Από τη Ρωσία με αγάπη

• ΚΡΙΤΙΚΗ: Θέατρο ανήλικων θεατών «Ο τυχερός στρατιώτης» Μικρή Πόρτα

• Της ΜΑΡΙΑΣ-ΛΟΥΙΖΑΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, Ελευθεροτυπία, Δευτέρα 28 Μαρτίου 2011

Ενα λαϊκό ρωσικό παραμύθι, που ενέπνευσε πολλούς δημιουργούς -ανάμεσά τους τον Στραβίνσκι-, επέλεξαν και διασκεύασαν για τη «Μικρή Πόρτα» η Ξένια Καλογεροπούλου και ο Θωμάς Μοσχόπουλος.

 

Αννα Καλαϊτζίδου, Σωκράτης Πατσίκας, Αργύρης Ξάφης, Βαγγέλης Χατζηνικολάου, Κώστας Μπερικόπουλος και Αννα Μάσχα: υποστηρικτές και συνδημιουργοί στο εγχείρημα του Θ. Μοσχόπουλου  

Μια πλούσια σε νοήματα παραβολή για τις δυνατότητες μα και τα όρια του ανθρώπου, τη γειτνίαση της δύναμης με το κακό και, τελικά, την ύβρη. 

Ο φτωχός στρατιώτης με τη γενναιοδωρία και την καλή του τύχη κερδίζει τρία μαγικά αντικείμενα. Χρησιμοποιώντας τα, θα νικήσει κάποιους δαίμονες που θα τον στηρίξουν να αποκτήσει πλούτη, ισχυρό γάμο, πολιτική εξουσία και κυριαρχία πάνω στον ίδιο το θάνατο. Περνά έτσι οριστικά το κατώφλι της ύβρης. 

Ο Θωμάς Μοσχόπουλος εστιάζει την προσοχή του στο χειρισμό των σκοτεινών στοιχείων του παραμυθιού και στην προσέγγιση ενός θέματος λεπτού, ασυνήθιστου για το ελληνικό θέατρο για παιδιά, το θέμα του θανάτου, που ακόμα προκαλεί κάποια αμηχανία και μούδιασμα σε εκπαιδευτικούς και γονείς. «Διηγήσου μου αυτό που δεν διηγείται κανείς: το φόβο, την αγάπη, και το θάνατο... Γράψε, γράψε, εσύ που ξέρεις να γράφεις, για τις στιγμές που ξυπνώ στη μέση της νύχτας και βρίσκομαι μόνος μέσα στο σκοτάδι και στη σιωπή». Ετσι περιγράφει ο συγγραφέας Ουαζντί Μουαουάντ την ανάγκη των παιδιών να ακούσουν ιστορίες για το ανείπωτο. 

Ο καλότυχος στρατιώτης θα συνειδητοποιήσει πως νικώντας το θάνατο σπέρνει γύρω του τη δυστυχία. Οι άνθρωποι «πολύ, πολύ παππούδες» πια, εύχονται να ξεκουραστούν, να πεθάνουν. Μπορείς και να αγαπήσεις το θάνατο, μιας και είναι αναγκαίος στη ζωή. 

Υποστηρικτές του Μοσχόπουλου και συν-δημιουργοί στο εγχείρημα: οι ηθοποιοί και μόνιμοι συνεργάτες του για χρόνια στο «Αμόρε». Η ομαδική συμμετοχή τους έχει και συμβολικό χαρακτήρα, καθώς δίνει στο θέατρο για παιδιά όλη την αίγλη που θα μπορούσε να έχει στη συνείδηση των καλλιτεχνών. Μαζί συνθέτουν μια φόρμα νεωτεριστική, αφηγηματική και συνάμα παιχνιδιάρικη, με ρωγμές και διαλείμματα στην ιστορία. Συνδυάζουν έτσι με ταχυδακτυλουργική μαεστρία τη σκοτεινιά του παραμυθιού με την ελαφρότητα της διήγησης, σε μια σβέλτη, συνεπή παράσταση με συνεχείς εκπλήξεις, που απευθύνεται σε κοινό κάθε ηλικίας. 

Η αναπαράσταση περιορίζεται. Κατ' αρχάς, ο στρατιώτης είναι μια απρόσωπη κούκλα ανθρώπινου αναστήματος, ένα συρμάτινο ανδρείκελο, κάτι ανάμεσα σε σκελετό και γεωμετρική φιγούρα του Μπαουχάουζ. Φωνή και κίνηση δανείζεται από τους ηθοποιούς/μαριονετίστες. Αυτοί συνθέτουν μια μουσική, πολυφωνική αφήγηση, πολύ ζωντανή. Κάθε ηθοποιός δίνει διαφορετικό τόνο, πλάθοντας το δικό του χαρακτήρα σε μια άριστα εκτελεσμένη, επιμερισμένη αφήγηση. 

Τη λογική της γεωμετρίας υπηρετεί και το σκηνικό με τους χρωματιστούς όγκους, τις κορδέλες και το πλαίσιο. Μας μεταφέρουν υπαινικτικά σε όλους τους χώρους του παραμυθιού, σε παλάτια, πανδοχεία και ποτάμια. Σε αντίστιξη, τα γκόθικ μαύρα ρούχα και το λευκό μακιγιάζ προετοιμάζουν από την αρχή το παιδί για τη σκοτεινή πλευρά της ιστορίας. 

Μέσα από την ελλειπτική εικονοποίηση και τη χορική αφήγηση, το παιδί γίνεται συν-δημιουργός. Εξάλλου χρησιμοποιεί ανάλογους τρόπους και στα δικά του παιχνίδια. Με φαντασία και νόηση συμπληρώνει τα κενά και βρίσκει το νήμα της ιστορίας. 

Τέτοιου είδους αισθητική προϋποθέτει εμπιστοσύνη στην ικανότητα του ανήλικου θεατή. Τον εξοικειώνει με πιο σύγχρονες μορφές τέχνης. Ενώ, όμως, η ανοιχτή φόρμα δίνει το δικαίωμα στο παιδί να αντιληφθεί το παραμύθι με δικό του τρόπο, ο ενιαίος κωμικός, αφηγηματικός τόνος, ακόμη και στο τέλος της παράστασης, όταν ο στρατιώτης οδηγείται στη συνειδητοποίηση, αφήνει κάπως παραπάνω στο ημίφως ένα από τα κεντρικά θέματα του έργου: την αλαζονεία της εξουσίας και την ύβρη. Λείπουν, ίσως, κάποιες πιο βαριές και αργές νότες. Αυτός είναι και ο μοναδικός, ίσως, αντίλογος σε μια πρωτότυπη αισθητική πρόταση, που επιβεβαιώνει πως το θέατρο για παιδιά μπορεί να είναι πρωτοπόρο. *