«Ο τόπος βράζει, το θέατρο καίγεται»

  

Από τη βραβευμένη παράσταση του Ρεζά Σερβατί «Strange Creatures». Το ιρανικό θέατρο βρίθει συμβολισμών εξαιτίας της αυστηρής λογοκρισίας  

• Ελευθεροτυπία, Σάββατο 2 Απριλίου 2011 Της ΕΛΕΝΑΣ ΓΑΛΑΝΟΠΟΥΛΟΥ 

Ενα θέατρο «γεμάτο εσωτερικότητα και συμβολισμό, ως αντίβαρο στη λογοκρισία και την απαγόρευση» είναι το ιρανικό, σύμφωνα με την Αύρα Σιδηροπούλου. Η κοσμοπολίτισσα σκηνοθέτις, που μόλις επέστρεψε από το 29ο Θεατρικό Φεστιβάλ της Τεχεράνης Fadjr, όπου ήταν επίσημη καλεσμένη, μιλά για μια εμπειρία συγκλονιστική. «Κυρίως γιατί βιώσαμε έναν ασφυκτικό κλοιό "προστασίας" σε έναν τόπο που βράζει και προετοιμάζεται», λέει. «Αυτή η χώρα έχει μια τέτοια δύναμη και έναν πολιτισμό που δεν μπορεί και δεν πρέπει κανείς να καθυποτάξει». 

Ηταν η δεύτερη συνεχόμενη χρονιά που βρέθηκε στο φεστιβάλ. Πέρσι συμμετείχε με το δικό της -κείμενο και σκηνοθεσία- «And the God said», μια ελληνοτουρκοϊρανική παραγωγή. Φέτος, μαζί με περίπου άλλους τριάντα παραγωγούς -από τον Καναδά ώς τη Γαλλία και την Ολλανδία- και καλλιτεχνικούς διευθυντές -από το Φεστιβάλ της Μποκοτά ώς το Λιφτ του Λονδίνου- παρακολούθησε στο πλαίσιο του άρτια οργανωμένου Theatre Market, επί μία εβδομάδα, δύο και τρεις παραστάσεις την ημέρα. Γερή δόση από τη θεατρική παραγωγή της χώρας. 

Παρά την αυστηρότατη λογοκρισία -εξαιτίας της οποίας ορισμένοι καλλιτέχνες αρνήθηκαν τη συμμετοχή τους- είναι σημαντικό το γεγονός ότι η χώρα δίνει τη δυνατότητα επικοινωνίας του ντόπιου καλλιτεχνικού προϊόντος με τις υπόλοιπες χώρες, ρίχνοντας γέφυρες συνεργασίας και δημιουργώντας προϋποθέσεις για συνεργασίες. «Το Ιράν είναι μια εξαιρετικά πλούσια χώρα και διαθέτει μεγάλα κονδύλια στον πολιτισμό. Αλλά και ο περσικός λαός δείχνει ζωηρό ενδιαφέρον για τις τέχνες και ιδιαίτερα για το θέατρο», μας μεταφέρει η Ελληνίδα σκηνοθέτις. Είναι μία χώρα στην οποία θα θέλει πάντα να επιστρέφει. 

Το θέατρό τους βράζει, όπως βράζει και η κοινωνία. «Υπάρχει φωτιά μέσα τους, στις δημόσιες εκδηλώσεις όμως αναγκάζονται να ρίχνουν τόνους πάγου. Είναι τόσα πολλά τα πράγματα που δεν μπορούν να ειπωθούν. Το να αγγιχτούν ένας άντρας και μία γυναίκα επί σκηνής είναι απαγορευμένο», εξηγεί. Αναπόφευκτα οι σκηνοθέτες οδηγούνται στο στιλιζάρισμα. Τα θέματα που τους απασχολούν είναι κυρίως πολιτικά, πάντοτε όμως δίνονται με συγκεκαλυμμένο τρόπο. Για παράδειγμα, μια παράσταση μέσα από τη γρίπη των χοίρων μίλησε για την τρέχουσα πολιτική κατάσταση στη χώρα. «Η μεταφορά είναι η ψυχή του θεάτρου. Είναι συναρπαστικό να παίζεις με τα όριά της, να τα εξαντλείς. Στερείσαι όμως έτσι την αμεσότητα που είναι η δύναμη του θεάτρου», εκτιμά η σκηνοθέτις. 

