Ξένια Καλογεροπούλου: «Δεν αρκεί μια καλή παράσταση»

ΠΑΙΔΙ & ΘΕΑΜΑ

Η Ξένια Καλογεροπούλου μιλάει για το παιδικό θέατρο στην Ελλάδα, από τότε που ξεκίνησε ως σήμερα

ΜΥΡΤΩ ΛΟΒΕΡΔΟΥ

---

Η νέα παραγωγή της Μικρής Πόρτας με τον τίτλο «Παραμυθ... issimo» των Ξένιας Καλογεροπούλου και Θωμά Μοσχόπουλου θα κάνει πρεμιέρα στις 22 Νοεμβρίου. Την άνοιξη του 2009 θα ανεβεί στο Μικρό Θεατράκι «Ο Μπελάς» του Μάικ Κένι, για παιδιά 2-6 ετών.

---

Από το 1972, οπότε η Ξένια Καλογεροπούλου άνοιξε τη μικρή της «Πόρτα», ως σήμερα πολλά έχουν αλλάξει, πολλά έχουν βελτιωθεί και πολλά έχουν ακόμη να γίνουν στον χώρο του θεάτρου για παιδιά. «Τότε, επί χούντας, ήταν όλα διαφορετικά» θυμάται. «Δεν υπήρχε κανένας επαγγελματικός θίασος. Μετά έκανε ο Δημήτρης Ποταμίτης και ύστερα και άλλοι. Το πρόβλημα ήταν ότι σύμφωνα με μια διάταξη απαγορευόταν τα παιδιά να έρθουν στο θέατρο με το σχολείο τους. Ο δάσκαλος δεν μπορούσε να κάνει κάτι, οπότε ήταν δύσκολο να κάνουμε σχολικές παραστάσεις - μόνο σαν κρυφό σχολειό, σαν αντιστασιακή ενέργεια. Οπότε παίζαμε μόνον τα Σαββατοκύριακα και ουσιαστικά για τα παιδιά προνομιούχων οικογενειών... Εγώ όμως ήθελα να κάνω θέατρο για όλα τα παιδιά. Αργότερα» συμπληρώνει, μετά τη Μεταπολίτευση «έκανα καβγάδες για να αλλάξουν τα πράγματα μια που ο νόμος άργησε να καταργηθεί. Ακόμη και με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή τσακώθηκα για το θέμα του παιδικού θεάτρου». Τώρα όμως, πιο ψύχραιμα, καταλαβαίνει ότι δεν ήταν και τόσο παράλογο, καθώς δεν υπήρχαν θίασοι να κάνουν σωστή δουλειά.

«Με την κατάργηση της διάταξης τελικά, περάσαμε σε μια άλλη κατάσταση. Το θέατρο όχι μόνο δεν θεωρείται επικίνδυνο, αλλά μπήκε και στο πρόγραμμα του σχολείου. Τώρα τα παιδιά είναι υποχρεωμένα να βλέπουν παραστάσεις. Παράλληλα οι θίασοι έγιναν πάρα πολλοί. Ομως σε μια μεγάλη αναλογία οι παραστάσεις είναι πλέον επαγγελματικές. Διαθέτουν σκηνοθέτη, σκηνογράφο, ηθοποιούς. Αυτό είναι ένα μεγάλο βήμα. Από εκεί και πέρα το πράγμα κόλλησε, δεν εξελίχθηκε». Και ενώ οι συνθήκες γύρω από τα παιδιά αλλάζουν, τα ερεθίσματα αυξάνονται και τα θεάματα πολλαπλασιάζονται - αρκεί να πατήσεις ένα κουμπί, είναι όλο και πιο δύσκολο να τους κινήσεις το ενδιαφέρον.

«Την εποχή που αρχίσαμε, ή την εποχή που ήμουν εγώ παιδί, το να είσαι μπροστά σε μια κλειστή αυλαία και να ακούς μουσική να παίζει, έκανε την καρδιά σου να χτυπά. Τώρα δεν είναι τίποτα. Αρα εμείς πρέπει να δίνουμε στα παιδιά κάτι παραπάνω, κάτι που δεν βρίσκουν αλλού, κάτι που θα τα αγγίξει βαθιά και θα θυμούνται για χρόνια ή και για πάντα». Σήμερα, ειδική επιτροπή του υπουργείου Παιδείας κρίνει την καταλληλότητα μιας παράστασης ώστε το σχολείο να έχει τη δυνατότητα να την παρακολουθήσει. Ωστόσο «αυτό που ζητούν συνήθως οι άνθρωποι της επιτροπής, είναι το μήνυμα. Μα το μήνυμα είναι κάτι που λες και στον τηλεφωνητή. Ακόμη και η αισθητική μιας παράστασης μπορεί να είναι μήνυμα και σίγουρα δεν είναι κάτι που θα σου πουν όλα τα παιδιά βγαίνοντας από μια παράσταση» εξηγεί.

Παρούσα, πολύ συχνά, στις πρωινές παραστάσεις για τα σχολεία, η Ξένια Καλογεροπούλου ακούει, αφουγκράζεται τα παιδιά και καταλαβαίνει τι ήταν αυτό που άρεσε ή όχι στους μικρούς θεατές. Έπειτα από 35 χρόνια, η ιδρύτρια της Μικρής Πόρτας συνειδητοποιεί κάτι που είχε καταλάβει από νωρίς: τη δυσκολία και τις απαιτήσεις αυτής της δουλειάς. «Δεν αρκεί να κάνεις μια καλή παράσταση. Ούτε, βέβαια, μπορείς να ανταγωνισθείς τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Είσαι χαμένος από πριν. Αν όμως καταφέρεις με πολύ απλά πράγματα να κάνεις κάτι, αυτό μπορεί να είναι πιο ενδιαφέρον».

Πώς μπορούν να αντιμετωπισθούν τα προβλήματα; «Πέρα από εμάς τους ίδιους που πρέπει να αλλάξουμε, παρατηρώ μια έλλειψη πληροφόρησης. Πιστεύω ότι πρέπει οπωσδήποτε οι άνθρωποι που κάνουν θέατρο για τα παιδιά να ταξιδεύουν σε φεστιβάλ ή να γίνονται εδώ φεστιβάλ και σεμινάρια. Το 1979 πρωτοείδα μια ιταλική παράσταση σε ένα φεστιβάλ στο Βερολίνο, που με αναστάτωσε γιατί κατάλαβα πού μπορεί να φθάσει το παιδικό θέατρο». Επιστρέφοντας, έγραψε τον «Οδυσσεβάχ», το πρώτο δικό της έργο. Ακολούθησαν πολλά ακόμη, ενώ τα τελευταία χρόνια συνεργάζεται με τον σκηνοθέτη Θωμά Μοσχόπουλο, με τον οποίο συνυπογράφουν και ορισμένα έργα. Η Ξένια Καλογεροπούλου πάντως δεν νιώθει να μοιράζεται με πολλούς συναδέλφους της αυτή την αγωνία. Βρίσκει ρηχές, επίπεδες και μονοδιάστατες αρκετές από τις παραστάσεις για παιδιά. «Ξέρετε, το παιδικό θέατρο μπορεί να είναι και βαρετό και συναρπαστικό».

Ο ρόλος του δασκάλου και των υπουργείων

Σε καθημερινή βάση, το θέατρο Πόρτα κατακλύζεται από παιδιά και δασκάλους. «Δεν είναι δύσκολο για μας σήμερα» λέει «να καταλάβουμε τους δασκάλους. Ενα πρόβλημα είναι ότι όταν επιλέγουν ένα έργο για το σχολείο, θέλουν να αφορά όλες τις τάξεις. Και αυτό είναι λάθος. Από την άλλη, πρέπει να πούμε ότι όσο πρέπει να βελτιωθούμε εμείς που κάνουμε θέατρο, άλλο τόσο πρέπει και οι δάσκαλοι. Οχι όλοι, φυσικά, αφού υπάρχουν πάντα εξαιρετικοί άνθρωποι που διδάσκουν τα παιδιά. Για τους υπόλοιπους όμως, για εκείνους που κάθονται απ΄ έξω την ώρα της παράστασης, τι να πει κανείς.... Αδιαφορούν και, φυσικά, δεν μπορούν να προσφέρουν καμιά βοήθεια στις απορίες των παιδιών, αφού δεν έχουν καν παρακολουθήσει το έργο» συμπληρώνει. Παράλληλα επισημαίνει ότι η συνεργασία των υπουργείων Παιδείας και Πολιτισμού θα λειτουργούσε θετικά, ενώ το οικονομικό ζήτημα, που για ορισμένους λύνεται μέσω των επιχορηγήσεων, δυσχεραίνει την κατάσταση. «Κακά τα ψέματα. Χρειάζεσαι και μια ξεγνοιασιά για να κάνεις καλό θέατρο. Εμείς αν δεν είχαμε την επιχορήγηση δεν θα βγαίναμε» λέει. «Εμένα με απασχολεί να γίνει ένας πυρήνας από καλά πράγματα που να ανεβάζουν το επίπεδο. Εχει χαλάσει όμως και το γούστο των γονιών. Λένε ότι μια παράσταση είναι ωραία γιατί είχε πολλούς ηθοποιούς, πλούσια σκηνικά και κοστούμια».

Ιδέες και προτάσεις για λύσεις

Γνωρίζοντας εκ των έσω τα προβλήματα και τις δυσκολίες του θεάτρου για παιδιά, η Ξένια Καλογεροπούλου πιστεύει ότι λύσεις υπάρχουν, αρκεί να σκύψει κανείς με ενδιαφέρον, και επαναλαμβάνει ότι η πληροφόρηση «κάνει καλό». Ωστόσο διαφωνεί με την ύπαρξη του κρατικού διαγωνισμού για το θεατρικό έργο: «Τον θεωρώ μια καταστροφή, γιατί τα έργα που κατατίθενται είναι, συνήθως, το ένα χειρότερο από το άλλο. Εχω καταλάβει» συνεχίζει «ότι οι άνθρωποι που γράφουν καλό θέατρο για τα παιδιά, δεν πάνε σε διαγωνισμούς. Γι' αυτό πιστεύω ότι πρέπει να δοθούν άλλα κίνητρα». Επισημαίνει επίσης ότι δεν γράφονται κριτικές για το παιδικό θέατρο και προτείνει τη δημιουργία τριών βραβείων κάθε χρόνο τα οποία θα συνοδεύονται από ένα συμβολικό ποσό και μια εξήγηση για τη βράβευση. «Ολο αυτό θα έδινε ένα στάτους και θα έκανε παλαιότερες και νέες ομάδες να θέλουν να ξεχωρίσουν. Μια υπεύθυνη επιτροπή που θα έκρινε τις παραστάσεις, θα μπορούσε εκτός από τις τρεις βραβευμένες να συστήνει παράλληλα και άλλες τρεις, ώστε με τον τρόπο της να ενημερώνει το κοινό. Δεν πιστεύω στα θαύματα, αλλά κάτι πρέπει να κάνουμε. Δεν είναι υποδεέστερο το θέατρο για παιδιά. Αν όμως το θεωρήσουμε έτσι, τότε και θα είναι». Και καταλήγει: «Χωράει περισσότερη φαντασία, απλότητα, καθαρότητα και άλλου είδους ευαισθησία το θέατρο για τα παιδιά. Μια ωραία παράσταση μπορεί να σε κάνει να πετάξεις».

Το ΒΗΜΑ, 28/09/2008

Η ΗΘΟΠΟΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΧΟΡΕΥΤΗΣ

---

Η Ζυλιέτ Μπινός ως χορεύτρια στο in-i

---

ΠΑΡΙΣΙ

Μετά βαΐων και κλάδων περιμένουν οι φιλοθεάμονες Παρισινοί ένα «έργο» που φαίνεται ότι ήδη μάλλον απογοήτευσε τους ομοίους τους μιας άλλης μητρόπολης, του Λονδίνου. Πρόκειται για το θέαμα in-i το οποίο εξεπόνησαν από κοινού, όπως και το παρουσιάζουν στο Εθνικό Θέατρο της βρετανικής πρωτεύουσας ως τις 20 Οκτωβρίου, η διάσημη γαλλίδα ηθοποιός Ζυλιέτ Μπινός και ο επίσης διάσημος βρετανός (από το Μπανγκλαντές) χορευτής και χορογράφος Ακράμ Χαν, με τρίτη διασημότητα του εγχειρήματος τον εικαστικό Ανίς Καπούρ στον οποίο οφείλονται τα - ελάχιστα ωστόσο - σκηνικά. Το in-i, με τον ανεξήγητο τίτλο του, ανήκει στο είδος του χοροθεάτρου και επιχειρεί, με τον συνδυασμό λόγου και κίνησης, να εξερευνήσει τα μυστήρια του έρωτα. Αλλά, όπως παρατηρεί η κριτική, το ότι εκείνος δίδαξε σε εκείνην μερικά χορευτικά βήματα και εκείνη δίδαξε σε εκείνον λίγη απαγγελία δεν αρκεί για να δημιουργήσει ένα ενδιαφέρον θέαμα. Κανένας από τους δύο καλλιτέχνες δεν φαίνεται να διαπρέπει στον νέο του ρόλο: ο Χαν είναι αδύναμος ως ηθοποιός (αν και εντυπωσιάζει με τη χορευτική δεινότητά του) ενώ ανάλογη είναι και η επίδοση της Μπινός στα χορευτικά μέρη, παρ' ότι η ηθοποιός φαίνεται να έχει δουλέψει σκληρά. Στη γαλλική πρωτεύουσα το in-i θα παρουσιαστεί στο Theatre de la Ville 19-29 Νοεμβρίου, ενώ παράλληλα θα λειτουργήσει έκθεση ζωγραφικής της Ζυλιέτ Μπινός στην γκαλερί Artcurial, 22 Νοεμβρίου - 6 Δεκεμβρίου, και θα προβληθούν ταινίες της στη Cinematheque.

Ars... Brevis, Αναστασία Ζενάκου, Τo Βήμα, 28/09/2008

ΓΥΜΝΟΙ ΣΤΗΝ ΟΠΕΡΑ

---

Ο Ντάνιελ Οκουλιτς στη Μύγα

---

ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ

Δύο αλλεπάλληλες γυμνικές εμφανίσεις σε ισάριθμες λυρικές σκηνές είναι ασφαλώς αξιοπρόσεκτο φαινόμενο για την οπερατική δραστηριότητα των ημερών στις ΗΠΑ. Η πρώτη αφορά τον ευειδή νεαρό καναδό μπασοβαρύτονο Ντάνιελ Οκουλιτς, ο οποίος στην όπερα Η μύγα του Χόουαρντ Σορ (ars... brevis 6.7.2008), στην Οπερα του Λος Αντζελες, εμφανίστηκε με αδαμιαία περιβολή. Δεδομένης όμως της συζητήσιμης αξίας τής εν λόγω όπερας το γεγονός δεν κρίνεται τόσο σημαντικό. Πολύ περισσότερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η δεύτερη περίπτωση, η οποία αφορά κλασικό έργο του νεότερου λυρικού θεάτρου, τη Σαλώμη του Ρίχαρντ Στράους, στη Μητροπολιτική Οπερα της Νέας Υόρκης, σε παραγωγή που είχε πρωτοπαρουσιαστεί εκεί πριν από τέσσερα χρόνια.

---

Η Καρίτα Ματίλα στον «Χορό των επτά πέπλων»

---

Τότε η φινλανδή υψίφωνος Καρίτα Ματίλα είχε καταπλήξει τους πάντες όταν, στον «Χορό των επτά πέπλων», είχε αποβάλει ένα προς ένα όλα τα ιμάτιά της (συγκεκριμένα, διαβάζουμε, «ένα λευκό σμόκιν σε στυλ Μαρλένε Ντίτριχ») για να απομείνει ολόγυμνη επί σκηνής. Τώρα, στην επανάληψη της παράστασης, η θαρραλέα αοιδός επαναλαμβάνει και το τόλμημά της. Πέρα από αυτή τη ­ σύντομη άλλωστε ­ γυμνική εμφάνιση ο ρόλος της αισθησιακής ιουδαίας πριγκίπισσας αποτελεί θρίαμβο για τη σπουδαία υψίφωνο. Οσο για την παραγωγή γενικά, σε σκηνοθεσία του Γύργκεν Φλιμ, με σύγχρονα κοστούμια, έχει χαρακτηριστεί η «παράσταση όνειρο».

Ως τις 16 Οκτωβρίου.

Ars... Brevis, Αναστασία Ζενάκου, Τo Βήμα, 28/09/2008

ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΤΙΚΗ ΔΥΣΤΥΧΙΑ

---

Η Τζίνα Μακ Κι και ο Κένεθ Μπράνα στον Ιβάνοφ

---

ΛΟΝΔΙΝΟ

Ο Τσέχοφ αντιλήφθηκε πολύ πριν από τον Μπέκετ ότι τίποτε δεν είναι πιο διασκεδαστικό από τη δυστυχία. Το υποστηρίζει λονδρέζος κριτικός ο οποίος αναφέρει τη συνειδητοποίηση αυτού του γεγονότος ως προσόν της παράστασης του Ιβάνοφ στο θέατρο Wyndham's. Δεν είναι όμως αυτή η μοναδική αρετή της παράστασης. Αναφέρονται και άλλοι παράγοντες οι οποίοι εξουδετερώνουν τα ελαττώματα του νεανικού έργου του Τσέχοφ, αυτής της τραγικής κωμωδίας (ή κωμικής τραγωδίας): η πανέξυπνη νέα μετάφραση του Τομ Στόπαρντ, η εμπνευσμένη σκηνοθεσία του Μάικλ Γκράντεϊτζ και πάνω από όλα οι εξαίρετοι ηθοποιοί, με κορυφαίο τον Κένεθ Μπράνα στον κεντρικό ρόλο. «Δεν ήξερα αν πρέπει να γελάσω ή να κλάψω» δηλώνει άλλος κριτικός, αναφερόμενος στη λεπτή ισορροπία της παράστασης ανάμεσα στην πίκρα και στην αστειότητα, κάποτε την ίδια στιγμή. Τρεις τουλάχιστον από τους εγκυρότερους κριτικούς, ο Πολ Τέιλορ στον Independent, η Σάρα Χέμινγκ στους Financial Times και ο Μάικλ Μπίλινγκτον στον Guardian, βαθμολογούν την παράσταση με την ύψιστη διάκριση, πέντε αστερίσκους, με τα θερμότερα εγκώμια να αφορούν φυσικά τον πρωταγωνιστή. Φαίνεται ότι ο Μπράνα ερμηνεύει με απαράμιλλη δύναμη και εκφραστικότητα τον Ιβάνοφ, τον γαιοκτήμονα με τη φθισική σύζυγο, ο οποίος, εκτός από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει, οικονομικά και άλλα, δοκιμάζεται επίσης με σφοδρότητα στην κρίση της μέσης ηλικίας. Ως τις 29 Νοεμβρίου.

Ars... Brevis, Αναστασία Ζενάκου, Τo Βήμα, 28/09/2008

ΔΗΠΕΘΕ: Σε μαρασμό με ευθύνη του ΥΠΠΟ

ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΑ ΘΕΑΤΡΑ

«Πέρσες», από τη φετινή παράσταση του Θεσσαλικού

Ανησυχητικά είναι τα σχέδια του ΥΠΠΟ για τα Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα (ΔΗΠΕΘΕ). Ο υπουργός Μιχάλης Λιάπης, λίγο πριν το τέλος του 2007, υπονόησε το δυσοίωνο αύριο των ΔΗΠΕΘΕ δηλώνοντας μεταξύ άλλων: «Για το μεταβατικό 2008 θα γίνει επαναδιαπραγμάτευση (των επιχορηγήσεων) από το Εθνικό Κέντρο Θεάτρου και Χορού, με βάση τις υπάρχουσες πιστώσεις. Στο τέλος του 2008, όμως, τραβάμε μία γραμμή! Από τώρα το Εθνικό Κέντρο Θεάτρου και Χορού (ΚΕΘΕΧ) θα συνεργαστεί με τα ΔΗΠΕΘΕ, ώστε να διαμορφωθεί νέο πλαίσιο συνεργασίας, με ισχύ από 1/1/09, με βάση το ποια πληρούν τις προϋποθέσεις. Ελεγχος, με προϋπολογισμό - απολογισμό, αξιολόγηση. Χρειάζεται επανεξέταση και προσαρμογή στα νέα δεδομένα. Γιατί, άλλα περιφερειακά θέατρα απέδωσαν πολλά, άλλα ελάχιστα».

Λίγα χρόνια πριν, ο Πέτρος Τατούλης δήλωνε: «Θα προχωρήσουμε σε όλες τις θεσμικές και ενισχυτικές αλλαγές, που κρίνονται αναγκαίες για να οδηγηθούν τα ΔΗΠΕΘΕ σε νέα φάση ανάπτυξης για τα επόμενα χρόνια, ως σύγχρονα, πλέον, Δημοτικά Θέατρα, εφάμιλλα των αντίστοιχων Περιφερειακών Θεάτρων της Ευρώπης».

Συρρίκνωση δράσης τους

Για όλα αυτά, κατά καιρούς κλήθηκαν στο ΥΠΠΟ πέντε - έξι μόνο διευθυντές σαν μια άτυπη επιτροπή που κατέθεσε σχεδόν εν κρυπτώ τις δικές της απόψεις για τη μοίρα των ΔΗΠΕΘΕ. Προτάσεις που απηχούσαν προσωπικές απόψεις, διαφορετικές όπως είναι φυσικό. Από τότε και μετά τη δημιουργία του ΕΚΕΘΕΧ, την τύχη των ΔΗΠΕΘΕ «επεξεργάζεται» το Κέντρο αυτό και βρισκόμαστε εν αναμονή των «υψηλών» του κρίσεων. Αν, μάλιστα, κρίνουμε από τις θεωρητικές κορόνες και τα αποτελέσματα των «κρίσεων» του Κέντρου για τις επιχορηγήσεις του Ελεύθερου Θεάτρου, μάλλον απαισιόδοξα θα είναι τα μηνύματα.

«Οψόμεθα εις Φιλίππους», μια συνεργασία των ΔΗΠΕΘΕ Σερρών και Κομοτηνής

Τι γίνεται, όμως, και ποια είναι η αλήθεια για τις εστίες αυτές πολιτισμού στην περιφέρεια; Ενώ η ανάγκη παρέμβασής τους με υψηλού επιπέδου καλλιτεχνικό έργο που αναδεικνύει την τοπική παράδοση και τις τοπικές καλλιτεχνικές δυνάμεις μαζί και τη σύγχρονη δημιουργία καθημερινά μεγαλώνει, τα θέατρα αυτά αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα, συρρικνώνεται η δράση τους ή επαναλαμβάνουν το ρεπερτόριο εμπορικών θεάτρων για να επιβιώσουν.

Τα ΔΗΠΕΘΕ, άλλο περισσότερο και άλλο λιγότερο, προσφέρουν αξιόλογο έργο στην επαρχία και δίνουν μια σοβαρή πολιτιστική ανάσα στην ύπαιθρο, αφού και νέα ταλέντα αναδεικνύουν και καλλιτεχνική παιδεία παρέχουν. Παρ' όλα αυτά, και η προηγούμενη, αλλά και η σημερινή κυβέρνηση έχουν καθηλώσει τις χρηματοδοτήσεις των ΔΗΠΕΘΕ.

Ανεξαρτήτως των όποιων προβλημάτων, ο θεσμός των Δημοτικών Περιφερειακών Θεάτρων διέγραψε έναν κύκλο θετικό και αποδοτικό. Ολοι θεωρούν απαραίτητο τον επανακαθορισμό του θεσμού επάνω σε νέες βάσεις, οι οποίες θα ακολουθούν τόσο τις καλλιτεχνικές όσο και τις ευρύτερες κοινωνικές εξελίξεις. Σε καμιά περίπτωση όμως αυτό δεν μπορεί να σημαίνει κατάργηση κάποιων θεάτρων, όπως συζητείται τα τελευταία χρόνια. Ούτε ασφαλώς επιτρέπεται να τα καταδικάζουν σε οικονομικό άρα και καλλιτεχνικό μαρασμό. Μόλις πριν λίγο καιρό τα ΔΗΠΕΘΕ εισέπραξαν την τελευταία δόση για τη θεατρική περίοδο 2006-2007! Κανένα φως δε φαίνεται να υπάρχει για την επιχορήγηση του 2007-2008, που έληξε και η καλοκαιρινή δραστηριότητά τους. Οσο για τη θεατρική περίοδο που αρχίζει... ΥΠΠΟ είδε... τι μέλει γενέσθαι.

Ιστορική κατάκτηση

«Νεφέλες», από το ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης

Είναι γνωστό ότι ο θεσμός των ΔΗΠΕΘΕ αποτελεί ιστορική κατάκτηση του ελληνικού θεάτρου. Ετος ιδρύσεως θεωρείται το 1983, όταν η Μελίνα Μερκούρη δημιούργησε ένα περιφερειακό θεατρικό δίκτυο, με έδρες πόλεις της χώρας και φορείς τους Δήμους. Θεωρήθηκε τότε ότι ο καλύτερος τρόπος για να αναπτυχθεί και να διασωθεί το θέατρο στην περιφέρεια ήταν η δημιουργία Δημοτικών Περιφερειακών Θεάτρων, την ευθύνη λειτουργίας των οποίων θα έχει η Τοπική Αυτοδιοίκηση, με την ενεργό συμμετοχή των τοπικών πολιτιστικών και άλλων φορέων.

Ηταν μια προσπάθεια να αποκτήσει η περιφέρεια την πολιτιστική της φυσιογνωμία, οι Δήμοι και οι κοινότητες να μη δέχονται παθητικά τα πολιτιστικά αγαθά του κέντρου, αλλά να δοθεί η ευκαιρία στους νέους της περιφέρειας να εκφράσουν τις καλλιτεχνικές τους ανησυχίες, να τονωθεί η πολιτιστική ζωή που ήταν υποβαθμισμένη και γενικότερα να δοθούν ευκαιρίες και δυνατότητες για γενικότερη πολιτιστική άνθηση.

Το Σεπτέμβρη του 1983 επιλέχτηκαν οι εξής πόλεις: Καλαμάτα, Αγρίνιο, Ιωάννινα, Λάρισα, Βέροια, Χανιά. Ιδρύθηκαν τα πρώτα έξι Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα με τη μορφή του Νομικού Προσώπου Δημοσίου Δικαίου και άρχισαν να οργανώνονται από το Νοέμβρη του 1983. Τον επόμενο χρόνο μετεξελίχθηκαν σε ΔΗΠΕΘΕ τα δύο κλιμάκια του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος στις Σέρρες και την Κομοτηνή. Το 1985, με την ένταξη στο θεσμό των ΔΗΠΕΘΕ του Δημοτικού Θεάτρου Ρούμελης, με έδρα τη Λαμία, τα ΔΗΠΕΘΕ ανήλθαν σε εννέα. Δύο χρόνια αργότερα ιδρύθηκαν τα ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας και Ρόδου. Ακολουθεί το 1992 η ίδρυση του ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας. Το 1994 ιδρύθηκε το ΔΗΠΕΘΕ Βόλου, το 1995 το ΔΗΠΕΘΕ Βορείου Αιγαίου, με έδρα τη Χίο, και το 1997 τα ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης και Κέρκυρας.

Βασικός στόχος του ΔΗΠΕΘΕ είναι: Η προώθηση και ανάπτυξη της θεατρικής τέχνης, με την παραγωγή και οργάνωση παραστάσεων ποιότητας. Η πραγματοποίηση σειράς περιοδειών στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή. Οι συμπαραγωγές και οι ανταλλαγές θεατρικών παραστάσεων με άλλα ΔΗΠΕΘΕ, οι αναθέσεις νέων θεατρικών έργων, οι μεταφράσεις αρχαίου δράματος ή ξένου έργου εκεί που υπάρχει στο δραματολόγιο, η πρωτοποριακή και ερευνητική δουλειά. Η συμμετοχή σε αναγνωρισμένου κύρους διεθνή φεστιβάλ και η προώθηση του νεοελληνικού έργου. Η βελτίωση του επιπέδου της παρεχόμενης θεατρικής και γενικότερα καλλιτεχνικής παιδείας σε όλα τα επίπεδα. Η συστηματική συνεργασία με την εκπαιδευτική κοινότητα.

Ποικίλα εμπόδια

Το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο αντιμετώπισε και αντιμετωπίζει βεβαίως ποικίλα εμπόδια: Τα οικονομικά προβλήματα του Δήμου, που δεν επιτρέπουν την έγκαιρη κατάθεση της επιχορήγησης, τις καθυστερήσεις της επιχορήγησης και από την πλευρά του ΥΠΠΟ, τη δυσκολία αλλαγής των νοοτροπιών, τις συγκρούσεις τοπικιστικού περιεχομένου, τους προσωπικούς εγωισμούς κ.ά.

