«Τελευταία πράξη» για τον Ιάκωβο Καμπανέλλη

Περισσότερα από 30 θεατρικά έγραψε σε μισό αιώνα ο Ιάκωβος Καμπανέλλης

• ΤΗΣ ΧΡΥΣΑΣ ΝΑΝΟΥ: Τετάρτη, 30 Μαρτίου 2011 | ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ

Ο «πατριάρχης» του ελληνικού θεάτρου Ιάκωβος Καμπανέλλης, που έδωσε μεταπολεμικά νέα πνοή στην ελληνική δραματουργία, πέθανε χτες το μεσημέρι, στα 89 του χρόνια. Εδώ και δύο μήνες νοσηλευόταν στην εντατική μονάδα του νοσοκομείου «Μητέρα», στην Αθήνα, με νεφρική ανεπάρκεια.
Πολυγραφότατος και πολυβραβευμένος, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης άφησε πίσω του ένα πολυδιάστατο και σημαντικό έργο: περισσότερα από 30 θεατρικά έργα σε διάστημα περίπου μισού αιώνα -ανάμεσά τους και τα έργα - ορόσημα «Η Αυλή των θαυμάτων» και «Παραμύθι χωρίς όνομα», καθώς και σενάρια κινηματογραφικών ταινιών, στίχους που μελοποίησαν μεγάλοι συνθέτες, όπως ο Χατζιδάκις και ο Θεοδωράκης, και πολλά άρθρα σε εφημερίδες. Πέρα από την καλλιτεχνική του αξία, το έργο του διαποτίζεται από βαθιά πολιτική και κοινωνική ανησυχία, που συνδέεται με τη διαδρομή της Ελλάδας κατά τη μεταπολεμική περίοδο.

Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης γεννήθηκε στη Νάξο το 1922. Το 1934, λόγω οικονομικών προβλημάτων, οι γονείς του με τα εννέα τους παιδιά μετοίκησαν στην Αθήνα. Ο ίδιος αναγκάστηκε να εργάζεται την ημέρα και να σπουδάζει σε νυχτερινή τεχνική σχολή. Αν και δεν τέλειωσε ποτέ το Γυμνάσιο, τον χαρακτήριζε η ευρυμάθεια, ενώ μιλούσε επίσης γαλλικά και αγγλικά. Από μικρός νοίκιαζε μεταχειρισμένα βιβλία από τα παλαιοβιβλιοπωλεία. Στα 18 του χρόνια ήταν ήδη γνώστης μεγάλου μέρους της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Στην Κατοχή συμμετείχε στην Αντίσταση. Το 1943 συνελήφθη από την Γκεστάπο και μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν. Εκεί παρέμεινε κρατούμενος μέχρι το Μάιο του 1945, οπότε και απελευθερώθηκε από τους συμμάχους. Καρπό της επώδυνης αυτής εμπειρίας του αποτέλεσε η μαρτυρία του με τίτλο «Μαουτχάουζεν».