Είχε και η ίδια προσωπική εμπειρία από την ιρανική λογοκρισία. Η περσινή της παράσταση, δύο ώρες πριν από την πρεμιέρα, δόθηκε κεκλεισμένων των θυρών για την επιτροπή. Φέτος τα μέλη της από δύο έγιναν πέντε. Μια ιταλική παραγωγή απορρίφθηκε. Αντίθετα, η παράσταση του πολύ γνωστού Ιρανού σκηνοθέτη Χομαγιούν Γκανιζαντέχ δόθηκε χωρίς να κοπεί τίποτα απ' όσα υπέδειξε η επιτροπή λογοκρισίας. Επρόκειτο για μια διασκευή της «Αντιγόνης». Και ήταν η πιο προβεβλημένη παράσταση του φεστιβάλ. Η προσέλευση ήταν τεράστια και μόνον οι μισοί κατάφεραν να βρουν θέση στην ασφυκτικά γεμάτη αίθουσα. Η παράσταση δόθηκε σε ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα, η οποία δυναμιτίστηκε την ώρα της υπόκλισης. Ο σκηνοθέτης απευθύνθηκε στο κοινό, αποκαλύπτοντας πως η επιτροπή είχε επιβάλει το κόψιμο αρκετών σκηνών. «Αποφάσισα να τις κρατήσω», είπε. «Προφανώς είναι η πρώτη και τελευταία φορά που παίχτηκε η παράσταση». 

Ο νέος σκηνοθέτις Ρεζά Σερβατί, που με τον περσινό του «Μάκβεθ» απέσπασε το Α' Βραβείο της διοργάνωσης, διακρίθηκε και φέτος με την παράσταση «Strange Creatures». Μια πρόταση σωματικού θεάτρου που βασίστηκε στη δύναμη της εικόνας. «Ενα τυπικό παράδειγμα του πλούτου που δίνει η πάλη μεταξύ αυτού που θέλουν και αυτού που μπορούν να πουν», εκτιμά η Αύρα Σιδηροπούλου. «Είναι μια αγωνία που υπάρχει έτσι κι αλλιώς σε όποιον κάνει θέατρο. Για τους Ιρανούς είναι σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό. Οφείλουν να περάσουν από το στάδιο της λογοκρισίας και να σε αγγίξουν χωρίς να γίνονται απόλυτα εγκεφαλικοί. Και βέβαια όσο πιο ώριμη είναι μια δουλειά τόσο περισσότερο καταφέρνει να ξεφεύγει από τα κλισέ της μεταφοράς και να περνά στην ουσία». 

Συγκλονιστικότερη όλων όμως ήταν μια παράσταση εκτός φεστιβάλ. «Ο κύκλος με την κιμωλία» σε σκηνοθεσία Χαμίντ Πουραζαρί δόθηκε σε μια απομακρυσμένη και φτωχότερη περιοχή της νότιας Τεχεράνης. Σε μια τεράστια αποθήκη-γυμναστήριο, κάποιες στιγμές μέσα σε απόλυτο σκοτάδι, παίχτηκε πάνω σε δύο κινούμενες πλατφόρμες από μια ομάδα 80 ηθοποιών, εκ των οποίων πολλοί ήταν Αφγανοί μετανάστες. «Υπήρχαν πάθος και ειλικρίνεια. Αλλά νιώσαμε και εκτεθειμένοι στον κίνδυνο. Βιώσαμε κάτι συνταρακτικό. Δεν συμβαίνει πια συχνά αυτό στο θέατρο», μας μεταφέρει η Αύρα Σιδηροπούλου. 

Η τρίτη μέρα του φεστιβάλ συνέπεσε με μια μεγάλη διαδήλωση της ιρανικής αντιπολίτευσης. Βρήκε τους προσκεκλημένους -μαζί και την Αύρα Σιδηροπούλου- κλεισμένους για τέσσερις ώρες μέσα σε μία από τις σκηνές του Κρατικού Θεάτρου. Αλλωστε υπήρχαν παντού πολυάριθμες αστυνομικές δυνάμεις και η κατάσταση ήταν διαρκώς έκρυθμη. Ολοι οι προσκεκλημένοι κινούνταν πάντοτε ομαδικά συνοδεία ενός διερμηνέα και ενός ακόμη ανθρώπου του φεστιβάλ. 

Παρ' όλα αυτά, το Theatre Market απέδωσε καρπούς. Αρκετές ιρανικές ομάδες μετακλήθηκαν σε ευρωπαϊκά φεστιβάλ. Η Αύρα Σιδηροπούλου με την ομάδα της «Persona» διερευνά το ενδεχόμενο συνεργασίας με τον Ρεζά Σερβατί και με την ομάδα Bahman, σε ένα θέαμα που θα αξιοποιεί τους πολλούς Ιρανούς μετανάστες της Ελλάδας. 

Παρά το ακανθώδες ζήτημα της λογοκρισίας, δεν μπορούσε να μη ζηλέψει την άρτια διοργάνωση, που προβάλλει με τον καλύτερο τρόπο την εγχώρια θεατρική παραγωγή και ανοίγει γέφυρες επικοινωνίας με το εξωτερικό. Κάτι που λείπει από την Ελλάδα.*