεαλισμό και ως παρατηρητής της ζωής από τα αριστερά, παρουσιάζει τον άνθρωπο της εποχής εκείνης ως κυνηγό - μήπως και σήμερα το ίδιο δεν συμβαίνει; Γι' αυτό και παρομοιάζει τα μέλη αυτής της οικογένειας, της Ρεγγίνας, με την αλεπού: γιατί είναι το μόνο ζώο που κυνηγάει όχι μόνον όταν πεινάει αλλά και για την απόλαυση που νιώθει όταν ξεσκίζει το θύμα του.

Στην Ελλάδα, παίχτηκε το 1972-73, στο θέατρο Διάνα από το θίασο της Κατερίνας και της Έλλης Λαμπέτη, η οποία και ερμήνευσε την πρωταγωνίστρια Ρεγγίνα. Το 1977, παίχτηκε στο θέατρο Αθηνών, με την Κατερίνα Μαραγκού στον ομώνυμο ρόλο. Το έργο έχει μεταφράσει ο Ερρίκος Μπελιές. Επίσης παίχτηκε και η Φρουρά στο Ρήνο, από το θίασο του Πέτρου Φυσσούν την περίοδο 1972-73. [Τις πληροφορίες για τις παραστάσεις στην Ελλάδα τις γράφω από μνήμης - μόλις βρω κάποια παραπάνω στοιχεία θα τα παραθέσω].

Η Χέλμαν μετέφρασε στην αγγλική γλώσσα αρκετά γαλλικά έργα, ενώ με τον Richard Wilbur, έγραψε το λιμπρέτο για τη μουσική εκδοχή του έργου του Βολταίρου Candide (1955). Το 1931 συνάντησε το συγγραφέα Ντάσιελ Χάμετ [Dashiell Hammett], ο οποίος παρέμεινε σταθερός σύντροφός της μέχρι το θάνατό του το 1961.

Ο Βιτόριο Γκάσμαν...

Μπορεί να ήταν Ιταλός αλλά σαν χαρισματικός ηθοποιός αγαπήθηκε από το κοινό όλου του κόσμου. Κι εδώ στην Ελλάδα ήταν δημοφιλής ο Βιτόριο Γκάσμαν [Vittorio Gassman], που γεννήθηκε το 1922 (τη χρονιά της Μικρασιατικής Καταστροφής μας...) και διέβη τον Ρουβίκωνα της επίγειας ζωής στις 29 Ιουνίου 2000.

Ηθοποιός του θεάτρου και του κινηματογράφου και σκηνοθέτης. Προερχόταν από μια πλούσια οικογένεια γερμανικής καταγωγής. Στη Ρώμη παρακολούθησε μαθήματα στην Εθνική Ακαδημία Δραματικής Τέχνης [Accademia Nazionale d'Arte Drammatica] όπου σπούδασαν σημαντικά πρόσωπα του ιταλικού θεάτρου και κινηματογράφου, όπως οι Paolo Stoppa, Rina Morelli, Adolfo Celi, Luigi Squarzina, Elio Pandolfi, Rossella Falk, Lea Padovani και αργότερα με τους Paolo Panelli, Nino Manfredi, Tino Buazzelli, Gianrico Tedeschi, Monica Vitti, Luca Ronconi κ.ά.

Πρωτοεμφανίστηκε στο θέατρο, στο Μιλάνο το 1942, με την Alda Borelli στο έργο του Νικοντέμι Nemica. Πήγε στη Ρώμη και στο Teatro Eliseo συνεργάστηκε με τους Tino Carraro και Ernesto Calindri και μαζί δημιούργησαν μια διάσημη ομάδα που έπαιξε μια τεράστια γκάμα έργων. Το 1946 έκανε την πρώτη του εμφάνιση στην ταινία Preludio d'amore, και την επόμενη χρονιά εμφανίστηκε σε πέντε ταινίες.

