Εφυγε για τη «γειτονιά των αγγέλων»

Εφυγε σε ηλικία 89 ετών ο «πατριάρχης του νεοελληνικού θεάτρου», ο σεναριογράφος της «Στέλλας» και του «Δράκου», ο στιχουργός του «Μαουτχάουζεν» και του «Μεγάλου μας τσίρκου» 

Τον χαρακτήρισαν «πατριάρχη του νεοελληνικού θεάτρου» και «γεννήτορα του μεταπολεμικού νεοελληνικού θεάτρου». Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, ανανεωτής της θεατρικής μορφής και ο εικονοκλάστης του δραματικού περιεχομένου, έφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών, χθες στις 13.50 στην εντατική μονάδα του γενικού νοσοκομείου «Μητέρα», μετά από δίμηνη νοσηλεία. Η καρδιά του δεν άντεξε και υπέκυψε σε ηλικία 89 ετών. Αφησε πίσω του έργο που χαρακτηρίζεται για τον πλούτο και τη διαχρονικότητά του, που αντικατοπτρίζει την κοινωνική ευαισθησία η οποία τον χαρακτήριζε ως άνθρωπο σε συνδυασμό με την εμπειρία του στρατοπέδου συγκέντρωσης ? στοιχεία που τον καθόρισαν. Στη γραφή του ενσαρκώνονται μαχητικά τα πιο πρωτοποριακά κοινωνικά αιτήματα της νεότερης ιστορίας της χώρας και της νεοελληνικής περιπέτειας.

Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης γεννήθηκε το 1922. Το 1934, λόγω οικονομικών προβλημάτων, οι γονείς του με τα εννέα τους παιδιά μετοίκησαν στην Αθήνα. Τα προβλήματα όμως της οικογένειας αντί να λυθούν αυξήθηκαν. Ετσι αναγκάστηκε να εργάζεται την ημέρα και να σπουδάζει σε μια νυχτερινή τεχνική σχολή. Τη δίψα του για μόρφωση την κάλυψε νοικιάζοντας βιβλία από τα παλαιοβιβλιοπωλεία. Στα 18 του χρόνια ήταν ήδη γνώστης μεγάλου μέρους της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Με τον Γιώργο Παπανδρέου και τον Ζυλ Ντασσέν

Στην Κατοχή αναμείχθηκε στην Αντίσταση, αλλά όταν πιάστηκε από τους Γερμανούς, το 1943, σε μιαν απόπειρα απόδρασης από την Ελλάδα, συνελήφθη από την Γκεστάπο και μεταφέρθηκε στο Στρατόπεδο Συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν, στην Αυστρία. Εμεινε κρατούμενος μέχρι τις 5 Μαΐου 1945, οπότε απελευθερώθηκε από τις συμμαχικές δυνάμεις και έγινε ένας από τους λίγους επιζήσαντες. Οταν επέστρεψε στην Αθήνα, οι παραστάσεις του «Θεάτρου Τέχνης-Κάρολος Κουν», τον χειμώνα του 1945-46, τον συνάρπασαν. «Εκεί ανακάλυψα τον εαυτό μου και τον προορισμό μου» έλεγε. Αν και δεν ολοκλήρωσε γυμνασιακή μόρφωση, έδειξε ιδιαίτερη αφοσίωση στο γράψιμο. Ως θεατρικό συγγραφέα τον ανακάλυψε ο Αδαμάντιος Λεμός. Το πρώτο θεατρικό έργο του, «Ο χορός πάνω στα στάχυα», παρουσιάστηκε τη θερινή θεατρική περίοδο 1950 από τον θίασο Λεμού στο θέατρο «Διονύσια» της Καλλιθέας. Το τελευταίο έργο του, το «Μια κωμωδία», παίχτηκε στο Ηρώδειο στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών (2002). Τα περισσότερα έργα του ανέβηκαν από το «Θέατρο Τέχνης» και το Εθνικό Θέατρο.

Ο Καμπανέλλης πρώτος ερεύνησε ως συγγραφέας τις κοινωνικές και οικονομικές αιτίες της νεοελληνικής κακοδαιμονίας και κατόρθωσε να εντοπίσει τον τυπικό αντιπροσωπευτικό Ελληνα της μεταπολεμικής περιόδου. Ετσι σχεδίασε με δραματική αποτελεσματικότητα έναν ονειροπόλο και μικροαπατεώνα, ερωτικό και προδομένο, παγιδευμένο και γενναιόδωρο ταυτόχρονα άνθρωπο, μοιρασμένο ανάμεσα στη λογική και το συναίσθημα, στην αγάπη και το χρήμα, στην αλήθεια, την πλάνη και το ζωτικό ψεύδος.
Η θεματολογία και οι χαρακτήρες-τύποι του Καμπανέλλη αποτέλεσαν πρότυπο και αφετηρία για όλους τους μεταγενέστερους θεατρικούς συγγραφείς. Τεράστια υπήρξε επίσης η συμβολή του στον κινηματογράφο, γιατί ως σεναριογράφος συνέδεσε το όνομά του με νέους πρωτοπόρους κινηματογραφιστές: Κακογιάννης («Στέλλα»), Κούνδουρος («Ο Δράκος»), Γρηγορίου («Αρπαγή της Περσεφόνης»), Γεωργιάδης («Κορίτσια στον ήλιο»), Γλυκοφρύδης («Με τη λάμψη στα μάτια», βραβείο σεναρίου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1966). Ο ίδιος εξάλλου σκηνοθέτησε πάνω σε δικό του σενάριο την ταινία «Το κανόνι και τ' αηδόνι» (1968).

Η συνεργασία του ως στιχουργού με σημαντικούς συνθέτες προώθησε το υψηλό επίπεδο ποιότητας του ελληνικού τραγουδιού: «Παραμύθι χωρίς όνομα» (Χατζιδάκις), «Μαουτχάουζεν» (Θεοδωράκης), «Το μεγάλο μας τσίρκο» (Ξαρχάκος), «Κύκλος με την κιμωλία» (Μαμαγκάκης). Το 1963 έγραψε το πεζογράφημα «Μαουτχάουζεν».

Εργα του Ιάκωβου Καμπανέλλη έχουν μεταφρασθεί (και παιχτεί) σε Αγγλία, Αυστρία, Γερμανία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία και Σουηδία. Ασχολήθηκε επίσης με τη δημοσιογραφία. Υπήρξε μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων, Επίτιμος Διδάκτωρ της Θεατρολογικής, ενώ εξελέγη παμψηφεί τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Επίσης έχει τιμηθεί από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας με την απονομή ανωτάτου παρασήμου. Ζούσε στην Κυψέλη, και είχε μία κόρη, τη σκηνογράφο Κατερίνα Καμπανέλλη. Πριν από μία εβδομάδα είχε χάσει τη σύζυγό του, σύντροφο ζωής μία 60ετία, Νίκη Καμπανέλλη.

Η νεκρώσιμος ακολουθία θα ψαλλεί το Σάββατο στις 11.30 π.μ. στην Αγία Ζώνη Κυψέλης. Θα ακολουθήσει η ταφή στο Β' Νεκροταφείο.

• Η αυλή των θαυμάτων και το παραμύθι χωρίς όνομα

Δεκατέσσερα κινηματογραφικά σενάρια και πάνω από είκοσι θεατρικά έργα μάς άφησε «κληρονομιά» ο Ιάκωβος Καμπανέλλης. Ανάμεσά τους: «Η αυλή των θαυμάτων», «Το παραμύθι χωρίς όνομα», «Η ηλικία της νύχτας», «Η Στέλλα με τα κόκκινα γάντια», «Γειτονιά των Αγγέλων», «Βίβα Ασπασία», «Οδυσσέα γύρισε σπίτι», «Αποικία των τιμωρημένων», «Το μεγάλο μας τσίρκο», «Ο εχθρός λαός», «Ο μπαμπάς ο πόλεμος», «Τα τέσσερα πόδια του τραπεζιού», «Ο αόρατος θίασος», «Ο δρόμος περνά από μέσα», «Στη χώρα του Ιψεν», «Μια συνάντηση κάπου αλλού», «Πρόσωπα για βιολί και ορχήστρα», «Εβδομη μέρα της δημιουργίας», «Η τελευταία πράξη», «Ο γορίλλας και η Ορτανσία», «Η αποικία των τιμωρημένων», «Αυτός και το παντελόνι του» κ.ά. (κυκλοφορούν σε επτά τόμους από τον «Κέδρο»).

• «Σημείο αναφοράς»
  «Η ζωή και το πολυσήμαντο έργο του θα συνεχίσουν να αποτελούν σημείο αναφοράς για τις επόμενες γενιές» αναφέρει στη συλλυπητήρια δήλωση του ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Ππούλιας. Συλλυπητήρια τηλεγραφήματα έστειλαν μεταξύ άλλων το ΥΠ.ΠΟ.Τ., η ΝΔ, το KKE, ο ΣΥΝ, και το ΚΘΒΕ.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΚΑΡΑΛΗ, ΕΘΝΟΣ, 30/3/2011