Τα λειτουργικά έξοδα ενός ΔΗΠΕΘΕ φθάνουν ή ξεπερνούν σε πολλές περιπτώσεις το 60% της χρηματοδότησης και μένουν τα υπόλοιπα για τρεις παραγωγές ετησίως, πέρα από τις γενικότερες πολιτιστικές δραστηριότητες που οφείλει να ασκεί ένα θέατρο της περιφέρειας αν θέλουμε να πούμε πως ανταποκρίνεται στους σκοπούς για τους οποίους ιδρύθηκε. Πολλοί καλλιτεχνικοί διευθυντές ομολογούν ότι από ένα σημείο και πέρα αναγκάζονται να στηριχτούν στον ηρωισμό των φίλων που κάποιες φορές τυχαίνει να μοιράζονται το όνειρο μαζί τους. Πόσο βιώσιμη είναι όμως μια τέτοια τακτική;

Τα τελευταία χρόνια τα ΔΗΠΕΘΕ φαίνεται ότι περνούν τη μεγαλύτερη κρίση τους. Πρέπει σίγουρα να ληφθούν υπόψη και να συνεκτιμηθούν οι εξωθεατρικές δυσμενείς συνθήκες, τα οικονομικά προβλήματα που είναι καθοριστικά ως στοιχείο λειτουργίας των θεάτρων, τα πολιτικά «χρέη» των τοπικών αρχόντων και ποικίλα άλλα προβλήματα, που ευθύνονται για τους κλυδωνισμούς. Και αν στην πραγματικότητα υπάρχει πολιτική βούληση για τη συνέχιση ύπαρξης των ΔΗΠΕΘΕ, η πολιτεία οφείλει να το αποδείξει. Γιατί η ανάγκη ενδυνάμωσης, διεύρυνσης και ανάπτυξης είναι πλέον επιβεβλημένη. Η ίδια η πολιτεία τα παραδίδει στον αναπόφευκτο μαρασμό. Μοιάζει, λοιπόν, συνειδητή και μεθοδευμένη η υποβάθμιση των ΔΗΠΕΘΕ, που επιχειρεί το ΥΠΠΟ.

Οικονομικός και όχι μόνο μαρασμός

Το πρώτο στη λίστα πρόβλημα, από όπου «μύρια έπονται», είναι το οικονομικό, για το οποίο ευθύνεται το ΥΠΠΟ. Το ποσό της κρατικής επιχορήγησης στα ΔΗΠΕΘΕ είναι πλέον εξευτελιστικό. Εδώ και πολλά χρόνια ήταν ουσιαστικά καθηλωμένο ανάμεσα στα 2.900.000 και 3.000.000 ευρώ. Τα δεκαέξι ΔΗΠΕΘΕ, με αυξημένο ρόλο, μοιράζονταν λιγότερο του 1/5 του Μεγάρου (Αθηνών - Θεσσαλονίκης). Εστω κι αν αυτά τα χρήματα αποτελούν το 50% των εσόδων, ενώ το υπόλοιπο 50% καλύπτεται από το Δήμο. Καθώς το κόστος λειτουργίας των θεάτρων έχει αυξηθεί σημαντικά, το οικονομικό πρόβλημα βάζει φρένο σε οποιοδήποτε όραμα πέραν των δυνατοτήτων τους. Και δε φτάνουν όλα αυτά, το ΥΠΠΟ μείωσε στο 50% την επιχορήγηση. Τα ΔΗΠΕΘΕ που έπαιρναν 205.000 ευρώ, τώρα παίρνουν 92.000 ευρώ.

Δεν αισθάνεται η πολιτεία κανένα χρέος για τα Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα; Τα οποία πρωτίστως επιτελούν κοινωνική αποστολή και η δημιουργία τους στις συγκεκριμένες πόλεις έγιναν με τη λογική μιας ισομερούς γεωγραφικής κάλυψης και θα έπρεπε να είναι ενταγμένη μέσα σε μια πολιτιστική στρατηγική εθνικού επιπέδου, αν φυσικά ήταν σε θέση η κυβέρνηση να έχει μια τέτοια πολιτική, που δυστυχώς δεν την έχει!

Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ, ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, Κυριακή 28 Σεπτέμβρη 2008

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

24/8/2008

-- ΥΠΠΟσχέσεις... ΥΠΠΟκατάρρευση!

11/5/2008

-- Ιστορία 25 χρόνων!

3/9/2006

-- Κινδυνεύει το μέλλον τους

30/10/2005

-- Στην παγίδα των χορηγιών

8/6/2003

-- Συνειδητή και μεθοδευμένη υποβάθμιση

Πρεμιέρα για τη νέα Μήδεια του Παπαϊωάννου

Παρουσιάζεται επεξεργασμένη εκ νέου την Παρασκευή στο «Παλλάς»

Εχουν περάσει δεκαπέντε χρόνια από τότε που ο Δ. Παπαϊωάννου παρουσίασε ένα από τα σημαντικότερά του έργα, τη «Μήδεια». Ηταν το 1993 και το πρωτοποριακό σχήμα της Ομάδας Εδάφους έζησε μια από τις κορυφαίες του στιγμές. Σήμερα, ο Δ. Παπαϊωάννου επανέρχεται με μια νέα «Μήδεια», ξανακοιταγμένη, επεξεργασμένη εκ νέου και με εντελώς νέο καστ, στο «Παλλάς», από την Παρασκευή 3 Οκτωβρίου. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι οι πρώτες είκοσι παραστάσεις της «Μήδειας» είναι ήδη sold out και παρατείνεται για άλλες είκοσι.

Οπως σημειώνει η Κλημεντίνη Βουνελάκη στο έντυπο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών 2004, «Η υδάτινη “Μήδεια” ταξίδεψε, αγαπήθηκε, μάγεψε με τη δύναμη των εικόνων, την ευρηματικότητα στην αφήγηση του μύθου, το ιδιοφυές συνταίριασμα της στυλιζαρισμένης κίνησης ενός βωβού θιάσου με το δραματικό στοιχείο που αποπνέουν οι όπερες του Bellini. Γνώρισε αποθεωτική υποδοχή από την παγκόσμια κριτική και μοναδική αντοχή στο πέρασμα του χρόνου».

Στη νέα «Μήδεια», τη σύλληψη, τη σκηνοθεσία και τη χορογραφία υπογράφει φυσικά ο Δ. Παπαϊωάννου, τα σκηνικά είναι του Ν. Αλεξίου, οι φωτισμοί του Αλ. Γιάνναρου και ο σχεδιασμός και η σύνθεση ήχων του Coti K. Τη Μήδεια ερμηνεύει η Ευαγγελία Ράντου, Ιάσων είναι ο Γ. Νικολαΐδης, Σκύλος ο Αρης Σερβετάλης, Γλαύκη η Κατερίνα Λιόντου και Ηλιος ο Φοίβος Παπαδόπουλος. Συμμετέχουν δέκα ακόμα ηθοποιοί ως Αργοναύτες.

«Εκ του εναντίου» ελληνική διδαχή

Αραγε διδάχθηκαν ποτέ οι νικητές απ’ τους ηττημένους; – Κριτική Γιάννης Βαρβέρης

Αισχύλος Πέρσαι. Σκην.: Σταύρος Τσακίρης. Θέατρο: Θεσσαλικό (στο Κατράκειο

Στους «Πέρσας» (472 π.Χ.), η Ατη, δηλαδή η παραπλάνηση του υβριστή θνητού, ήδη διευρύνεται. Παραμονεύει για να παγιδεύσει συλλογικά στο πρόσωπο του Ξέρξη έναν ολόκληρο λαό: «Ζευς τοι κολαστής υπερκόμπων άγαν φρονημάτων». Και μάλιστα, ο εκδικητής θεός –εν προκειμένω ο Ποσειδών λόγω της παράνομης εκ μέρους των Περσών ζεύξης του Ελλησπόντου–, ο θεός λοιπόν, όταν ανιχνεύσει την ύβρη, σπεύδει ύπουλα να τη συντρέξει! Σ’ αυτή τη συνταρακτική παρατήρηση συμφωνούν ρητά και η Ατοσσα και ο Δαρείος. Κάποιος «δολομίτης δαίμων», κάποιος πανούργος θεός, λένε, παρέσυρε τας φρένας του βασιλιά. Μήπως, τηρουμένων των αναλογιών, το ίδιο δεν συμβαίνει και στον Ευριπίδη; Ο ταπεινωθείς Διόνυσος στις «Βάκχες» προσελκύει τον Πενθέα στην ολοκλήρωση της ύβρης του. Μαγικές υπόγειες αγχιστείες.

• Προδρομικές αρετές

Εκείνο που επίσης χαρακτηρίζει εδώ τον Αισχύλο είναι, παρά την αρχαϊκή τεχνική των αναλυτικών περιγραφών που συνήθως εκλαμβάνονται ως στατικότητα, οι προδρομικές θεατρικές του αρετές:

1) Το ίδιο θέμα το είχε επεξεργαστεί (476 π.Χ.) ο Φρύνιχος με τις «Φοίνισσές» του. Απ’ την επίπεδη όμως λυρική θρηνωδία εκείνου, ο Αισχύλος προχωρεί στην κλιμάκωση του αγωνιώδους συναισθήματος αφού, αντί να ανακοινώσει τη μηδική πανωλεθρία στην αρχή, τη γνωστοποιεί στο μέσον του έργου.

2) Ο Χορός, πέραν της σοφής σταδιακής ανέλιξής του από ηρωικό σε ελεγειακό, λειτουργεί εντονότατα και ως υποκριτής.

3) Μείζων θεατρικός χειρισμός η αντιστροφή της αντιμετώπισης του υλικού απ’ την πλευρά των ηττημένων. Ισως εδώ θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για τον πρώτο πιραντελισμό στο παγκόσμιο θέατρο. Ετσι, πάντως, αποφεύγεται ο ρεαλισμός και ενισχύεται η δραματικότητα καθώς και η εξυπηρέτηση των βαθύτερων σκοπών του ποιητή, όχι ευθέως πατριδολατρικών. Για τούτο δεν είναι τυχαίο ότι πουθενά δεν απαντά αναφορά ελληνικού ονόματος πλην της Αθήνας και των Ελλήνων, ενώ αντίθετα παρελαύνει όλη η μουσικά εξωτική παρτιτούρα των Περσών στρατηγών.

4) Στην πρόχειρη αυτή καταγραφή, ιδού και ένα μερικότερο παράδειγμα καθαρής θεατρικότητας, όμως πολύ εντυπωσιακό: Οι επίτηδες αφελείς ερωτήσεις της Ατοσσας περί Αθήνας, ώστε να δοθεί η, έστω έμμεση, ευκαιρία στον περσικό Χορό να την επαινέσει ως κοιτίδα του πολιτισμού και της δημοκρατίας που άδικα δέχθηκε τη μηδική προσβολή.

Στη νεότερη Ελλάδα πέντε είναι οι σταθμοί για το αριστούργημα αυτό: Μετά τον Πολίτη και τον Ροντήρη, ο Μινωτής, ο Κουν (και μαζί του ο Χρήστου, βέβαια) και ο Ευαγγελάτος. Πολύ μακριά θα μας πήγαινε έστω και ακροθιγώς να αναφερθούμε, τουλάχιστον στις τρεις. Η καθεμιά, ωστόσο, είχε τα επιχειρήματά της – σοβαρά και υπεύθυνα.

Καθώς οι «Πέρσαι» είναι το τέλειο υπόδειγμα του σχήματος «Υβρις – Ατη», δίνει και το κλειδί στην ερμηνεία του σύμπαντος αλλά και μιαν διδαχή στους νικητές Ελληνες υπό το πρίσμα της περσικής ήττας.

• «Θρησκευτική ευλάβεια»

Είναι μεγάλη η χαρά μου να επαινέσω (μήπως για πρώτη φορά;) τον Σταύρο Τσακίρη, που, απαρνούμενος θεωρίες, φλυαρίες και εντυπωσιασμούς, ανέγνωσε το έργο με «θρησκευτική ευλάβεια», με μια πολύ προσεγμένη τελετουργική λιτότητα, σεβόμενος ώς εκεί που έπρεπε την ακινησία του ώστε να μην πληγωθεί ο αρχαϊκός αυτός «κινηματογράφος». Χώρισε το Χορό και την αγγελία σε πολλούς ηθοποιούς, οι οποίοι, άλλοι με επιβλητικότερη και πιο επεξεργασμένη φωνή (Μ. Ζαχαράκος, Αλ. Φάις, Φ. Γέμτου) και άλλοι λιγότερο, μας μετέφεραν λαγαρά το κείμενο, συνήθως κρατώντας λειτουργικά ιερά βιβλία (των Περσών;). Η παράσταση κινήθηκε κατά το πλείστον μετωπικά αλλά ο πληθυσμός της παρέπεμπε στην ευθυγράμμιση και στις εν γένει συμπεριφορές του μοιρολογιού. Θεμιτή επίσης θεωρώ την πρωτότυπη εδώ δερβίσικη επίκληση του Δαρείου με την κινούμενη εν τόπω στάση και την οργιαστική απέκδυση του Χορού.

Η μετάφραση του ποιητή Κώστα Λάνταβου ήταν ένας ζωντανός οργανισμός, μουσικά κυματοειδής, διανθισμένος με παρηχήσεις και σύγχρονο αλλά όχι καθημερινό ελληνικό παλμό. Δεν ξέρω αν ήταν μεταφραστικό ή σκηνοθετικό, αλλά η μνημειώδης ρήση είναι άτοπο και άσκοπο να μην ειπωθεί στο πρωτότυπο. Εδώ έγινε: «Ιτε… να ελευθερώσετε…». Πείτε το όλο, ή έτσι ή αλλιώς.

• Μουσική – κοστούμια

Την τελετουργία του Τσακίρη βοήθησαν πολύ οι μηδικοί πορφυροί χιτώνες αίματος του Χορού και ο ανακτορικός της Ατοσσας, μαζί μ’ ένα πλήθος «αυστηρών» καρεκλών που μετακινούνταν κατ’ οικονομίαν (Ελένη Μανωλοπούλου).

Η γενικώς ελεγειακή και μεταφυσική, ζωροαστρικής προέλευσης, μουσική του Νίκου Κυπουργού επιβεβαίωσε το ταλέντο και εν προκειμένω τη γνώση και την εν μέτρω συγκίνησή του.

Καθώς δεν ετέθη εδώ ορχηστικό θέμα, η Αποστολία Παπαδαμάκη πραγμάτωσε με άρτια τεχνική την απέριττη κινησιολογική σκηνοθετική βούληση. Πλήρης άνασσα κύρους, θρήνου, αρχαϊκότητας η Ατοσσα της Εύας Κοταμανίδου και δυναμικά, ως βασιλεύς, κατερειπωμένος Ξέρξης ο Γιάννης Τσορτέκης. Δεν θα συμφωνούσα με την έντονη γείωση ενός περιπατητικού, καθημερινού Δαρείου (που την εξετέλεσε ευάγωγα ο Σοφοκλής Πέππας) ούτε και με το κοστούμι του, ένα πολυφορεμένο στρατιωτικό αμπέχονο πλείστων όσων παραστάσεων. Μ’ έναν οικείο Δαρείο και όχι φάσμα πια, χάνει το ιερό της νόημα η επίκλησή του. Ομοιόμορφα ντυμένοι ή όχι πολύ γνωστοί ηθοποιοί του Χορού θα εδικαιούντο τουλάχιστον μιας φωτογραφίας δίπλα στο βιογραφικό του προγράμματος, ελέω και του πολύμηνου μόχθου.