• Μισό αιώνα στο θέατρο

Το 1950 έγραψε το πρώτο του θεατρικό έργο, «Χορός πάνω στα στάχυα», που ανέβηκε στο θέατρο «Διονύσια» από το θίασο του Αδαμάντιου Λεμού. Η ουσιαστική του μύηση στη μαγεία του θεάτρου έγινε το 1954, όταν βρέθηκε στο Θέατρο Τέχνης, για να παρακολουθήσει την παράσταση του έργου του Ουάιλντερ «Το τέλος της μικρής μας πόλης». Αμέσως μετά την εμπειρία του αυτήν που τον συνάρπασε στράφηκε στη συστηματική μελέτη του θεάτρου. Τρία χρόνια αργότερα, ο Κάρολος Κουν σκηνοθέτησε την «Αυλή των Θαυμάτων» που έφερε τον Καμπανέλλη στην πρώτη γραμμή του ελληνικού θεάτρου. Το έργο, που σφράγισε την πορεία του ελληνικού θεάτρου, έχει ως θέμα τη ζωή στις πυκνοκατοικημένες αυλές της γειτονιάς και των προσφυγικών συνοικισμών. «Σ' αυτές τις αυλές άργησε πολύ να φτάσει η καλύτερη ζωή που δημιούργησε η ανασυγκρότηση κι η ανοικοδόμηση στη μεταπολεμική εποχή. Το μερίδιο της φτωχολογιάς στο οικονομικό θαύμα που γινόταν ήταν ένα σκέτο μεροκάματο κι αυτό όχι καθημερινά σίγουρο», έγραφε ο ίδιος.
Για την προσφορά του επί μισό και περισσότερο αιώνα στο νεοελληνικό θέατρο του απονεμήθηκαν πολυάριθμοι τίτλοι. Εκλέχτηκε παμψηφεί τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ, της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κύπρου και της Θεατρολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Επίσης, τιμήθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με την απονομή ανώτατου παρασήμου.
Το «Παραμύθι χωρίς όνομα», από τα πιο αγαπητά έργα του Καμπανέλλη, είναι βασισμένο στο ομώνυμο αφήγημα της Πηνελόπης Δέλτα. Ο μύθος του αποτελεί αλληγορία για την Ελλάδα. Μέσα από την επιστράτευση για πόλεμο που ετοιμάζει η χώρα, ο συγγραφέας σατιρίζει το πώς διοικείται ο τόπος και τον τρόπο με τον οποίο αντιδρά ο λαός.
Στα υπόλοιπα θεατρικά του έργα συγκαταλέγονται και τα: «Εβδομη μέρα της δημιουργίας», «Ηλικία της νύχτας», «Γειτονιά των Αγγέλων», «Βίβα, Ασπασία», «Οδυσσέα, γύρισε σπίτι», «Αποικία των τιμωρημένων», «Το μεγάλο μας τσίρκο», «Ο εχθρός λαός», «Ο μπαμπάς ο πόλεμος», «Στη χώρα Ιψεν». Τα έργα του ανέβηκαν από το Εθνικό Θέατρο, το ΚΘΒΕ αλλά και άλλα σχήματα, όπως το Θέατρο Τέχνης, ο θίασος Καρέζη - Καζάκου, ο θίασος Βεργή, η Πειραματική Σκηνή της «Τέχνης». Τα έργα του κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Κέδρος».
Εγραψε επίσης σενάρια κινηματογραφικών ταινιών, κυριότερα των οποίων είναι τα: «Στέλλα» (σκην. Μ. Κακογιάννη), «Ο δράκος» (σκην. Ν. Κούνδουρου), «Αρπαγή της Περσεφόνης» (σκην. Γρ. Γρηγορίου), και «Κορίτσια στον ήλιο» (σκην. Β. Γεωργιάδη). Σκηνοθέτησε επίσης τις ταινίες «Το κανόνι και τ' αηδόνι», σε συνεργασία με τον αδερφό του, τον ηθοποιό Γιώργο Καμπανέλλη, και «Η Χιονάτη και τα επτά γεροντοπαλίκαρα». Αρκετά από τα θεατρικά του έχουν μεταφραστεί και παιχτεί σε Αγγλία, Αυστρία, Γερμανία και άλλες χώρες. Εξαιρετική ήταν η επίδοσή του στη στιχουργία: το «Παραμύθι χωρίς όνομα» (μουσική Μάνου Χατζιδάκι), το «Μαουτχάουζεν» (μουσική Μίκη Θεοδωράκη), το «Μεγάλο μας Τσίρκο» (μουσική Σταύρου Ξαρχάκου) και άλλα σημαντικά έργα της ελληνικής μουσικής φέρουν την υπογραφή του.
Ασχολήθηκε επίσης με τη δημοσιογραφία στις εφημερίδες «Ελευθερία», «Ανένδοτος» και «Τα Νέα».

• Ο Καμπανέλλης στη Θεσσαλονίκη

Τόσο το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος όσο και η Πειραματική Σκηνή της «Τέχνης» αγαπούσαν ιδιαίτερα τον Ιάκωβο Καμπανέλλη και ανέβασαν πολλές φορές έργα του, ενώ και ο ίδιος είχε έρθει αρκετές φορές στη Θεσσαλονίκη με την ευκαιρία αυτών των ανεβασμάτων αλλά και όταν αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του ΑΠΘ.
Για πρώτη φορά το ΚΘΒΕ ανέβασε το «Παραμύθι χωρίς όνομα» το 1979, σε σκηνοθεσία Κώστα Μπάκα και ακολούθησαν παραστάσεις όπως: «Η αυλή των θαυμάτων», σε σκηνοθεσία Ερσης Βασιλικώτη (1983), «Ο μπαμπάς ο πόλεμος», σε σκηνοθεσία Ιάκωβου Καμπανέλλη (1987), και πιο πρόσφατα τα «Τέσσερα πόδια του τραπεζιού», σε σκηνοθεσία Γιάννη Ρήγα (1998), και «Οδυσσέα, γύρισε σπίτι», σε σκηνοθεσία Ανδρέα Βουτσινά (2001).
Το 1993 η Πειραματική Σκηνή της «Τέχνης» ανέβασε το έργο του Ι. Καμπανέλλη «Ο δρόμος περνά από μέσα», το 1995 το «Στη χώρα Ιψεν» (σε πανελληνια πρώτη) και το 2004 την παράσταση με γενικό τίτλο «Αντρες σε κρίση», που περιλάμβανε τρεις μονολόγους του συγγραφέα: «Ο πανηγυρικός», «Αυτός και το πανταλόνι του» και «Ο επικήδειος».
To 2004 είχε έρθει για τελευταία φορά στη Θεσσαλονίκη με την ευκαιρία βράβευσής του από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου.