Η ΝΤΙΒΑ, Ο «ΟΝΙΕΓΚΙΝ» ΚΑΙ Ο ΜΠΟΡΙΣ

ΟΠΕΡΑ

Ο εμβληματικός «Μπορίς Γκοντουνόφ» του Μούσοργκσκι αποκαλύπτει το σύγχρονο πρόσωπο του φημισμένου θεάτρου της Μόσχας Μπαλσόι

ΙΣΜΑ Μ. ΤΟΥΛΑΤΟΥ, Το ΒΗΜΑ, 13/07/2008

«Ντρέπομαι πραγματικά που στη δύση της ζωής μου η μοίρα μού επεφύλασσε να παρευρεθώ στη δημόσια διαπόμπευση ενός από τους πολυτιμότερους εθνικούς θησαυρούς της πατρίδας μας. Στ' αλήθεια, θα μου πάρει καιρό μέχρι να ξαναπάω στην Οπερα...».

Ηταν φθινόπωρο του 2006 όταν με τις παραπάνω φράσεις η περίφημη Γκαλίνα Βισνιέφσκαγια, μια από τις σημαντικότερες υψιφώνους της εποχής της και σύζυγος του - τότε εν ζωή - θρυλικού βιολοντσελίστα και μαέστρου Μστισλάβ Ροστροπόβιτς, διαμαρτυρόταν έντονα στον γενικό διευθυντή του θεάτρου Μπαλσόι Ανατόλι Ικσάνοφ. Η ντίβα - η οποία στη διάρκεια της καριέρας της γνώρισε επί σειράν ετών λαμπρές στιγμές δόξας στο ιστορικό μοσχοβίτικο θέατρο - είχε μόλις παρακολουθήσει εκεί την πρεμιέρα του «Ευγένιου Ονιέγκιν» του Τσαϊκόφσκι στη σκηνοθεσία του 36χρονου «αιρετικού» Ντμίτρι Τσερνιακόφ με αποτέλεσμα να... «βγει από τα ρούχα της». Σε συνέχεια της διαμαρτυρίας της μετέφερε τον εορτασμό των 80 της χρόνων από το Μπαλσόι, όπου είχε αρχικά προγραμματιστεί και ανεμένετο να λάβει μεγάλη επισημότητα, στην αίθουσα του Ωδείου Τσαϊκόφσκι της Μόσχας. Παρ' ότι το θέμα έλαβε πολύ μεγάλη έκταση στον ρωσικό αλλά και στον διεθνή Τύπο, η διοίκηση του θεάτρου αντέδρασε ψύχραιμα. Αφού χαρακτήρισε την αντίδραση της Βισνιέφσκαγια «ακατανόητη, ιδιαιτέρως από πλευράς ενός ανθρώπου που γνώρισε τι θα πει στέρηση της ελευθερίας έκφρασης και βοήθησε ενεργά τον Σολτζενίτσιν», κάλυψε το κενό που άφηνε η ματαίωση των γενέθλιων εορτασμών με δύο ακόμη παραστάσεις του «Ονιέγκιν», οι οποίες, όπως εύκολα φαντάζεται κανείς, ξεπούλησαν σε χρόνο ρεκόρ.

• Θύελλα αντιδράσεων

Το παραπάνω περιστατικό, καίτοι φαινομενικά άσχετο, ωστόσο δεν είναι. Αντιθέτως, «φωτίζει» τις συνθήκες μέσα στις οποίες «γεννήθηκε» η παράσταση του «Μπορίς Γκοντουνόφ» του Μούσοργκσκι, την οποία θα δούμε σε λίγες ημέρες στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών από την Οπερα Μπαλσόι. Μετά τον «Ονιέγκιν», επρόκειτο για τη δεύτερη και τελευταία νέα παραγωγή της περυσινής σεζόν στο φημισμένο θέατρο και έκανε πρεμιέρα την άνοιξη του 2007 σε σκηνοθεσία του Αλεξάντρ Σοκούροφ, επονομαζομένου και «ποιητή των εικόνων».

Με δεδομένη τη θύελλα αντιδράσεων - θετικών, αλλά κυρίως αρνητικών - που προκάλεσε ο «Ονιέγκιν», ο Σοκούροφ και οι συνεργάτες του βιάστηκαν να διαβεβαιώσουν ότι το δικό τους εγχείρημα δεν είχε να κάνει με κάποια ακραία μοντέρνα προσέγγιση. Ο σκηνοθέτης - γνωστός στη χώρα μας κυρίως από την ταινία του «Ρωσική Κιβωτός», του 2002, η οποία γυρίστηκε στο Μουσείο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης και σηματοδότησε την αγάπη του δημιουργού της για την ιστορία της χώρας του - εν προκειμένω στόχευσε σε μια κλασική παράσταση που, σε βάθος χρόνου, θα κατελάμβανε περίοπτη θέση στο πλαίσιο των αντίστοιχων παραστάσεων. Ο κατά Σοκούροφ «Μπορίς Γκοντουνόφ» εστιάζει περισσότερο στις ανθρώπινες σχέσεις, στις σκέψεις και στα συναισθήματα και όχι τόσο στο παιχνίδι της εξουσίας, ενώ η κινηματογραφική «προίκα» του σκηνοθέτη αντανακλάται στη γρήγορη εναλλαγή των εικόνων ώστε να διατηρείται αμείωτο το ενδιαφέρον του θεατή.

• Σε 24... σκηνές

Σε ό,τι αφορά αυτό καθαυτό το έργο, πρόκειται για τη μοναδική ολοκληρωμένη όπερα του Μούσοργκσκι - θεωρουμένη παράλληλα και το αριστούργημά του - και η υπόθεσή της εξελίσσεται σε τέσσερις πράξεις και πρόλογο. Το λιμπρέτο είναι του ιδίου του συνθέτη και βασίζεται στο ποιητικό δράμα του Πούσκιν «Η Κωμωδία για τη δοκιμασία της Μοσχοβίτικης Πολιτείας από τον τσάρο Μπορίς και τον Γκρίσκα Οτρέπγεφ» (1826) καθώς και στην «Ιστορία της Ρωσικής Αυτοκρατορίας» (1829) του Καραμζίν. Στο επίκεντρο βρίσκεται ένας μύθος του 16ου αιώνα έτσι όπως αναβίωσε στο δεύτερο έργο και προκάλεσε πλήθος αντιδράσεων. Παρουσιάζει σε 24 ασύνδετες μεταξύ τους σκηνές γεγονότα τα οποία σχετίζονται με τις ίντριγκες γύρω από την άσκηση της απόλυτης εξουσίας κατά την επονομαζομένη «Εποχή των Ταραχών»: την τρικυμιώδη δηλαδή περίοδο της ρωσικής ιστορίας η οποία αρχίζει με τον θάνατο του τσάρου Φιοντόρ (Θεοδώρου) Α' το 1598 και κορυφώνεται με τη στέψη του πρώτου Ρομανόφ το 1613, δίνοντας έμφαση στην περίοδο της βασιλείας του Μπορίς Γκοντουνόφ (1598-1605).

Αντικαθιστώντας την ενορχήστρωση του Νικολάι Ρίμσκι-Κόρσακοφ η οποία κυριάρχησε στο Μπαλσόι για περίπου μισόν αιώνα, εν προκειμένω η όπερα παρουσιάζεται στην πρωτότυπη, χρονολογούμενη από το 1872, εκδοχή του συνθέτη.

Το σύγχρονο πρόσωπο του Μπαλσόι

Τόσο η... θυελλώδης παραγωγή του «Ονιέγκιν» όσο και η κομψή και επιβλητική παράσταση του «Μπορίς Γκοντουνόφ» που θα δούμε στην Αθήνα είναι ενδεικτικές των σύγχρονων αναζητήσεων του θεάτρου Μπαλσόι, οι οποίες - ύστερα από μια φάση κλυδωνισμών - κινούνται βασικά σε δύο άξονες: διατήρηση της πρωτοκαθεδρίας σε ό,τι αφορά το ρωσικό ρεπερτόριο και, ταυτόχρονα, «άνοιγμα» σε έργα και τολμηρές σκηνοθετικές προσεγγίσεις εγχώριων ή ξένων δημιουργών, έτσι ώστε το θέατρο να παρακολουθήσει ή ακόμη και να πρωταγωνιστήσει στις διεθνείς εξελίξεις.

Εκ των βασικών «αρχιτεκτόνων» της ανανέωσης του Μπαλσόι ο μουσικός διευθυντής του θεάτρου Αλεξάντρ Βεντέρνικοφ, εν προκειμένω έχει την ευθύνη της μουσικής διεύθυνσης των παραστάσεων «οδηγώντας» την Ορχήστρα, τη Χορωδία και, φυσικά, τους εκλεκτούς ερμηνευτές, με προεξάρχοντες τον Μιχαήλ Καζακόφ και τον Ταράς Στόντα, οι οποίοι εναλλάσσονται στον ρόλο του τίτλου.

Νέος στην ηλικία και δυναμικός στον χαρακτήρα, άμα τη αναλήψει των καθηκόντων του το 2001 ο Βεντέρνικοφ - τακτικός προσκεκλημένων σημαντικών ορχηστρικών συνόλων και θεάτρων εκτός Ρωσίας - υπογράμμισε την ανάγκη της ένταξης στο πρόγραμμα και συμφωνικών συναυλιών θεωρώντας το αντίστοιχο ρεπερτόριο βασικό θεμέλιο της εξέλιξης των συνόλων. Στο πλαίσιο αυτό, την παραμονή των οπερατικών τους εμφανίσεων η Ορχήστρα υπό τον Βεντέρνικοφ με τη σύμπραξη της Χορωδίας του Μπαλσόι θα δώσει μία συναυλία αφιερωμένη στον Προκόφιεφ. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει τη Σουίτα βαλς για ορχήστρα, έργο 110 (1946), το Δεύτερο Κοντσέρτο για βιολί σε σολ ελάσσονα, έργο 63 (1935) με σολίστ τον εκ Θεσσαλονίκης Σίμο Παπάνα, καθώς και τη βασισμένη στη μουσική για την ταινία του Αϊζενστάιν «Αλέξανδρος Νιέφσκι» καντάτα για μεσόφωνο, χορωδία και ορχήστρα, έργο 78 (1939). Συμμετέχει η Ελένα Μανίστινα.

Η συναυλία-αφιέρωμα στον Προκόφιεφ θα δοθεί αύριο Δευτέρα στο Ηρώδειο. Οι παραστάσεις του «Μπορίς Γκοντουνόφ» θα δοθούν την Τρίτη 15/7 και την Τετάρτη 16/7 στην Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Φεστιβάλ Αθηνών.