Βέβαιος έπαινος αναλογεί στον κ. Τσακίρη γι’ αυτό το, ολοκληρωμένου σκεπτικού, δύσκολο εγχείρημα.

Και, επιλογικά: Οι αισχυλικοί «Πέρσαι» πάντα μου θυμίζουν τη Μικρασιατική μας καταστροφή και τον βαθύτερό της υπεύθυνο…

100 χρόνια Κάρολος Κουν: μια μεγάλη έκθεση και ποικίλες εκδηλώσεις

Πρώτο ΘΕΜΑ, Της Τίνας Μανδηλαρά, 26 Σεπτεμβρίου 2008

Ο Κάρολος Κουν δεν ήταν μόνο ο άνθρωπος που άλλαξε άρδην τα πράγματα στο ελληνικό θέατρο, αυτός που το ανανέωσε και του έδωσε νέα πνοή. Υπήρξε -και στις μνήμες μας θα είναι για πάντα- ο μεγάλος οραματιστής, αυτός που πίστεψε στην αξία της εγχώριας πολιτιστικής δύναμης, που γαλούχησε μια πληθώρα σπουδαίων δημιουργών και ξεχωριστών ανθρώπων. Ξεκινώντας υπό τις άγριες συνθήκες της Κατοχής, ο Κάρολος Κουν δημιούργησε έναν νέο πόλο για τα πολιτιστικά δρώμενα στην Ελλάδα, το Θέατρο Τέχνης, και έδωσε νέο φως στο σκοτάδι του πολέμου. Σε αυτό το υπόγειο αντιλαλεί μέχρι σήμερα η φωνή του δημιουργού που άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στο ελληνικό θέατρο.

Με αφορμή λοιπόν τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννηση του ιδρυτή του Θεάτρου Τέχνης διοργανώνεται έκθεση προς τιμήν του από το Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς, το Πολιτιστικό Ιδρυμα Τραπέζης Κύπρου και το Θέατρο Τέχνης, η οποία άνοιξε χτες τις πύλες της και θα διαρκέσει μέχρι τα μέσα Νοέμβρη. Εκτός από την έκθεση, στο πλαίσιο των τιμητικών εκδηλώσεων, το κοινό θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει παραστάσεις του Καρόλου Κουν με τη συμμετοχή της Ορχήστρας των Χρωμάτων, αλλά και προβολές μαγνητοσκοπημένων παραστάσεων. Τέλος, αναπόσπαστο σημείο της έκθεσης είναι η παρουσίαση τμημάτων από σκηνικά ιστορικών παραστάσεων, όπως το σκηνικό του Γιάννη Τσαρούχη για τους «Πέρσες», και του Γιάννη Μόραλη για τον «Οιδίποδα Τύραννο». Την επιμέλεια της έκθεσης υπογράφει η σκηνογράφος Λίλη Πεζάνου.

Η δικιά μας Ιοκάστη έχει κάτι από τη Βασιλειάδου

«Απόψε τρώμε στης Ιοκάστης»: ελληνική λαϊκή κωμωδία στο «Χορν»

Συνέντευξη: Σοφία Φιλιππίδου - Ακης Δήμου

Στην ΙΩΑΝΝΑ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / 2 - 27/09/2008

Η Σοφία Φιλιππίδου συναντά για πρώτη φορά τον Ακη Δήμου μέσω μιας Ιοκάστης. Όχι της αρχαίας ελληνικής. Αλλά του υπερρεαλιστικού, σπαρταριστού θεατρικού έργου «Απόψε τρώμε στης Ιοκάστης» που υπογράφει ο Δήμου, σκηνοθετεί ο Σταμάτης Φασουλής και με Ιοκάστη την Φιλιππίδου κάνει πρεμιέρα στις 10 Οκτωβρίου στο θέατρο «Χορν».

Προσπαθώντας να εξιχνιάσουν από σκηνής το φόνο μιας μανικιουρίστας ο Παύλος Ορκόπουλος, η Σοφία Φιλιππίδου, η Νάντια Κοντογεώργη και ο Πυγμαλίων Δαδακαρίδης

• Πώς αισθάνεστε, κυρία Φιλιππίδου, που θα υποδυθείτε μια Ιοκάστη, που δεν είναι όμως του Σοφοκλή, αλλά του Ακη Δήμου;

Σ. Φιλιππίδου: «Δεν είναι των αρχαίων μας. Θα μπορούσε και να ήταν, όμως, αν είχαμε λιγάκι χιούμορ...».

• Θα μπορούσατε, δηλαδή, να υποδυθείτε την τραγική ηρωίδα;

Σ.Φ.: «Εγώ για αυτά είμαι κανονικά, επίσημα. Είμαι φύση τραγική! Γι' αυτό μου πάει τώρα "γάντι" η Ιοκάστη, γιατί ο καμβάς της είναι τραγικός. Κι η ηρωίδα είναι κωμικά τραγική ή, καλύτερα, τραγικά κωμική. Οπως και η ιδιοσυγκρασία μου».

• Κύριε Δήμου, γράφτηκε ότι η Φιλιππίδου είναι η ιδανική Ιοκάστη του έργου σας. Ετσι είναι;

Α. Δήμου: «Αισθάνομαι ότι η Σοφία, πέρα από αυτό το παροξυσμικά κωμικό στοιχείο που έχει στην ερμηνεία της, φέρει στην Ιοκάστη κι ένα υπόκωφο ρεύμα απελπισίας. Αυτό είναι προσόν των μεγάλων κωμικών. Η Φιλιππίδου, δηλαδή, με έβαλε να σκεφτώ με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που με είχε βάλει η Βασιλειάδου. Πίσω από αυτή την κλοουνέσκ φάτσα υπάρχει κάτι άλλο το οποίο δονείται και πάλλεται. Δεν είναι κατ' ανάγκην κωμικό: είναι η άλλη εκδοχή του τραγικού».

• Αν δεν απατώμαι, η «Ιοκάστη» είναι η πρώτη κωμωδία σας. Κάθε φορά σάς προκύπτει κάτι τελείως διαφορετικό. Μάλλον απρόβλεπτος κι ακατάταχτος είστε ως συγγραφέας.

Α.Δ.: «Και σχιζοφρενής ταυτόχρονα! Η κωμωδία όντως μού προέκυψε. Αισθάνθηκα κάποια στιγμή ότι είχα πάρει τον εαυτό μου πολύ στα σοβαρά μέσα στο θέατρο. Και αισθανόμουν την ανάγκη να διασκεδάσω πρώτα εγώ. Ηταν δηλαδή μια προσωπική ανάγκη να φλερτάρω τον πιο εξωστρεφή εαυτό μου».

• Δεν υπήρχε κάποιο έναυσμα, κάποιο ερέθισμα για την «Ιοκάστη»;

Α.Δ.: «Οταν ξεκίνησα να την γράφω, η ίδια η Ιοκάστη με ένα σχεδόν μεταφυσικό τρόπο με παρακινούσε. Αισθανόμουν ότι ερχόταν και με "κατοικούσε". Είχα να κάνω με μια γυναίκα η οποία λύσσαγε να μιλήσει και με χρησιμοποιούσε ως ενδιάμεσο».

• Με το όνομα της ηρωίδας κλείνετε το μάτι στο τραγικό;

Α.Δ.: «Πιθανώς. Αλλά και το όνομα Ιοκάστη Παπαδάμου μού επιβλήθηκε από μόνο του. Ηξερα δηλαδή από την αρχή πώς θα ήταν αυτή η γυναίκα. Ενιωθα ότι υπήρχε και ήταν η συνισταμένη πολλών γυναικών -του περιβάλλοντός μου ή του περιβάλλοντός μας. Τώρα που ξαναδουλεύω το κείμενο στην τελική μορφή του για το "Χορν", πολλές φορές σκέφτηκα ότι αν ήμουν γυναίκα, θα είχα πολλά στοιχεία της Ιοκάστης».

• Σας «τρέχουν» οι γυναικείοι χαρακτήρες.

Α.Δ.: «Δεν το κάνω σκόπιμα. Οταν όμως κάθομαι να γράψω, έρχονται και με βρίσκουν μόνο γυναίκες».

• Μιλάμε τόση ώρα για την Ιοκάστη και δεν έχουμε πει τι χαρακτήρας είναι. Είναι μια γυναίκα στα πρόθυρα νευρικής κρίσης, που την «είδε» Σέρλοκ Χολμς;

Α.Δ.: «Με κάποιον τρόπο η -εντός ή εκτός εισαγωγικών- αφέλειά της την κάνει χαριτωμένη και εκκεντρική. Την ίδια στιγμή όμως αισθάνεσαι ότι πίσω απ' όλα υπάρχει η αγωνία του "τι μου συμβαίνει;", "τι μας συμβαίνει;", "εγώ πού τοποθετούμαι μέσα σε όλο αυτό το πλαίσιο;"».

• Πώς θα χαρακτηρίζατε το έργο; Κωμωδία; Σάτιρα ηθών;

Α.Δ.: «Λαϊκή κωμωδία».

• Πώς ορίζετε το «λαϊκή»;

Α.Δ.: «Προσπαθεί να απευθυνθεί σε ένα όσο το δυνατό μεγαλύτερο κοινό, προτείνοντάς του ένα βλέμμα απέναντι στη ζωή και στα πράγματα που δεν θα το προσβάλλει ούτε θα παίζει με τα χαμηλότερα αντανακλαστικά».

• Πόσο εισχωρεί αυτοβιογραφικό υλικό στην ερμηνεία ενός ρόλου; Υπάρχουν σημεία που συναντιέστε με τον χαρακτήρα της Ιοκάστης;

Σ.Φ.: «Ισως στην παιδική απορία, στην ανατρεπτική διάθεση και στην αφέλειά της. Κατά τα άλλα, η βάση της, μια γυναίκα εργοστασιάρχη, κυρία βιομηχάνου ο οποίος σκοτώθηκε σε αεροπορικό, και μητέρα δύο παιδιών, δεν έχει τίποτα κοινό με εμένα. Ομως οι ηθοποιοί δεν είναι ανάγκη να έχουμε κοινά στοιχεία με τους ρόλους».

• Δεν δυσκολευτήκατε να την προσεγγίσετε.

Σ.Φ.: «Μπορώ να την διαβάσω πολύ καλά, μπορώ να την κυνηγήσω, να την "φτιάξω", να της δώσω πνοή. Δεν ξέρω πώς εργάζονται οι συνάδελφοί μου, αλλά εγώ ξεκινώ από το μηδέν σαν μικρό παιδί. Κατά τη διάρκεια αυτού του "ταξιδιού" ξαναγυρίζω στο Αγιο Δισκοπότηρο της παιδικότητας. Δεν μπορώ να πω σήμερα ότι ήδη την κατέχω και ότι την κατάλαβα αυτή τη γυναίκα. Πρέπει να βρω πώς περπατάει, πώς μιλάει, πώς συμπεριφέρεται, πώς αγαπάει, πώς μιλάει. Αλλά η Ιοκάστη χορεύει έναν κοσμικό χορό μαζί με το σύμπαν, ενώ νιώθει χαμένη, όπως όλοι μας. Το ότι τώρα για να σωθεί αρπάζεται από το πτώμα μιας μανικιουρίστας είναι συγκινητικό, παρ' όλο που δημιουργεί γύρω της απερίγραπτα κωμικές καταστάσεις. Σε αυτό μου μοιάζει απολύτως».

• Γιατί το λέτε αυτό;

Σ.Φ.: «Και τα πιο σοβαρά πράγματα να διηγούμαι, οι άνθρωποι στην αρχή χαμογελάνε και στη συνέχεια γελάνε».

• Δεν σας αρέσει;

Σ.Φ.: «Πολύ. Το δικό μου το δράμα, σε εισαγωγικά, είναι ότι από μικρό παιδί που έβγαινα έξω με τη μαμά, όλοι μαζεύονταν γύρω μου σαν τις μελισσούλες».

• Και με το θέατρο θέλετε να κάνετε τον θεατή ευτυχισμένο;

Σ.Φ.: «Αυτό είναι αυτονόητο. Ομως δεν είναι τόσο απλό κι επίπεδο. Υπάρχουν και βαθύτερα πράγματα -και το λέω ευθαρσώς: αγωνίζομαι για να να πάνε οι θεατές και πέρα από την επιφάνεια. Αγωνίζομαι να τους συγκινήσω, να προκαλέσω ηλεκτρισμό. Κι εδώ έχω την τύχη να υποδυθώ ένα σπουδαίο κωμικό ρόλο. Ατυχώς, οι μεγάλοι γυναικείοι κωμικοί ρόλοι δεν υπάρχουν στα ελληνικά έργα. Υπάρχουν μόνο ξεπέτες. Γι'αυτό και ο όρος "κωμικός" έχει παρεξηγηθεί και πρέπει να αγωνιστούμε για να αναβαθμιστεί η υπόθεση "κωμωδία"».

• Ολο αυτό το «εκρηκτικά» κωμικό υλικό που εμπεριέχετε, το χαλιναγωγείτε στη σκηνή;

Σ.Φ.: «Εννοείται. Είναι σε απόλυτη πειθαρχία. Στην αρχή δεν ήταν. Τα μηνύματά μου πλέον τα στέλνω μεθοδικά».

• Το ίδιο κι εσείς, κύριε Δήμου;

Α.Δ.: «Είμαι απόλυτα πειθαρχημένος. Σχεδόν δημόσιος υπάλληλος. Οταν αποφασίζω ή όταν με αποφασίζει το γράψιμο, κάθομαι πεντάωρα κι εξάωρα επάνω από τον υπολογιστή».

• Το στόρι είναι έτοιμο όταν κάθεστε στον υπολογιστή;

Α.Δ.: «Μπορώ να ξεκινώ απ' οτιδήποτε. Ενα ίχνος της πραγματικής, καθημερινής ζωής. Μπορεί να είναι μια ανάμνηση, μπορεί να είναι μια εικόνα, ένα βλέμμα που σιγά σιγά αποκτά φόρμα και υπόσταση. Το σημείο συνάντησης όλων των ιστοριών που μου αφηγούνται οι ήρωές μου είναι τελικά το έργο. Αισθάνομαι πάντως πολύ καλύτερα επινοώντας καταστάσεις και αποτυπώνοντάς τες. Αυτή είναι η σχέση μου με το γράψιμο έτσι κι αλλιώς: γράφω για να καταλάβω και τον κόσμο και εμένα».

• Ο Σταμάτης Φασουλής έχει εξελιχτεί σε προσωπικό σας σκηνοθέτη τα τελευταία χρόνια, κυρία Φιλιππίδου.

Σ.Φ.: «Υποψιάζομαι ότι μπορεί να επικοινωνήσει μαζί μου καλύτερα απ' ό,τι με άλλους. Και με τα χρόνια, τον εμπιστεύομαι κι εγώ ολοένα και περισσότερο».

Α.Δ.: «Παρ' όλο που η πρώτη συνεργασία μου με τον Σταμάτη ήταν με ένα μονόλογό μου στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα, το "Αιώνες μακριά από την Αλάσκα", στην "Ιοκάστη" τον ζω πρώτη φορά στις πρόβες».

• Πώς είναι;

Α.Δ.: «Ο Σταμάτης διδάσκει χωρίς να... διδάσκει και σε βγάζει στη σκηνή περνώντας σε απ' τη ζωή. Είναι ένας μηχανοδηγός που οδηγεί τον συρμό πολύ στιβαρά. Εχει τελικό στόχο-προορισμό για να φτάσει, αλλά την ίδια στιγμή, σου δείχνει τα τοπία της διαδρομής. Σε υποχρεώνει να τα δεις και να τα απολαύσεις μαζί του. Ετσι ο προορισμός γίνεται πολύ πιο εύκολος σαν κατάκτηση».

• Εχετε άποψη πάνω στο πώς θα ανεβεί ένα έργο σας;

Α.Δ.: «Μπορεί να έχω μια εικόνα για το πώς θα μπορούσε να ανεβεί, αλλά ποτέ δεν είμαι και εντελώς ασφαλής. Ετσι κι αλλιώς, το θέατρο είναι μια τέχνη διαλόγου. Ερχεται η παράσταση και ολοκληρώνει το κείμενο -ένα άλλο κείμενο πλέον». *

Ο ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΟΣ ΑΚΗΣ ΔΗΜΟΥ

Σύμβουλος για θέματα ισότητας των φύλων και συγγραφέας

Δικηγόρος αλλά και νομικός σύμβουλος στο Κέντρο Ερευνών για θέματα Ισότητας (στο παράρτημα της Θεσσαλονίκης). Παρέχει συμβουλές σε άνεργες, μετανάστριες και κακοποιημένες γυναίκες. Αυτή είναι η επίσημη ιδιότητα του Ακη Δήμου. Κι ωστόσο, αυτός ο σοφιστικέ, παιγνιώδης απόφοιτος της Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου διαπρέπει στο θέατρο. Το ξεκίνημα έγινε το 1995 με τον μονόλογο «... και Ιουλιέτα», που ευτύχησε να ανεβεί στην Πειραματική Σκηνή της «Τέχνης» με τη Λυδία Φωτοπούλου. Στον ίδιο χώρο πέρσι πρωτοανέβηκε και η «Ιοκάστη» του (με πρωταγωνίστρια την Εφη Σταμούλη). Πάντα ανένταχτος, πάντα απρόβλεπτος, από το ένα έργο στο άλλο δεν αφήνει «ίχνη». Αποδείξεις; Την ίδια χρονιά σε διαφορετικά σημεία της πόλης παρουσιάζονταν το μελοδραματικά φιλόδοξο «Η Μαργαρίτα Γκοτιέ ταξιδεύει απόψε» (με την Πέμυ Ζούνη) και το... εναλλακτικό «Destiny» (απ' την Ελλη Παπακωσταντίνου). Μία ακόμη απόδειξη της πληθωρικότητας και της πλουραλιστικότητάς του είναι η συνύπαρξη την ίδια σεζόν (πέρσι) της κλοουνέσκ μεταφυσικής «Νύχτας των Μυστικών» (στο Εθνικό Θέατρο) και της μεταμοντέρνας διασκευής της «Κερένιας Κούκλας» τού Χρηστομάνου με τίτλο «Το αίμα που μαράθηκε» (από την ομάδα «Οχι παίζουμε».) Πρέπει να είναι πολύ ευτυχής απ' την εγχώρια παραστασιολογική τύχη του. Τα έργα του δεν έχουν ανεβεί όμως μόνο στην Ελλάδα (κυκλοφορούν τα άπαντά του από τον «Αιγόκερω»). Εχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, στα γαλλικά, στα ισπανικά και στα πορτογαλικά. Κυρίως έχουν παρουσιαστεί στο αγγλικό και στο ισπανικό κοινό. Και έχει μέλλον...

• Είδα στον ύπνο μου τον Βουλγαράκη

Μιλάμε για θέατρο τόση ώρα. Αναρωτιέμαι πώς διαχειρίζεστε το προσωπικό μερίδιο ευθύνης, που σας αναλογεί, ως πολίτης μιας χώρας που βάλλεται εκ των έσω. Τι κάνετε κυρία Φιλιππίδου, πέρα από πρόβες;

Σ. Φιλιππίδου: «Εν πρώτοις, κύριε πρόεδρε, είμαι αθώα! Σας ορκίζομαι. Πρόκειται περί λάθους, περί φρικτού λάθους».

• Είστε, δηλαδή, πολίτης ενεργός;

Σ. Φ.: «Φυσικά. Μέχρι και εφιάλτες βλέπω. Ολοι παρελαύνουν από τον ύπνο μου. Ο Βουλγαράκης, ο Τατούλης, ο Λιάπης... Αν ως μέλος της κοινωνίας πρέπει να πληρώσω, δέχομαι να πληρώσω. Αλλά κάποιος να μου πει πόσα ακριβώς χρωστάω, για να μην πληρώσω εγώ τα σπασμένα. Ο,τι μου αναλογεί μόνο. Δεν μπορεί να πληρώσει το ίδιο αυτός που έφαγε αστακό κι αυτός που έφαγε ομελέτα!»

• Στη Θεσσαλονίκη όπου ζείτε η ατμόσφαιρα είναι ευνοϊκή για έναν θεατρικό συγγραφέα, κύριε Δήμου; Σκεφτήκατε ποτέ να κατηφορίσετε στην Αθήνα;

Α. Δήμου: «Η Θεσσαλονίκη ήταν μια συνειδητή επιλογή, όχι επειδή ήταν μια ωραία πόλη. Αλλά αυτή τη στιγμή, λυπάμαι που το λέω, η Θεσσαλονίκη είναι το προπύργιο του συντηρητισμού. Είναι μια πόλη που ορίζεται από μια δημοτική, μια νομαρχιακή και μια μικροπολιτική Αρχή. Οπότε το πράγμα είναι συνολικά για... τα "μπάζα". Επιπλέον, στη Θεσσαλονίκη καθημερινά εκλείπουν οι στοιχειώδεις συνθήκες ανάπτυξης ενός καλλιτεχνικού διαλόγου».

• Κι εσείς επιμένετε και μένετε στην πόλη.

Α. Δ.: «Μένω γιατί μπορώ να μετρήσω καλύτερα την προσωπική μου ανησυχία και να είμαι πιο κοντά στην προσωπική μου επιθυμία. Να γράφω για τη δικιά μου ανάγκη και όσο μπορώ να μην υπακούω στις επιταγές της αγοράς».

• Στην Αθήνα τα πράγματα είναι καλύτερα, χειρότερα;

Σ. Φ.: «Ζούμε συνολικότερα τη ζωή μας μέσα σε μια βουλιμική σχιζοφρένεια!».

Α. Δ.: «Με έναν τρόπο και το έργο μου καταγράφει το πόσο μακριά βρισκόμαστε από την αληθινή μας επιθυμία βασιζόμενοι σε διάφορα υποκατάστατα».

Σ. Φ.: «Πιστεύω ότι θα λύσουμε πολλά ζητήματα αν κάνουμε περικοπές: από τον δεύτερο καναπέ, τη δεύτερη τηλεόραση,το δεύτερο αυτοκίνητο και το δεύτερο σκάφος μέχρι τη δεύτερη γκόμενα και τη δεύτερη παλλακίδα. Το "δεύτερο", εν πάση περιπτώσει. Θα μου πείτε "αυτά είναι κομμουνιστικά ή θρησκευτικά". Είναι απλά μαθηματικά!»

Οταν η ζωή η ίδια ανεβαίνει στη σκηνή

Της ΣΩΤΗΡΙΑΣ ΜΑΤΖΙΡΗ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / 2 - 27/09/2008

Ενα τέτοιο φεστιβάλ-μαμούθ συμβαίνει μόνο κάθε έξι χρόνια. Οταν συμπίπτουν το «Θέατρο του Κόσμου» κάθε τριετία, η «Νέα Ευρωπαϊκή Δραματουργία» ανά διετία και οι επιβλητικές, πολυτελώς επιχορηγούμενες «Εορταστικές εβδομάδες της Βιέννης», ετησίως. Αλλο ένα καλοκαίρι αποστομωτικής top-επίκαιρης πολυσχιδίας και φεστιβαλικού κοσμοπολιτισμού, που θέτει εκ νέου το ερώτημα: πόσο αναγκαίες είναι ακόμη αυτές οι τεράστιες παγκόσμιες θεατρικές συνάξεις, όταν οι περισσότερες κρατικές σκηνές της Ευρώπης επιδίδονται σε διεθνείς συμπαραγωγές και συνεργασίες, οι δήμοι σε μετακλήσεις «εξωτικών» θεατρικών πακέτων και το διαδίκτυο επιβεβαιώνει καθημερινά πως ο κόσμος είναι μικρότερος απ' όσο πιστεύουμε.

Οι «Πατέρες» του Alvis Hermanis, με τρεις ήρωες που κουβεντιάζουν με τους νεκρούς μπαμπάδες τους

42 συμμετοχές από 22 χώρες σε έξι εβδομάδες. Ποιος να τα δει όλα αυτά; Οι λύσεις είναι δύο. Επιλέγουμε -το συνηθέστερο- ή βουτάμε σε όλα, μήπως και μας ξεφύγει κάτι αξιοπρόσεκτο. Οι «Βδομάδες» παράγουν ένα πρόβλημα πολυτελείας: το αργότερο σε 30 μέρες έχει κορεστεί και ο πιο άπληστος θεατρόφιλος και τον περιμένει ακόμη ένα δεκαπενθήμερο γεμάτο σκηνικά αξιοθέατα. Με επίκεντρο, και φέτος, το θέατρο - ντοκιμεντέρ, το πρόγραμμα περιέκλειε περφόρμανς από τις βραζιλιάνικες φαβέλας, εμφυλιοπολεμικές φάρσες από τη Βηρυτό, Νιγηριανούς οδηγούς ταξί της Βιέννης, μέχρι τηλεοπτικούς ρεπόρτερ από την Ισλανδία. Το «κλασικό» γερμανόφωνο θέατρο έπαιξε ποσοτικά και ποιοτικά δευτερεύοντα ρόλο.

Προσωπικά, στις «Βδομάδες» χρωστάω τέσσερις παραστάσεις που δεν θα ήθελα να είχα χάσει. Την τελευταία παραγωγή του εκπληκτικού Κρίστοφ Μάρταλερ (με την οποία θα ασχοληθούμε σε επόμενο σημείωμα), τους «Πατέρες» του Λιθουανού Alvis Hermanis, τα «Αδέλφια» του Ολλανδού Jetse Batelaan και τη διπλή καταβύθιση στο σύγχρονο Ρίο της ομάδας «Morrinho».

• Ειδήσεις, πατέρες, οδηγοί ταξί - όλα αληθινά

Σκηνή βουβής αλληλεξάρτησης από το συγκλονιστικό θέατρο-ντοκιμεντέρ «Αδέλφια» του Ολλανδού Jetse Batelaan

Θέατρο - ντοκιμεντέρ από τέσσερις ηπείρους. Παραστάσεις χωρίς κείμενο, με θεματικό άξονα το «Μέλλον». Οι καλές περιήχαν με τρόπο θαυματουργό ένα είδος στέρεης ποίησης που συναντούμε μόνο στο θέατρο. Οι άλλες έδειξαν πως και το μεταδραματικό θέατρο είναι μόνο θέατρο, που αν δεν λειτουργήσει είναι εξίσου βαρετό με την ανέμπνευστη μεταφορά ενός κλασικού.

Εξέχον δείγμα μη λογοτεχνικού θεάτρου ήταν οι «Πατέρες» του Alvis Hermanis. Τρεις ηθοποιοί (Λιθουανός, Ρώσος, Γερμανός) κουβεντιάζουν για τους μπαμπάδες τους, με φόντο τεράστια εναλλασσόμενα πορτρέτα τους, τριγύρω συμβολικά αντικείμενα εποχής (πικ-απ, τρανζίστορ) ενώ μακιγιέζ τους μεταμορφώνουν αργά στους ηλικιωμένους και ίσως ήδη νεκρούς γεννήτορές τους, που οι ίδιοι δεν θα ήθελαν ποτέ να είναι -όμως τα γονίδια...

Ο ένας υπήρξε και αυτός ηθοποιός, ο δεύτερος εκτοπίστηκε 14 χρόνια στη Σιβηρία, ο τρίτος -χαρακτηριστικό δείγμα Δυτικογερμανού- ήταν ένας αφοσιωμένος μπασκίνας στα ταραχώδη χρόνια του '70. Και οι τρεις είχαν προβλήματα αλκοολισμού, που οι γιοι τους αντιμετωπίζουν με στοργικό-ειρωνικό σεβασμό. Ομως οι αμφιβολίες και τα μικρά ή μεγάλα αινίγματα στη σχέση πατέρα/γιου παραμένουν. Ενα κομμάτι κοινωνικής ιστορίας της Σοβιετικής Ρωσίας και της Δυτικής Γερμανίας, γεμάτο ανέκδοτα και μνήμες χαράς και θλίψης, εξαίρετα ερμηνευμένα, σε έναν μαγικά ρεαλιστικό συγκερασμό των εμμονών του σκηνοθέτη με την καθημερινότητα, το γήρας, το θέατρο.

Στα χνάρια των περίφημων «RIMINI PROTOKOLL», ο Καταλανός Roger Barnet ανεβάζει στη σκηνή «αληθινούς» ανθρώπους. Στο «RIMUSKI», που ανασκευάζεται κάθε φορά εξ αρχής, επιστρατεύονται τοπικοί οδηγοί ταξί, οι οποίοι αποκαλύπτουν στο κοινό άγνωστες όψεις της πόλης τους. Στη Βιέννη πρωταγωνιστές της βραδιάς είναι πέντε Νιγηριανοί που στην αρχή μέσω webcam, κατόπιν ζωντανά στη σκηνή, αφηγούνται πώς κατέληξαν ταξιτζήδες στη Βιέννη. Δυστυχώς το γεγονός δεν ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρον, έπασχε από υπο-θεατρικότητα. Ομως οι θεατές απήλαυσαν μια πρωτοφανή εξυπηρέτηση -οι «ηθοποιοί» τούς συνόδεψαν με αστραφτερά, λευκά ταξί δωρεάν στα σπίτια τους.