Το 1948 η εκπληκτική ερμηνεία του στην ταινία Riso Amaro έδειξε ότι μπορούσε να έχει την ίδια επιτυχία και στο θέατρο και στον κινηματογράφο. Συνεργάστηκε με το θίασο του Λουκίνο Βισκόντι, μαζί με τους Stoppa, Rina Morelli και Paola Borboni. Ερμήνευσε τον Κοβάλσκι στο Λεωφορείον ο Πόθος του T. Williams, then emphatic in Shakespeare's Rosalinda or in Vittorio Alfieri's Ορέστης. Συνεργάστηκε στο Εθνικό Θέατρο με τους Tommaso Salvini, Massimo Girotti, Arnoldo Foà, στο Πέερ Γκιντ του Ίψεν. Με τον Luigi Squarzina το 1952 ίδρυσαν και διηύθυναν το Teatro d'Arte Italiano, και παρουσίασαν τον Άμλετ του Σέξπιρ, τον Θυέστη του Σενέκα και τους Πέρσες του Αισχύλου.

Το 1956 ήταν ένας χρόνος-κλειδί στην καριέρα του Γκάσμαν, αφού ερμήνευσε έναν αξέχαστο Οθέλλο με τον σπουδαίο ηθοποιό Salvo Randone στο ρόλο του Ιάγου. Λίγο αργότερα είχε απρόσμενη επιτυχία στην τηλεοπτική σειρά με τίτλο Il Mattatore, ένα προσωνύμιο που τον συνόδευε για όλη του τη ζωή. Δημιούργησε σχολή θεάτρου στη Φλωρεντία, από όπου πέρασαν πολλοί νεότεροι ηθοποιοί. Νυμφεύτηκε "μόνον" ηθοποιούς: τη Nora Ricci (με την οποία απέκτησε την κόρη του Πάολα, που έγινε ηθοποιός), τη Shelley Winters, τη Juliette Maynel, (με την οποία απέκτησε τον γιο του Αλεσάντρο, επίσης ηθοποιό), και τη Diletta D'Andrea.

(Στα ελληνικά κυκλοφόρησε το 1985, από τις εκδόσεις Εξάντας, το βιβλίο Βιτόριο Γκάσμαν: Το μέλλον βρίσκεται… πίσω μου (μτφρ. Κούλα Κυριακίδου-Καφετζή).

Ο μέγας Αιμίλιος Βεάκης

Στη φωτογραφία (αρχείο Κώστα Νίτσου), βλέπουμε τον Βεάκη στο ρόλο του Βασιλιά Λιρ, όταν η σεξπιρική τραγωδία παίχθηκε από το Εθνικό Θέατρο, το 1938. Η "μάσκα" του Βεάκη έκανε τον Λόρενς Ολίβιε να πει στην Παξινού: "Αυτός είναι ο Λιρ"!

Ήταν 67 χρονώ όταν έφυγε από τον μάταιο τούτο κόσμο ο γίγαντας του ελληνικού θεάτρου Αιμίλιος Βεάκης - σαν σήμερα, 29 Ιουνίου 1951. Γεννήθηκε στον Πειραιά το 1884. Ιδού πώς μιλά γι’ αυτόν τον μεγάλο ηθοποιό μας ο Αλέξης Σολομός:

«Ο Βεάκης δεν ήτανε μονάχα Οιδίπους, δεν ήτανε μονάχα Τόμπης, δεν ήτανε μονάχα Λιρ. Ήταν ένας μεγάλος πλάτανος, που άπλωνε τα κλαδιά του πάνω μας και κουρνιάζαμε στη σκιά του. Η παρουσία του έδινε στο θέατρο του τόπου μας θαλπωρή, σιγουριά κι ένα αίσθημα ανεξαρτησίας. Δεν ανησυχούσαμε για το μέλλον, γιατί υπήρχε ο Βεάκης κι αυτό μας ήταν αρκετό. Την ημέρα της κηδείας του Βεάκη, ήταν τόσος κόσμος στον Άγιο Κωνσταντίνο και στις σκάλες, που ήμουν αναγκασμένος να σταθώ στη γωνιά του πεζοδρόμιου. Ένας άνθρωπος του λαού πέρασε κοντά μου, κρατώντας ένα δέμα και μερικά εργαλεία. Στάθηκε, βλέποντας το πλήθος και μου είπε: “Τι γίνεται εδωπέρα;”. “Πέθανε ο Βεάκης”, του απάντησα. Άνοιξε διάπλατα τα μάτια, και μια έκφραση βαθιάς θλίψης ζωγραφίστηκε στο πρόσωπό του: “Ο ηθοποιός;”. Ήταν ο τόνος της φωνής του περαστικού;… Ηταν η δική μου συγκίνηση;… Ποτέ η λέξη “ηθοποιός” δεν μου φάνηκε νά ’χει τόσο μεγαλείο, όσο εκείνη τη στιγμή…» (Αλέξης Σολομός, Βίος και παίγνιον / Σκηνή – Προσκήνιο – Παρασκήνια. Δωδώνη, Αθήνα 1980).

Η ερμηνεία του στο ρόλο του Βασιλιά Λιρ του Σέξπιρ υπήρξε συγκλονιστική. Όλες οι μαρτυρίες, ασφαλώς, το επιβεβαιώνουν. Σημειώνει ο Μάριος Πλωρίτης:

«Όσοι δεν είχαν την τύχη να δουν το Βεάκη στη σκηνή, ρωτάνε εμάς τους τυχερούς γιατί λέμε πως ο Βεάκης ήταν μεγάλος, τόσο μεγάλος. Πώς να τους εξηγήσεις, όμως; Πώς να περιγράψεις με λόγια τους καταρράχτες του Νιαγάρα λ.χ. ή την έκρηξη του ηφαίστειου της Σαντορίνης; Γιατί έτσι ήταν ο Βεάκης πάνω στη σκηνή – καταρράχτης κι ηφαίστειο μαζί. [...] Στην κορυφαία ώρα της πάμπλουτης σταδιοδρομίας του, όταν ερμήνευσε στα 1938 τον Βασιλιά Λιρ, σκηνοθετημένο από το Δημ. Ροντήρη, ο Βεάκης διάψευσε πανηγυρικά τους σεξπιρολόγους εκείνους που διατείνονται πως η τραγωδία τούτη “δεν μπορεί να παιχτεί” – τόση είναι, λένε, η οξύτητα κι η ένταση των συναισθημάτων του ήρωα. Ο Βεάκης δεν τον έπαιξε μόνο, δεν τα έζησε μόνο, δεν τα μετάδωσε μόνο σ’ όλους μας. Τα εκτίναξε ώς την κορφή του σκηνικού ορίζοντα. Στην τρομερή σκηνή της θύελλας, όπου ο αποδιωγμένος γερο-βασιλιάς παλεύει με τα στοιχεία της φύσης και με τα στοιχειά της φαρμακωμένης ψυχής του, ο Βεάκης ήταν στοιχείο της φύσης ο ίδιος, ήταν θύελλα μέσα στη θύελλα, τυφώνας απέναντι στον τυφώνα – και ο ανεμοστρόβιλος της οδύνης του άρπαζε σύγκορμο το θεατή, παρασύροντάς τον στην ιλιγγιώδη δίνη της παράκρουσης, της οργής και της αυτογνωσίας του....» (Μάριος Πλωρίτης: «Ο ανεπανάληπτος. Μνήμη Αιμίλιου Βεάκη». Το Βήμα της Κυριακής, 31/5/1981

Ρεκόρ βραβείων για τον Στόπαρντ!

