ΕΝΑΣ ΑΣΩΤΟΣ ΥΙΟΣ ΚΑΙ ΝΟΡΑ ΜΕ ΝΑΝΟΥΣ

Δύο πρωτοποριακές παραστάσεις, το «Κουκλόσπιτο» του Ιψεν από τον Λι Μπρούερ με λιλιπούτειους άντρες και το «Κρουμ» του «τρομερού παιδιού» Κριστόφ Βαρλικόφσκι, στην Πειραιώς 260

Δύο δημιουργοί με διαφορετικές αναφορές και πορεία στο θεατρικό στερέωμα, με ηλικιακή διαφορά μεταξύ τους κάποιες δεκαετίες, αλλά και οι δύο κοινωνοί μιας θεατρικής πρωτοπορίας, ο Λι Μπρούερ και ο Κριστόφ Βαρλικόφσκι, συναντιούνται στην Πειραιώς 260 (Χώρος Δ) στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Τρομερό παιδί της πολωνικής σκηνής, ο Κριστόφ Βαρλικόφσκι, που τιμήθηκε φέτος με το ευρωπαϊκό βραβείο θεάτρου, έρχεται για πρώτη φορά στην Αθήνα, με την πρωτοποριακή ομάδα του.

Σκηνοθετεί το «Κρουμ» (1975) του Χανόχ Λεβίν προσδίδοντας στα ασήμαντα της ζωής που θίγει ο Ισραηλινός συγγραφέας διαστάσεις κλασικού κειμένου (παραστάσεις 16, 17, 18/7).

Βραβείο Ομπι

Αντιθέτως ο εβδομηντάχρονος Λι Μπρούερ και η νεοϋορκέζικη πειραματική ομάδα του, οι Μabοu Mines, προσεγγίζουν ένα κλασικό κείμενο «Το κουκλόσπιτο» του Ερρίκου Ιψεν σε μια παράσταση που βραβεύτηκε με το βραβείο Ομπι, καλύτερης σκηνοθεσίας για το 2004. Η πανύψηλη Νόρα που εγκατέλειψε την οικογενειακή εστία για να μεταμορφωθεί από «κούκλα» σε σύμβολο γυναικείας απελευθέρωσης χλευάζοντας τον ανδρικό εγωισμό, κινείται ανάμεσα σε άνδρες-νάνους, μετατρέποντας την αστική τραγωδία σε κωμωδία με βαθιές πολιτικές ρίζες (παραστάσεις 21, 22, 23, 24/7).

Υπονομεύοντας το πατριαρχικό στοιχείο, ο σκηνοθέτης αναθέτει σε λιλιπούτειους ηθοποιούς τους μικρόμυαλους ανδρικούς χαρακτήρες ενώ τους δύο γυναικείους ρόλους ερμηνεύουν πανύψηλες ηθοποιοί. Η αντίθεση αυτή προσδίδει μια υπερρεαλιστική διάσταση και μια νέα δραματική ένταση που ενισχύεται με τη συνοδεία πιάνου και τη χορογραφία. Πρόκειται για μια αποδόμηση του ιψενικού έργου, που ρίχνει τις γέφυρες με τις συμβατικές ερμηνείες των κλασικών κειμένων. Οι ηθοποιοί που υποδύονται τους Χέλμερ, Ρανκ και Κρόγκσταντ έχουν ύψος κάτω από 1.30μ. Η Νόρα και η Κριστίν είναι ψηλές και η Ελεν, η υπηρέτρια, είναι σχεδόν δύο μέτρα.

Το θέαμα αυτών των μικροσκοπικών ανδρών να διατάζουν και να καταδυναστεύουν γυναίκες διπλάσιες στο ύψος τονίζει στο έπακρο την έννοια της πατριαρχίας στον Ιψεν. Το «Κουκλόσπιτο» των Mabou Mines είναι το πέμπτο σε μια σειρά από βραβευμένα «αποδομημένα» κλασικά έργα που σκηνοθέτησε ο Λι Μπρούερ. Εχουν προηγηθεί: οι «Χαμένοι» του Μπέκετ (1974), το «Γκόσπελ επί Κολωνώ» (1982) που είδαμε πρόσφατα στο Ηρώδειο, ο Λιρ των Mabou Mines (1989) και το «Πίτερ και Γουέντι» (1996). Πρόκειται για πολιτικά μανιφέστα, αν και δεν αναφέρονται καθόλου στην πολιτική.

Το «Κουκλόσπιτο» δανείζεται ένα εύρημα από τις εννοιολογικές τέχνες και ωθεί «εννοιολογικά» τον βικτοριανό φεμινισμό του Ιψεν στην κατεύθυνση της εξίσωσης δύναμης και κλίμακας.

Ο Βαρλικόφσκι, αντίθετα, προβληματίζεται περισσότερο πάνω στην άπιαστη εγγύτητα, σε αυτό που είναι ακατονόμαστο μέσα στον καθένα μας, αυτό που είναι κρυμμένο, απορριφθέν, αυτό που προκαλεί άγχος, που εμποδίζει τον ύπνο, που ενίοτε αποκαλύπτει τρομακτικά πάθη, ενώ ταυτόχρονα μας καθιστά τόσο ανθρώπινους.

Σύγχρονη εκδοχή του άσωτου υιού, ο «Κρουμ», με μαύρο κοστούμι, παπούτσια, καπέλο και γραβάτα καουμπόη, επιστρέφει στο σπίτι του και ομολογεί την αποτυχία του.

Εγκλωβισμένος σε μια μικροκοινωνία που παραλύει μέσα σε έναν αέναο κύκλο από γέννες, γάμους και κηδείες, βλέπει σαν σε όνειρο ένα θεατρικό δρώμενο με τις δικές του προσδοκίες και τους φόβους του.

Η παράσταση αρχίζει από το τέλος με την επιγραφή στη μεγάλη λευκή οθόνη: «Η μητέρα σου πέθανε πριν από δύο ώρες» (πρόκειται για την πρώτη φορά που εμφανίζεται ένα επικό στοιχείο στην πλοκή μιας παράστασης του Βαρλικόφσκι). Επειτα, βλέπουμε τον Κρουμ βιντεοσκοπημένο σε έναν φορτισμένο μονόλογο, μετά τον θάνατο της μητέρας του, που κλείνει ένα πρωτότυπο κείμενο του Λεβίν: «Δεν είμαι έτοιμος για τέτοιου είδους θρήνο. [...] Αργότερα.»

Ο Κρουμ, κλεισμένος στην τουαλέτα, κρύβει το πρόσωπό του πίσω από τα χέρια του και προσπαθεί να αντιμετωπίσει την απελπισία του. Θα ήθελε να κλάψει, αλλά δεν μπορεί. Δεν είναι ο μόνος που αντιμετωπίζει το πρόβλημα αυτό. Οι ήρωες της συγκεκριμένης παράστασης δεν γνωρίζουν πώς να κλάψουν.

Το «Κρουμ» εισήγαγε στο θέατρο του Βαρλικόφσκι ένα εντελώς διαφορετικό ύφος. Για πρώτη φορά, η εξέγερση αντικαθίσταται από την παραίτηση που έχει ωριμάσει, από την αποδοχή της διάστασης με τον κόσμο. Εάν αναζητήσουμε κείμενα ανάλογα του κειμένου του Λεβίν, που γράφτηκε το 1975, θα ανατρέξουμε σε εκείνα του Τσέχοφ.

Ο Λεβίν αποφεύγει τα ακραία συναισθήματα και τις ακραίες καταστάσεις. Περιγράφει γεγονότα καθημερινά, συνηθισμένα, στην πραγματικότητα κοινότοπα.

Δεν τα αναπροσαρμόζει, δεν τονίζει τη βιαιότητά τους, αλλά ούτε τα ωραιοποιεί. Ανθρωποι συνηθισμένοι, καθημερινοί, που ζουν σε μια κοινή επαρχία. Η ζωή τους είναι ο συνδυασμός κωμικού και τραγικού που γεννά η θνητή φύση του ανθρώπου. Ακόμα και οι χειρότερες καταστροφές έχουν πάντα μια κωμική έκφανση.

Ο Κριστόφ Βαρλικόφσκι ξεκίνησε τη θεατρική του δραστηριότητα κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 90. Από τις πρώτες του σκηνοθεσίες, διαφαίνεται το ενδιαφέρον του για την ποιοτική δραματική λογοτεχνία: πρωτίστως Σαίξπηρ (έχει ήδη ανεβάσει δέκα έργα του συγγραφέα), Κολτές, Σοφοκλής, Ευριπίδης, Σάρα Κέιν και, τέλος, Τόνι Κούσνερ. Ηδη από τις αρχές, στον «Εμπορο της Βενετίας» (1994) εμφανίζεται ένα από τα πιο σημαντικά θέματα του θεάτρου του: το ενδιαφέρον του για το εβραϊκό ζήτημα, αναγνωσμένο μέσα από την οπτική του Ολοκαυτώματος.

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

«Κρουμ» (Krum) του Χανόχ Λεβίν. Σκηνοθεσία: Κριστόφ Βαρλικόφσκι. Παραστάσεις: 16, 17, 18 Ιουλίου.

«Το κουκλόσπιτο» του Ερρίκου Ιψεν (προσαρμογή Λι Μπρούερ, Μοντ Μίτσελ). Σύλληψη/Σκηνοθεσία: Λι Μπρούερ. Παραστάσεις: 21, 22, 23, 24 Ιουλίου.

Πειραιώς 260 (Χώρος Δ), στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.
Εισιτήρια: 30, 20 (μειωμένο), 15 (φοιτητικό) ευρώ.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΚΑΡΑΛΗ, ΕΘΝΟΣ, 12/07/2008