Αιματηρές ιστορίες που αναστάτωναν την ιρανική κοινή γνώμη το 2005, τώρα ως «ανάκριση» στη σκηνή στο «Ταξίδι στον Βορρά» του Amir Reza

Σε κεντρική πλατεία της Βιέννης, μια συνηθισμένη μέρα, τριγύρω θόρυβοι πόλης, μέσα σε ένα μεγάλο ξύλινο κουτί χωρίς στέγη, κάθονται κάμποσοι μοναχικοί τύποι, περιμένοντας. Κανονικά θα τους προσπερνούσαμε, όμως η παρέα είναι μέρος του φεστιβάλ και τα εισιτήρια εξαντλημένα. Δικαίως. Τα «Αδέλφια» από το Αμστερνταμ είναι θέατρο όπως δεν έχουμε δει ποτέ. Ο 30χρονος Jetse Batelaan δείχνει έναν κόσμο ανδρών και γυναικών σε ταγέρ και άσπρες ρόμπες που κρατιούνται από το χέρι, χωρίς να το συνειδητοποιούν. Μόλις τα «αδέλφια» (νοσοκόμοι, φύλακες άγγελοι;) αφήσουν το χέρι, οι άνθρωποι σωριάζονται άψυχοι καταγής. Οταν εκνευρίζονται, αποσύρονται πάνω σε φορεία. Εικόνες ανημπόριας, καλοπροαίρετης κηδεμονίας, αλληλεξάρτησης, μοναξιάς. Δεν λέγονται πολλά, ούτε γενικά συμβαίνει κάτι. Ομως η απρόσιτη παράσταση με το αλλόκοτο χιούμορ ασκεί μια καθηλωτική έλξη. Φεύγουμε με ένα ανησυχητικό όσο και παρηγορητικό συναίσθημα. Δεν είμαστε μόνοι. Ο «αδελφός» μου κι εγώ.

• Από τη Νότια Αμερική στη Νότια Αφρική

Τι σου είναι ένα φεστιβάλ -την ίδια μέρα πετάγεσαι από τη μία ήπειρο στην άλλη. Τα δύο μέρη της εικαστικής εγκατάστασης-παράστασης- έκθεσης «Παιδιά του Ρίο» του Projeto Morrinho από τη Βραζιλία, σκιαγραφούν δύο ακραίες πλευρές μιας πόλης. Στο πρώτο, πέντε λευκοί μεσοαστοί, άνδρες και γυναίκες, ετοιμάζουν δείπνο παρέα, ακούγοντας παλιά τραγούδια, ενώ αφηγούνται τις οικογενειακές τους ιστορίες -έτσι ισχυρίζονται τουλάχιστον. Η παράσταση με την κάπως προσποιητή φυσικότητα, θα μπορούσε να κατάγεται και από την Ευρώπη. Η διαφορά είναι ότι οι άνθρωποι αυτοί μεγάλωσαν σε μια άγρια δικτατορία, κάτι που προσδίδει στις αναπολήσεις μια απελπισμένη δεύτερη ανάγνωση.

Στο β' μέρος, οχτώ μελαψοί νεολαίοι από τις φαβέλες του Ρίο στήνουν μια κατασκευή 350 τ.μ. που πριν από δέκα χρόνια ξεκίνησε σαν παιχνίδι σε αλάνες, και στο μεταξύ πέρασε στον κόσμο της τέχνης (την άνοιξη συμμετείχε στην Μπιενάλε της Βενετίας), ως μακέτα όλων των φαβέλας(!), με παιδικά αυτοκινητάκια και στιλιζαρισμένες φιγούρες από λέγκο. Στη Βιέννη, το γεγονός πλαισίωνε ένα είδος περφόρμανς με ζωντανά βιντεοσκοπημένα πλάνα. Σε τρεις θεατρικές ώρες ενημερωθήκαμε για τη Βραζιλία ίσως περισσότερο από ό,τι σ' ένα δεκαπενθήμερο ταξίδι επί τόπου. Σπουδαία επιλογή, έστω κι αν το «πολιτικό» περιεχόμενο υπερείχε των καλλιτεχνικών απαιτήσεων.

Οι συνέπειες του απαρτχάιντ από τον δεξιοτέχνη στη σκηνική βία Mpumelelo Grootboom στο «Interracial»

Στο «Interracial» από τη Νότια Αφρική, ο 30χρονος σκηνοθέτης Mpumelelo Grootboom αφηγείται τις συνέπειες του απαρτχάιντ.

Το έργο είναι κάπως φορτωμένο και οι ερμηνείες όχι ακριβώς διακριτικές, όμως ο Grootboom αποδεικνύεται δεξιοτέχνης στη σκηνική βία. Ενας διπλός φόνος, σκηνοθετημένος σαν απεχθές κλοουνέσκ νούμερο, αποδείχτηκε ένα γνήσιο shocker. Η παράσταση κατασκευασμένη σαν θέατρο-μέσα σε-θέατρο παρουσιάζει τις πρόβες μιας παράστασης που, ανάμεσα σε άλλα, πάσχει και από έλλειψη λευκών ηθοποιών. Στο τέλος, ο ηθοποιός που υποδύεται τον σκηνοθέτη ξεχνά τους καλούς τρόπους και ξεσπαθώνει με μια μακριά υβριστική κορόνα: «Fuck these motherfuckers! Fuck white people!». Δροσιστικό όταν καμιά φορά στο θέατρο τα πράγματα λέγονται με το όνομά τους.

Το «Ταξίδι στον Βορρά», του νεαρού Ιρανού σκηνοθέτη Amir Reza Koohestani, είναι μια cool, εγκεφαλική αναπαράσταση δύο φόνων με τέσσερις μάρτυρες, ανάμεσά τους και οι δύο δολοφόνοι. Στην αυστηρά συμμετρική «εικαστική εγκατάσταση - ντοκιμεντέρ», το κοινό μοιράζεται σε τέσσερις ομάδες γύρω από τη σκηνή. Αντικρίζουμε έναν ηθοποιό, πολύ κοντά, τους άλλους τους παρακολουθούμε στην οθόνη.

Οι φόνοι περιγράφονται από τον θύτη και έναν συγγενή του θύματος σαν σε αστυνομική ανάκριση. Μια νέα γυναίκα μαχαίρωσε σε καβγά τον εραστή της, ένας σαλταρισμένος άνδρας αποδεκάτισε τη μισή οικογένειά του. Οι δύο αληθινές ιστορίες εγκλήματος, που συντάραξαν το Ιράν το 2005, συνδέονται αόριστα με έναν διάλογο οφ, γύρω από μια ταινία-ντοκιμεντέρ.

Ασφυκτικά κατοικημένα διαμερίσματα, απαξίωση ατομικών επιθυμιών, απουσία σεβασμού για τον Αλλον. Δραματουργικά και αισθητικά μια σφριγηλή, ενδιαφέρουσα βραδιά, όμως μάταια περιμέναμε την επιτακτική θεατρική στιγμή. *

Μαγικό ξόρκι του κακού

* «Πέρσες» από το Θεσσαλικό Θέατρο, στο Κατράκειο Θέατρο, Νίκαια

Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΙΩΑΝΝΙΔΗ

Μια πολύ σοβαρή πρόταση από το Θεσσαλικό Θέατρο και τον Σταύρο Τσακίρη, στην τρίτη κατά σειρά απόπειρα του σκηνοθέτη να αντλήσει από το πηγάδι των «Περσών». Στην ορχήστρα ένα απλωμένο περσικό χαλί διαγράφει το χώρο όπου θα σταθεί ο μεικτός Χορός των αυτοκρατορικών μυστικοσυμβούλων. Κι όμως είναι εξαρχής φανερό: απέναντί μας παρουσιάζεται μια διόλου εξωτική Περσία, ένας εχθρός καθόλου εχθρικός, που κρατά στα χέρια βιβλία αντί για όπλα και που αγωνίζεται και αυτός -όπως όλοι- να διαβάσει τις βουλές του Θεού στις πράξεις των ανθρώπων.

Η Εύα Κοταμανίδου (Ατοσσα) και ο Γάννης Τσορτέκης (Ξέρξης) στην παράσταση του Σταύρου Τσακίρη

Ο Τσακίρης μελετά στην αισχυλική τραγωδία τον τρόπο με τον οποίο η Ιστορία μετουσιώνεται σε ποίηση. Κλιμακώνει την έρευνά του σε δύο επίπεδα: στο πρώτο είναι το γεγονός της ήττας που διασπείρεται στα άτομα του Χορού, όπως το εθνικό γεγονός αντανακλάται στη συλλογική συνείδηση. Επειτα έρχεται ο τρόπος με τον οποίο η ήττα εκλογικεύεται και διδάσκεται: είναι η στιγμή που η Ιστορία μετατρέπεται σε παράδειγμα.

Και πρόκειται, βέβαια, για παράδειγμα πανανθρώπινο και υπεριστορικό. Καθώς το έργο προχωρά, τα πορφυρά ενδύματα φεύγουν και οι περούκες που μετατρέπουν τους Πέρσες σε εκείνους τους ομοιόμορφους «Αλλους» απομακρύνονται. Εμφανίζονται μπροστά μας άνθρωποι που ο καθένας βιώνει την κοινή συμφορά. Από αυτό το διπλό, ατομικό και γενικό μαζί σχήμα, η τραγωδία του Αισχύλου αντλεί την αναλυτική και ποιητική της δύναμη, σαν ένα μαγικό ξόρκι του κακού. Το περσικό χαλί είναι το τελευταίο που θα αποσυρθεί, καθώς η ορχήστρα του ανοικτού θεάτρου κατακλύζεται από την προβολή λέξεων ελληνικών. Είναι τα σπαράγματα μιας τραγικά ανολοκλήρωτης γνώσης, μιας σποραδικής κατάθεσης από την οποία λείπει η συνδετική ύλη, ο πυρήνας της αληθινής σοφίας.

Αυτή τη σοφία αναζητά πριν από όλους η Ατοσσα, -η Εύα Κοταμανίδου σε μια επιβλητική, αν και κάπως στεγνή ερμηνεία-, που εμφανίζεται από το βάθος φορτωμένη με την ανδρική εξουσία του άνδρα και την αγωνία της μητέρας. Η στιγμή της επίκλησης του φαντάσματος του Δαρείου στήνεται στον κλιμακωτό ρυθμό του Νίκου Κυπουργού. Η σκηνή δεν απογειώνεται, όπως θα ζητούσαμε, φαίνεται όμως να βρίσκει ένα μυστικό πέρασμα προς το αόρατο και να το χρησιμοποιεί.

Από το πέρασμα περνά ο λιτός και ουσιαστικός Δαρείος του Σοφοκλή Πέππα για να αναλύσει τα αίτια του λάθους. Δεν λείπουν ούτε εδώ οι αμφιβολίες, όπως και κάποιες ενοχλητικές παλινδρομήσεις. Στο τέλος, σε μια πολύ συζητήσιμη σκηνή, ο βασιλιάς θα αφήσει από τα χέρια του να πετάξουν δυο περιστέρια. Η παράσταση που έμοιαζε μέχρι τώρα να αποφεύγει τη δημαγωγική στάση, παραδίδεται ξαφνικά σε αυτήν άνευ όρων.

Από την άλλη, είναι πράγματι ωραία η ιδέα να εξέρχεται ο Ξέρξης του Γιάννη Τσορτέκη από τον Χορό σαν συμπύκνωση μιας κατά βάθος συλλογικής ευθύνης. Ο Χορός είναι αυτός εξάλλου που στο τέλος κλείνει τον κύκλο: Μπορεί η συμφορά να έφτασε στην πόλη με το όνομα και τα οστά των νεκρών, η ευθύνη όμως είναι κοινή και βαραίνει τους πάντες.

Είναι φανερό ότι η έρευνα του σκηνοθέτη έχει φτάσει πια σε μια αξιόλογη κατανόηση του έργου. Είναι σε θέση να προτείνει μια ώριμη, χωρίς εκρήξεις ή πυροτεχνήματα ανάγνωση, ένα σεμινάριο αυτογνωσίας και συμφιλίωσης. *

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / 2 - 27/09/2008

Η «Κλυταιμνήστρα» με τα μάτια μιας φεμινίστριας του '50

Το μπαλέτο που η Μάρθα Γκράχαμ δημιούργησε το 1958, αναβιώνει και έρχεται τον Οκτώβριο στο Μέγαρο Μουσικής. Το είδαμε στη Νέα Υόρκη

ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ. Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΡΟΥΖΑΚΗ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / 2 - 27/09/2008

Η Νέα Υόρκη, αρχετυπική μητρόπολη, σύμβολο ευφορίας και καταναλωτισμού, διανύει το πιο μουντό φθινόπωρο μετά την κατάρρευση των Δίδυμων Πύργων. Αν και ο ουρανός είναι ακόμα καθαρός και η κορυφή του κτιρίου Κράισλερ λάμπει στον πρωινό ήλιο, η πρόσφατη οικονομική κρίση στη χώρα πέφτει σαν βαριά σκιά πάνω από το Μανχάταν: «Street party's over» γράφουν οι τίτλοι των νεουορκέζικων «free press» για να επισημάνουν το ...τέλος του πάρτι στη Γουόλ Στριτ.

Η Μάρθα Γκράχαμ από την παράσταση της «Κλυταιμνήστρας» του 1958, στην οποία κρατούσε τον πρωταγωνιστικό ρόλο

Μόνο στη γειτονιά του Μπρόντγουεϊ, στις αίθουσες συναυλιών, στα μουσεία και στα εστιατόρια η όψη της πόλης παραμένει ακμαία και λαμπερή. Το βράδυ της περασμένης Παρασκευής στην αίθουσα «Skirball Center», του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, είχαμε την τύχη να «συναντηθούμε» μ' ένα σπουδαίο έργο από την παράδοση του μοντέρνου χορού, την «Κλυταιμνήστρα» της Μάρθα Γκράχαμ (1893-1991).

Στην κατάμεστη, από κόσμο, αίθουσα του Πανεπιστημίου στο Γκρίνουιτς Βίλατζ παρακολουθήσαμε την αναβίωση του μπαλέτου με αρχαιοελληνικό θέμα, που η ιέρεια του σύγχρονου χορού δημιούργησε το 1958. Ηταν μια πρώτη, «κλειστή» παρουσίαση της παράστασης. Η παγκόσμια πρεμιέρα με την αναβίωση του μπαλέτου «Κλυταιμνήστρα» και 21 χορευτές από τη «Martha Graham Dance Company» θα γίνει στις 23 Οκτωβρίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Η Γκράχαμ σε αυτό το έργο-ορόσημο του σύγχρονου χορού βασίστηκε στην αρχαία ελληνική τραγωδία για να ζωντανέψει με εντελώς προσωπικό τρόπο, σφρίγος, φαντασία και εξαιρετικές χορογραφίες τον μύθο του οίκου των Ατρειδών.

Οι παραστάσεις (23, 24 και 25 Οκτωβρίου στην Αθήνα) πραγματοποιούνται σε συνεργασία με την «Attract Productions», την Paul Szilard Productions της Νέας Υόρκης και το John F. Kennedy Center. Η αμερικανική πρεμιέρα θα γίνει στο Κένεντι Σέντερ της Ουάσιγκτον τον Δεκέμβριο και θα ακολουθήσει παγκόσμια περιοδεία.