Η επανάσταση και η εξέγερση είναι τα θέματα των θεατρικών έργων που τιμήθηκαν με τα βραβεία Τόνι. Πρόκειται για το δράμα του Τομ Στόπαρντ [Tom Stoppard, γεννήθηκε 3 Ιουλίου 1937 στην πάλαι ποτέ Τσεχοσλοβακία] που αναφέρεται στη ρωσική επανάσταση και το ροκ μιούζικαλ Εαρινά Ξυπνήματα που περιγράφει τις νεανικές ανησυχίες και προβληματισμούς σχετικά με το σεξ. Η επική τριλογία του του Στόπαρντ Η Ακτή της Ουτοπίας κέρδισε επτά βραβεία Τόνι μεταξύ των οποίων το σκηνοθεσίας και του καλύτερου θεατρικού έργου, ενώ τα Εαρινά Ξυπνήματα κυριάρχησαν στην κατηγορία των μιούζικαλ αποσπώντας οκτώ βραβεία εκ των οποίων του καλύτερου μιούζικαλ και της καλύτερης σκηνοθεσίας σε μιούζικαλ.

Τα επτά βραβεία που πήρε Η Ακτή της Ουτοπίας αποτελεί νέο ρεκόρ για θεατρικό έργο. Τo προηγούμενο ρεκόρ κατείχαν με έξι βραβεία το έργο του Άλαν Μπένετ The history boys, που βραβεύθηκε πέρυσι και του Αρθουρ Μίλερ Ο Θάνατος του Εμποράκου το 1949. Το έργο του Στόπαρντ, βρετανού συγγραφέα τσεχικής καταγωγής, είναι μια τριλογία συνολικής διάρκειας οκτώ ωρών που αναφέρεται στην λογοτεχνική επανάσταση στη Ρωσία του 19ου αιώνα και ανέβηκε για πρώτη φορά στο Λονδίνο το 2002 και όπως δήλωσε ο δημιουργός του ετοιμάζεται η ρωσική διασκευή του έργου για να ανέβει στη Μόσχα.

Ήταν μια απροκάλυπτη ευρωαρπαχτή!

Ο Γ. Μιχαλακόπουλος σοκαρίστηκε από τη «Λυσιστράτη» που είδαμε πρόσφατα στο «Παλλάς» με τους Ντεπαρντιέ και Αρντάν. «Ήταν μια απροκάλυπτη ευρωαρπαχτή. Επίδειξη θράσους από έναν ηθοποιό που εκτιμώ. Απορώ πώς διαθέτει τον εαυτό του σε τέτοιες προχειρότητες προκειμένου να εισπράξει χρήματα. Αν πήγαινα εγώ στην Κομεντί Φρανσέζ ή σε οποιοδήποτε θεατράκι του Παρισιού να παίξω τον "Κατά φαντασία ασθενή", ακόμα και ως αναλόγιο, θα μου είχαν κοπεί τα πόδια. Ο Ντεπαρντιέ εμφανίστηκε στη σκηνή να πέρδεται. Και στο τέλος ολοκλήρωσε το φτύσιμο λέγοντας "ζήτω η Ελλάδα" αφήνοντας μια πλατεία άναυδη. Μια αποτυχημένη παράσταση είναι απλώς μια αποτυχημένη παράσταση που συμβαίνει σε όλους μας. Άλλο πράγμα όμως η αρπαχτή. Να κλείνεις τις σουίτες, τις λιμουζίνες σου, ν' ανεβαίνεις στη σκηνή παρουσιάζοντας ένα χάλι, να τα παίρνεις και να φεύγεις». (Συνέντευξη στην Έφη Μαρίνου, Κυρ. Ελευθεροτυπία, 24/6/2007)

Να, λοιπόν, που βρέθηκε κάποιος να μιλήσει ελεύθερα. Ο Γιώργος Μιχαλακόπουλος δεν είχε λόγους να μην πει αυτά που τελικά είπε για τον (αγαπητό και σπουδαίο ηθοποιό) Ζεράρ Ντεπαρντιέ [Gérard Depardieu]. Κάτι, δηλαδή, που ενδεχομένως θα μπορούσε να ισχύει για διαφόρους που κατά καιρούς έρχονται στην Ελλάδα, κάνουν τις "αρπαχτές" τους, εισπράττουν τα ζεστά "ευρωπουλάκια" τους και... μην τους είδατε! Και οι ιθαγενείς - δημοσιογράφοι και κοινό - να χειροκροτούν αδιακρίτως και ν' ανοίγουν το στόμα, θαμπωμένοι!