Η Τζάνετ Αϊλμπερ, καλλιτεχνική διευθύντρια τού «Martha Graham Dance Company», πιστεύει πως πρέπει να επανεκτιμήσουμε την τέχνη της δεκαετίας του '50 και τις σημαντικές κατακτήσεις της

• Στην πηγή της πρωτοπορίας

Μια νοσταλγική αίσθηση κύκλωσε τους θεατές στο άνοιγμα της κόκκινης αυλαίας. Τα λιτά σκηνικά του Αμερικανού (ιαπωνικής καταγωγής) εικαστικού και αρχιτέκτονα Ισάμου Νογκούτσι, ο συνδυασμός, δηλαδή, ενός πρώιμου μινιμαλισμού (γεωμετρικές φόρμες, όπως το σχήμα του θρόνου της Κλυταιμνήστρας) με πιο πριμιτίφ υλικά (όπλα και αντικείμενα που παρέπεμπαν σε πρωτόγονους πολιτισμούς) δίνουν την αίσθηση ενός ταξιδιού στο παρελθόν αλλά και στην «αρχαιολογία» του μοντερνισμού. Ανάλογες προσμίξεις (ανατολίτικα και δυτικά μουσικά μοτίβα) αναγνωρίζονται, εκτός των άλλων, και στη μουσική της παράστασης, που έγραψε ο Αιγύπτιος συνθέτης Χάλιμ Ελ Νταμπ, καθώς και στα κοστούμια που σχεδίασε η ίδια η Μάρθα Γκράχαμ.

Η κορυφαία χορογράφος, σε μια ριζοσπαστική για την εποχή της επιλογή, διάλεξε να αφηγηθεί την κλασική ιστορία έρωτα, προδοσίας και αίματος από τη γυναικεία οπτική. Μέσα από τα μάτια της Κλυταιμνήστρας. Να επισημάνουμε εδώ πόσο εξαιρετική είναι στον κεντρικό ρόλο η Ταϊβανέζα χορεύτρια Fang-Yi Sheu.

«Η Μάρθα Γκράχαμ ήταν επαναστατικό πνεύμα και φεμινίστρια πριν από την έκρηξη του γυναικείου κινήματος στις δεκαετίες '60 και '70» μας είπε, αμέσως μετά την παράσταση, η Τζάνετ Αϊλμπερ, πρώην χορεύτρια στο πλευρό της Γκράχαμ και καλλιτεχνική διευθύντρια, σήμερα, της «Martha Graham Dance Company». «Υπήρξε άλλωστε και στην καθημερινότητά της μια πάρα πολύ δυναμική και χαρισματική γυναίκα. Πολέμησε θαρραλέα σε όλη της τη ζωή για την εξεύρεση χρημάτων για να αναγνωριστεί η δουλειά της. Ηταν φύσει φεμινίστρια».

Ενα ακόμα ριζοσπαστικό στοιχείο στην «Κλυταιμνήστρα» της, που εξελίσσεται, με πρόλογο και επίλογο, σε δύο πράξεις είναι η πολυπρισματική προσέγγιση του αρχαίου μύθου. Στοιχεία του μύθου, όπως είναι η θυσία της Ιφιγένειας, η ερωτική σχέση Κλυταιμνήστρας - Αίγισθου, η δολοφονία του Αγαμέμνονα και της Κασσάνδρας από το παράνομο ζευγάρι, η εκδίκηση του Ορέστη για τον φόνο του πατέρα του, αναπτύσσονται αποσπασματικά σε παράλληλες δράσεις και από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Με έντονες κινήσεις και ζωηρές εκφράσεις στα πρόσωπα των χορευτών.

Η Ταϊβανέζα χορεύτρια Fang-Yi Sheu, εξαιρετική «Κλυταιμνήστρα» τού σήμερα

«Πρόκειται για ιδιοφυή σύλληψη», τονίζει η Τζάνετ Αϊλμπερ. Και εξηγεί: «Η Γκράχαμ μετέφερε στην τέχνη του χορού με ευφάνταστο τρόπο αφηγηματικά στοιχεία από την καινούργια, τότε, τέχνη του κινηματογράφου: το φλας μπακ, το "fade in" ή το αργό "σβήσιμο" μιας εικόνας».

Ενας προσεκτικός παρατηρητής εντοπίζει ακόμα στην «Κλυταιμνήστρα» συστατικά από τη μετέπειτα εξέλιξη του σύγχρονου χορού αλλά και τον απόηχο του κοινωνικού και καλλιτεχνικού αναβρασμού της δεκαετίας του '50 στην Αμερική. Η Τζάνετ Αϊλμπερ θεωρεί ότι έφτασε η στιγμή να επανεκτιμήσουμε ό,τι συνέβη στην τέχνη της δεκαετίας του '50. «Μέχρι πρόσφατα τη θεωρούσαμε μπανάλ. Υπήρξε, όμως, γόνιμη δεκαετία με σημαντικές κατακτήσεις: την άνοδο του αφηρημένου εξπρεσιονισμού και τον Τζάκσον Πόλοκ, τη γέννηση του ανεξάρτητου σινεμά, την άνθηση της τζαζ με τον Μάιλς Ντέιβις, την εμφάνιση των διαφυλετικών ιστοριών αγάπης σε θεατρικά έργα και μιούζικαλ, το σύγχρονο ντιζάιν. Ο μοντέρνος χορός έμαθε το κοινό να αγαπά μόνο το καινούργιο και κάθε γενιά να απορρίπτει την προηγούμενη. Υπάρχει όμως, τώρα, μια σπουδαία κληρονομιά από κλασικές αξίες του παρελθόντος που δεν θέλουμε να πετάξουμε στα σκουπίδια. Ας τις επανεκτιμήσουμε». *

«Μέθοδος Γκρόνχολμ» και φέτος για λίγες παραστάσεις

Η επιτυχία που σημείωσε την περυσινή θεατρική σεζόν η παράσταση «Η Μέθοδος Γκρόνχολμ», του Χόρντι Γκαλθεράν, οδήγησε το Θέατρο Τέχνης στην απόφαση να την επαναλάβει και φέτος για λίγες παραστάσεις. Ετσι, από χθες και για ένα μήνα περίπου, στο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν - Υπόγειο θα παίζεται η συγκεκριμένη παράσταση σε σκηνοθεσία Διαγόρα Χρονόπουλου. Το έργο αναφέρεται στον σκληρό και απάνθρωπο τρόπο που εφαρμόζουν οι πολυεθνικές εταιρείες για την πρόσληψη των υποψηφίων στελεχών τους.

Όπως σημειώνει ο συγγραφέας «Η υπόθεση είναι απλή: οι τελευταίοι τέσσερις υποψήφιοι για μία θέση ανώτατου στελέχους σε μια σημαντική πολυεθνική εταιρεία συναντώνται και υποβάλλονται στις τελευταίες δοκιμασίες της διαδικασίας επιλογής, δοκιμασίες οι οποίες, ακροβατώντας στο παράλογο, δεν φαίνεται να έχουν καμία σχέση με αυτή καθαυτή τη θέση εργασίας».Ο Καταλανός Χόρντι Γκαλθεράν συνδυάζει το χιούμορ με το δράμα, τη λύπη με το αίσθημα του γελοίου και με έξυπνους διαλόγους στήνει ένα σασπένς με απρόβλεπτες ανατροπές, έως το φινάλε, που είναι κι αυτό εξίσου απρόβλεπτο.

«Η Μέθοδος Γκρόνχολμ» έχει αποσπάσει συνολικά περισσότερα από είκοσι βραβεία. Εχει επίσης γυριστεί και σε ταινία, της οποίας τη διασκευή υπογράφει ο ίδιος ο Galceran, το 2003 – με τίτλο «El Metodo» και πρωταγωνιστή τον Eduardo Noriega. Η ταινία απέσπασε δύο βραβεία Goya, το ένα εκ των οποίων ήταν αυτό του καλύτερα διασκευασμένου σεναρίου.

Παίζουν οι: Γιώργος Καραμίχος, Πέτρος Λαγούτης, Χρήστος Σαπουντζής και Βίκυ Παπαδοπούλου. Τη μετάφραση υπογράφουν ο Γιώργος Καραμίχος και η Μαρία Τσατσαρώνη, τα σκηνικά και τα κοστούμια είναι του Γιώργου Γαβαλά, οι φωτισμοί του Λευτέρη Παυλόπουλου, ενώ η μουσική είναι του Σταύρου Γασπαράτου.

Ο χρυσός αιώνας του θεάτρου μας

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΑΡΟΛΟ ΚΟΥΝ ΣΤΟ ΜΠΕΝΑΚΗ

Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ

Εκατό χρόνια μετά τη γέννησή του μια μεγάλη έκθεση συγκεντρώνει τις σημαντικότερες ψηφίδες της διαδρομής του στο Θέατρο Τέχνης

Η ζωή εν θεάτρω. Η σύνοψη της βιογραφίας του Καρόλου Κουν. Ακριβώς αυτή παρακολουθούμε βήμα βήμα στο αφιέρωμα που στήθηκε προς τιμήν του, έναν αιώνα από τη γέννησή του, στο Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς (τα εγκαίνια έγιναν χθες). Τι κι αν τις περισσότερες «ψηφίδες» μιας ιστορικής διαδρομής, που σημάδεψε το εγχώριο θέατρο, τις έχουμε ξανασυναντήσει κάποτε. Σήμερα στο Μπενάκη συνυπάρχουν με τέτοιο τρόπο μακέτες, σκίτσα κοστουμιών και σκηνικών, κοστούμια, φωτογραφίες και αφίσες, που μοιάζει να ακούς ακόμη και την ανάσα των... ηθοποιών!

Σε ένα πατάρι, στο βάθος της μεγάλης αίθουσας, ξεδιπλώνεται η Νεφελοκοκκυγία, όπως την συνέλαβε ο Γιάννης Τσαρούχης για τους αγέραστους «Ορνιθες» του Θεάτρου Τέχνης. Φανταστικοί... θεατές μπορούν να την παρακολουθούν από τις θέσεις που παρατίθενται σε σειρές, στο μέσο της αίθουσας. Καθισμένος σ' αυτές ατενίζεις, ένθεν κι ένθεν, κοστούμια κι εξαρτήματα παραστάσεων (του Τσαρούχη από τους «Πέρσες» του '64, του Δ. Φωτόπουλου απ' την «Ορέστεια» του '82), ενώ ταυτόχρονα προβάλλονται φωτογραφίες από παραστάσεις όλων των εποχών στο Θ. Τέχνης. Επί της υποδοχής, στην αίθουσα, στέκει μέρος από τον Χορό του «Πλούτου», με τα ψαθάκια, διά χειρός Μόραλη.

Το κοστούμι του Γιώργου Λαζάνη στους «Αχαρνείς» (του Διονύση Φωτόπουλου)

Δύο πορτρέτα, το φωτογραφικό, της ώριμης φάσης του γενειοφόρου Καρόλου Κουν, και το ζωγραφικό, ένα από τα αριστουργήματα του Μόραλη, ανοίγουν λίγα βήματα πρωτύτερα, στην εναρκτήρια αίθουσα, τη θύρα στον μυθικό κόσμο του «Θεάτρου Τέχνης».

Η έκθεση στο Μπενάκη δεν κομίζει κάτι νέο. Μικρότερες αλλα ουσιαστικότερες είναι οι φιλοδοξίες της: έρχεται να μας θυμίσει το πρωτοπόρο έργο του Κουν (παρουσιάζεται το 90% των παραστάσεών του). Αναβιώνοντας συναισθήματα κι ατμόσφαιρες. Πολύ δύσκολη η εργασία της επιμελήτριάς της Λιλής Πεζανού: έπρεπε να σταχυολογήσει «χειρουργικά» ψηφίδες από το σύνολο των απομειναριών ενός εντελούς θεατρικού σύμπαντος -μεταξύ άλλων, ξεψάχνισε και το αχανές φωτογραφικό αρχείο του «Θ. Τέχνης».

«Απ' ό,τι υπάρχει, διάλεξα μόνον αυτά που με συγκίνησαν», μας αποκάλυψε. Συγκίνηση. Η λέξη κλειδί της διοργάνωσης. «Ελπίζω να συγκινηθούν και οι θεατές». Περιδιαβαίνοντας τα εκθέματα, υπό τις χατζιδακικές μουσικές των «Ορνίθων», είναι αναπόφευκτο.

και τα σχέδια των κοστουμιών του «Πλούτου», με την υπογραφή του Γιάννη Μόραλη

Υπάρχουν όμως και εκπλήξεις στην έκθεση. Είναι η πρώτη φορά που εκτίθενται τα κιβώτια μέσα στα οποία, από το 67 ώς το 69, ταξίδευαν οι ιστορικοί «Ορνιθες». Πρώτη φορά βγαίνει στο φως το βαλιτσάκι με τα εργαλεία του μπαρμπα-Γιάννη Στεφάνου, του «ηρωικού» επιπλοποιού και μόνιμου συνεργάτη του Κουν, που κατασκεύαζε σχεδόν όλα τα σκηνικά του «Θ. Τέχνης». Στις «πρωτιές» και ο σκουπιδοτενεκές από το «Τέλος του Παιχνιδιού» του Μπέκετ (του Σάββα Χαρατσίδη), το σκαθάρι του Δ. Φωτόπουλου για την αριστοφανική «Ειρήνη», τα γλυπτά της Ιωάννας Παπαντωνίου για τους «Επτά επί Θήβας» του Αισχύλου, αλλά και τα μπαμπού, μελαγχολικά σπαράγματα του σκηνικού από το «Γλυκό πουλί της νιότης» του Τ. Ουίλιαμς (του Γιάννη Στεφανέλλη).

Το μεγάλο, πάντως, κέρδος της έκθεσης είναι η 493 σελίδων έκδοση που τη συνοδεύει. «Ξεκινήσαμε να κάνουμε ένα βιβλίο τεκμηρίωσης και στην πορεία διευρύνθηκε», αποκαλύπτει ο επιμελητής της, Πλ. Μαυρομούστακος. Τελικά, η έκδοση «Κάρολος Κουν - Οι παραστάσεις», που περιλαμβάνει από την πρώτη παράσταση του θεατρανθρώπου (1930) μέχρι την τελευταία (1987), έγινε «βάση για να προσεγγιστεί για πρώτη φορά επιστημονικά όλη η δραστηριότητα του Θ. Τέχνης».

---

Ορθιοι μπροστά στη διαθήκη του

«Οταν πήγα στο Πρωτοδικείο και είπα: "Ηρθα να δημοσιοποιήσω τη διαθήκη του Κουν", ο πρόεδρος την πήρε και είπε: "Ακούτε; Είναι του Κουν, παρακαλώ σηκωθείτε". Και όλοι σηκώθηκαν όρθιοι, σα να επρόκειτο για τη διαθήκη ενός μυθικού προσώπου», μας θύμισε προτού ανοίξει για το κοινό το «Αφιέρωμα στον Κάρολο Κουν» στο Μπενάκη ο επίτιμος πρόεδρος του Δ.Σ. του Θεάτρου Τέχνης, νομικός σύμβουλος και επιστήθιος φίλος του Κάρολου Κουν, Βίκτωρ Μελάς.

---

Συναυλίες και προβολές

Συναυλίες με μουσικά έργα που γράφτηκαν για παραστάσεις του Κουν, καθώς και προβολές μαγνητοσκοπημένων παραστάσεων και αφιερωμάτων στον Κουν συνοδεύουν την έκθεση καθ' όλη τη διάρκειά της (ώς τις 16 Νοεμβρίου). Τη Δευτέρα, ο Φίλιππος Τσαλαχούρης, με αποφοίτους της σχολής του Θ. Τέχνης θα θυμηθεί τη συνεργασία του Κουν με τον Γιάννη Χρήστου. Στις 5 Οκτωβρίου, η Ορχήστρα των Χρωμάτων θα ερμηνεύσει, υπό τον Μίλτο Λογιάδη, μουσικές του Μάνου Χατζιδάκι για το Θ. Τέχνης. Τα Σαββατοκύριακα 18-19 Οκτωβρίου και 1-2 Νοεμβρίου θα προβληθούν ταινίες από το αρχείο του Μίμη Κουγιουμτζή. Στις 3 Νοεμβρίου θα παρουσιαστεί το μουσικό έργο του Χρήστου Λεοντή για παραστάσεις του Κουν. Στις 4 Νοεμβρίου θα προβληθεί η συνομιλία του Κουν με τον Δ.Ν. Μαρωνίτη (σκηνοθεσία: Α. Αντωνιάδη, ΕΡΤ) και στις 10 το «Παρασκήνιο» του Λάκη Παπαστάθη «Κάρολος Κουν».

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 26/09/2008

Ταξίδι στο μύθο του Κάρολου Κουν

Αφιέρωμα στον Κάρολο Κουν

	Στον άνθρωπο που άλλαξε την αισθητική μας και καθόρισε τις θεατρικές επιλογές μας, στον σκηνοθέτη Κάρολο Κουν είναι αφιερωμένη η μεγάλη έκθεση που εγκαινιάστηκε χθες το βράδυ στο Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννησή του.

Συγκινητική έκθεση στο Μπενάκη με μακέτες, σκηνικά, κοστούμια, από τις παραστάσεις που άφησαν ιστορία

Της Γιωτας Συκκα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Παρασκευή, 26 Σεπτεμβρίου 2008

Ηταν ο άνθρωπος που άλλαξε την αισθητική μας, που καθόρισε τις επιλογές μας, που άλλαξε τη γνώση του ελληνικού θεάτρου. Από το 1930 μέχρι το 1987 και μέσα από τον τρόπο που προσέγγιζε τα έργα, μάθαμε συγγραφείς, συνθέτες, σκηνογράφους και φυσικά ηθοποιούς που σήμερα αποτελούν κεφάλαια στους τομείς τους. Ο Κάρολος Κουν και η προσφορά του, οι σταθμοί της ιστορίας του που βέβαια συμβάδιζε με αυτή του Θεάτρου Τέχνης -το δημιούργημα σπίτι του- είναι όλα όσα περιλαμβάνει το αφιέρωμα του Μουσείου Μπενάκη. Αφορμή αποτελούν τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Κουν.

Το ταξίδι στην εποχή των μεγάλων -της οποίας υπήρξε ένας από τους βασικούς πρωταγωνιστές- τα έχει όλα. Μια συγκινητική έκθεση που άνοιξε χθες στην ψηλοτάβανη αίθουσα του δευτέρου ορόφου του Μουσείου, μια σειρά εκδηλώσεων (συναυλίες με μουσικές έργων που γράφτηκαν για παραστάσεις του, προβολές, αφιερώματα, συζητήσεις) αλλά και με μια έκδοση. Χορταστική, 489 σελίδων, περιλαμβάνει όλες τις παραστάσεις αλλά και ένα διεισδυτικό κείμενο του Πλάτωνα Μαυρομούστακου για τον Κ. Κουν και το Θέατρο Τέχνης. Ενα θέατρο που αλλάζει τη γνώση, όπως σημειώνει.

• Ογδόντα ζωγραφικές μακέτες

Μέχρι τις 16 Νοεμβρίου, βάλτε στο πρόγραμμά σας μια επίσκεψη στο παράρτημα του Μουσείου Μπενάκη στην Πειραιώς. Αξίζει τον κόπο. Η Λίλη Πεζανού αξιοποίησε με τον καλύτερο τρόπο όσα αντικείμενα διασώζονται από το Τέχνης. Από τα κιβώτια που σχεδίασε ο Τσαρούχης για τους «Πέρσες» και ο Γ. Μόραλης για τον «Οιδίποδα» που ταξίδεψαν στο Λονδίνο τη δεκαετία του ’60, τις μακέτες κοστουμιών με τα χρώματα του Σπύρου Βασιλείου από τη «Βαβυλωνία», το σκηνικό που φιλοτέχνησε ο Γ. Βακαλό στον «Κύκλο με την κιμωλία» το 1957, του Δ. Μυταρά στον «Βόιτσεκ» το 1971. Επίσης αφίσες και εξώφυλλα προγραμμάτων.

Στη μεγάλη αίθουσα τα κοστούμια -τα περισσότερα του Δ. Φωτόπουλου-, δεσπόζει ολόκληρο το σκηνικό του Τσαρούχη για τους «Ορνιθες», ενώ η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι από την ίδια παράσταση τοποθετεί τον επισκέπτη στο κλίμα της εποχής.

Ολα αυτά δεν θα μπορούσαν να έχουν γίνει αν δεν υπήρχε η χορηγία της Τράπεζας Κύπρου. Το πολιτιστικό Ιδρυμα άλλωστε έχει παράδοση 24 χρόνια στις πολιτιστικές δράσεις, όπως θύμισε ο Αγγ. Δεληβοριάς.

Η επίσκεψη στην έκθεση είναι απαραίτητο να συνδυαστεί με την έκδοση. Η ανάγνωσή της προσφέρει πολλά. Γιατί είναι αλήθεια πως ο ελληνικός επιστημονικός λόγος δεν έχει ασχοληθεί με τον Κουν ιδιαίτερα, κι ας αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού. «Υπήρξε το θέατρο που είχε καταφέρει να συσπειρώσει γύρω του και να συντονίσει σε μια ενιαία αντίληψη όλα τα δημιουργικά πνεύματα της μεταπολεμικής Ελλάδας, διανοούμενους, μεταφραστές, σκηνογράφους, μουσικούς και κυρίως ηθοποιούς, οι οποίοι διαμόρφωσαν ένα μεγάλο μέρος του πρόσφατου νεοελληνικού πολιτισμού».

Είχε χαρακτήρα και ταυτότητα όπως ο δημιουργός του. Μέσα από τις 300 παραστάσεις του, συμμετείχαν 730 ηθοποιοί και 160 συνεργάτες. Μοναδικό φαινόμενο στο ελληνικό θέατρο.

Για τη μαγεία του Κουν μίλησαν χθες όσοι τον γνώρισαν. Συνεργάτες του όπως ο Χρ. Λεοντής, ο Γ. Κουρουπός αλλά και ένας από τους τελευταίους του φίλους, ο Βίκτωρ Μελάς.

Τη Δευτέρα ο Φ. Τσαλαχούρης ετοίμασε το θέαμα Κάρολος Κουν - Γιάννης Χρήστου: ο νέος δρόμος, στις 5 /10 η Ορχήστρα των Χρωμάτων δείχνει τη σχέση με τον Μ. Χατζιδάκι και στις 3/11 ο Χρ. Λεοντής τη δική του σχέση με το Τέχνης. Ευκαιρία να θυμηθούμε τον άνθρωπο που όπως έλεγε «κάνουμε θέατρο για να πλουτίσουμε τους εαυτούς μας».

Στη μαγεία του Καρόλου Κουν

Εγκαινιάστηκε χθες η έκθεση για τον ιδρυτή του Θεάτρου Τέχνης, η οποία εντάσσεται στο αφιέρωμα για τα εκατό χρόνια από τη γέννησή του

ΜΥΡΤΩ ΛΟΒΕΡΔΟΥ, ΤΟ ΒΗΜΑ, Παρασκευή, 26 Σεπτεμβρίου 2008

Επίδαυρος, 1980. Ο Κάρολος Κουν (αριστερά) κατά τη διάρκεια δοκιμής για την «Ορέστεια». ΝΤΙΜΗΣ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

Επί 55 χρόνια και για 300 παραστάσεις περισσότεροι από 730 ηθοποιοί και 160 συνεργάτες μοιράστηκαν το όραμα του Καρόλου Κουν και πορεύθηκαν μαζί του στο θέατρο και στην τέχνη. Το αφιέρωμα για τα εκατό χρόνια από τη γέννησή του, που περιλαμβάνει την έκθεση «Κάρολος Κουν Θέατρο Τέχνης» και την έκδοση «Κάρολος Κουν- Οι παραστάσεις και μια σειρά εκδηλώσεων», έρχεται να θυμίσει, να συγκινήσει, αλλά κυρίως να επισφραγίσει την ουσιαστική προσφορά του Καρόλου Κουν στο ελληνικό θέατρο, επιβεβαιώνοντας τη ρήση του Αγγελου Δεληβορριά που μίλησε για θέατρο «προ και μετά Κουν».

Στον δεύτερο όροφο του Μουσείου Μπενάκη στο κτίριο της οδού Πειραιώς η Λίλυ Πεζανού, με την καθοριστική αρωγή του Θεάτρου Τέχνης- φωτογραφικό αρχείο, μακέτες, κοστούμια, σκηνικά, αντικείμενα-, δεν έστησε μια έκθεση: διαμόρφωσε, πάνω από όλα, την ατμόσφαιρα του Θεάτρου Τέχνης και του ίδιου του Κουν, αναβίωσε τη μαγεία του δασκάλου που πίστευε ότι «κάνουμε θέατρο για την ψυχή μας». Δύσκολα να μην αφεθεί ο επισκέπτης σε αυτόν τον κόσμο της υψηλής αισθητικής και της βαθιάς συγκίνησης που γεννούσε με τις παραστάσεις και τις σκέψεις του ο Κουν.

Στην αρχή θα αντικρίσει τα κιβώτια μέσα στα οποία το Θέατρο Τέχνης μετέφερε τα σκηνικά του «Οιδίποδα» (Γιάννης Μόραλης ) και των «Περσών» ( Γιάννης Τσαρούχης ) για τις παραστάσεις στην Αγγλία, καθώς και μια σειρά 69+1 εξώφυλλα προγραμμάτων, αναρτημένα στον τοίχο. Μπαίνοντας στον προθάλαμο της αίθουσας θα παρατηρήσει μικρά και μεγάλα πορτρέτα του ιδρυτή, εκκινώντας από τα παιδικά του χρόνια, την προσωπογραφία του από τον Μόραλη, μικρά χρωματιστά σκίτσα από κοστούμια, καθώς και ένα βιογραφικό σημείωμα γραμμένο από τον ίδιο. Στην κεντρική αίθουσα- ενώ οι ήχοι από τις αριστοφανικές μουσικές του Χατζιδάκι συνυπάρχουν με τον χώρο και τα εκθέματα- όλα θυμίζουν θέατρο, όλα είναι Θέατρο Τέχνης. Στο βάθος δεσπόζει το σκηνικό από τους «Ορνιθες», ενώ δεξιά και αριστερά κάποια μπαούλα «υπενθυμίζουν» τις πολλές περιοδείες στο εξωτερικό. Κοστούμια από παραστάσεις αρχαίου δράματος- και όχι μόνο- των Μόραλη, Στεφανέλλη, Τσαρούχη, Χαρατσίδη, Διονύση Φωτόπουλου, Χλόης Γεωργάκη (νυν Ομπολένσκι ), Φαίδωνα Πατρικαλάκη , τα γλυπτά της Ιωάννας Παπαντωνίου από την παράσταση «Επτά επί Θήβας», αλλά και το μπαουλάκι με τα εργαλεία του μπαρμπα-Γιάννη Στεφάνου, επιπλοποιού και κατασκευαστή σκηνικών, μόνιμου συνεργάτη του Κουν. Στη μέση της αίθουσας οι υφασμάτινες καρέκλες προσκαλούν τον επισκέπτη-θεατή να προσέλθει για να παρακολουθήσει από τις έξι οθόνες γύρω του την προβολή ασπρόμαυρων φωτογραφιών από τις παραστάσεις του Θεάτρου Τέχνης...

Κατά τη διάρκεια της χθεσινής συνέντευξης Τύπου ο διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη κ. Αγγελος Δεληβορριάςαναφέρθηκε στη διαδρομή που οδήγησε στο αφιέρωμα, ευχαρίστησε όλους όσοι εργάστηκαν για το αποτέλεσμα και τόνισε ότι η (αποκλειστική) χορηγία της Τράπεζας Κύπρου κατέστησε δυνατή την πραγματοποίησή της. Παρόντες επίσης οι Γιώργος Κουρουπός,Χρήστος Λεοντής και ο νεότερος όλων Φίλιππος Τσαλαχούρης, οι οποίοι θα συμμετάσχουν σε σειρά εκδηλώσεων που διοργανώνονταιμουσικών, θεατρικών, χορικών αλλά και συζητήσεων-, ενώ ο πρόεδρος του ΔΣ του Θεάτρου Τέχνης Πάνος Σακελλαριάδης μίλησε για τη σημασία της «μεταβίβασης στους νεοτέρους ώστε να μη διακοπεί το νήμα». Τέλος, ο παλαιότερος της παρέας, ο Βίκτωρ Μελάς, θυμήθηκε κάποια από τα πάμπολλα περιστατικά που έζησε πλάι στον φίλο του Κάρολο Κουν- και την ιστορία από τους πρώτους «Ορνιθες», τις αγωνίες στη χούντα και τη συγκίνηση στο Πρωτοδικείο, όταν πήγε να καταθέσει, μετά τον θάνατο του Κουν, τη διαθήκη του, και όλοι σηκώθηκαν όρθιοι...

Με το πρώτο βιβλίο ανά χείρας, άρτι αφιχθέν από το τυπογραφείο, ο Πλάτων Μαυρομούστακος μίλησε για το πώς κατάφερε μαζί με τους συνεργάτες του να χωρέσει όλο το Θέατρο Τέχνης σε έναν τόμο (και όμως!), του οποίου η συγγραφή άρχισε ως βιβλίου τεκμηρίωσης και κατέληξε σε πληρέστατη εργογραφία και κριτικογραφία των 55 θεατρικών χρόνων του Κουν (σε 492 σελίδες, έκδοση του Μουσείου Μπενάκη).

Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138. Η έκθεση θα παραμείνει ανοιχτή ως τις 16 Νοεμβρίου. Πληροφορίες στο τηλ. 210 3453.111.