Ζητήματα ταυτότητας, σεξουαλικότητας και ρόλων διερευνά η πρόταση του Δημήτρη Παπαϊωάννου πάνω στο έργο του Ευριπίδη
ΝΑΤΑΣΣΑ ΧΑΣΙΩΤΗ, Το ΒΗΜΑ, 12/10/2008
Η Μήδεια2 του Δημήτρη Παπαϊωάννου συνεχίζει τις παραστάσεις της στο Παλλάς. Ενα έργο που αποδεδειγμένα αγαπά το ελληνικό κοινό, αν κρίνει κανείς από την πληρότητα του θεάτρου.
Με το πασίγνωστο κείμενο του Ευριπίδη έχουν ασχοληθεί πολλοί σκηνοθέτες εδώ και στο εξωτερικό - μια ενδιαφέρουσα εκδοχή είναι και αυτή του Λαρς φον Τρίερ για την τηλεόραση, αρκετά χρόνια πριν. Η κατά συρροήν δολοφόνος από τη Μαύρη Θάλασσα, εκτός από ηρωίδα του ομώνυμου έργου, είναι και η ενσάρκωση του μεγαλύτερου ταμπού της γυναικείας συμπεριφοράς. Η «Μήδεια» για τους συζύγους των οικόσιτων γυναικών της αθηναϊκής δημοκρατίας ήταν ένα διαφορετικό πολιτικό και πολιτειακό μάθημα. Εφόσον το αρχαίο δράμα κάθε χρόνο υπενθύμιζε τους κανόνες που δόξασαν την πόλη, μέσω των ακραίων παραδειγμάτων ενός απόμακρου παρελθόντος όπου η τάξη του Λόγου και η πράξη συγχέονταν, αυτό που «εορτάζεται» στη Μήδεια είναι η εμπέδωση της πατριαρχίας και των νόμων της οικογενειακής και θεσμικής διαδοχής: η γυναίκα, δηλαδή, σε πολιτικό πάντοτε και όχι σε προσωπικό επίπεδο, δεν μπορεί να αποφασίζει για τη ζωή ή τον θάνατο κανενός, πολλώ δε μάλλον των διαδόχων του θρόνου. Το έκανε η Κλυταιμνήστρα και την έσφαξε ο γιος της. Το έκανε η Χατσεπσούτ ως γυναίκα-Φαραώ και καταστράφηκαν όσα αγάλματα τη θύμιζαν.
Στο οικογενειακό δράμα - της ειδικότητας - του Ευριπίδη η Μήδεια παρεμβαίνει στη διαδοχή στο «βαρβαρικό» βασίλειο του πατέρα της, δείχνοντας ήδη μια αντίστοιχη της καταγωγής της μη πολιτισμένη συμπεριφορά, την οποία θα ολοκληρώσει με τη σφαγή των παιδιών της. Είναι «ερμαφρόδιτη» η συμπεριφορά της βασίλισσας, καθώς διαφέρει - και αυτό ο μύθος το δικαιολογεί με την καταγωγή και την ενασχόλησή της με τη μαγεία - από τις άλλες γυναίκες: αποφασίζει μόνη της ποιον θα ακολουθήσει, αποδυναμώνει τον πατέρα της δίνοντας το χρυσόμαλλο δέρας στον Ιάσονα, που θα πει ότι παρεμβαίνει σε υποθέσεις του κράτους, και στέφεται βασίλισσα σε άλλη περιοχή χωρίς να υπολογίσει συμφέρουσες εδαφικές κτήσεις για τη χώρα της μέσω του γάμου. Το νέο της βασίλειο θα το καταστρέψει μέσω της παιδοκτονίας, η οποία στη συνείδησή της όμως δεν υφίσταται ως τέτοια.
Η παράσταση
Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου σαφώς έχει κέντρο του έργου του τη Μήδεια, ενώ ο Ιάσονας και η Γλαύκη είναι δευτερεύοντα πρόσωπα που ενίοτε αντιμετωπίζονται ειρωνικά. Οι κινήσεις της ηρωίδας του αλλάζουν σαν μια διαδοχή από slides με έργα τέχνης: περνάει από τον Ρούμπενς και την Αρπαγή του Γανυμήδη στην Αφροδίτη του Μποτιτσέλι, τη Σφίγγα του Κνοπφ και του Μορό ή την Αρπαγή των Σαβίνων του Πουσέν - ανάλογα με τη στιγμή. Το σώμα και τα χέρια της είναι σε θέσεις που προβάλλουν τον μυϊκό τόνο της πρωταγωνίστριας και παραπέμπουν στον ρωμαλέο θρίαμβο της ζωής των αναγεννησιακών πινάκων. Το κλειδί όμως τής κατά τον Δημήτρη Παπαϊωάννου εκδοχής είναι η φευγαλέα εικόνα - ανεστραμμένη, από τα αριστερά προς τα δεξιά - της Αρπαγής του Γανυμήδη, στη σκηνή του εναγκαλισμού της Μήδειας και του Ιάσονα, πριν από τη φυγή τους στην Ελλάδα. Μια άποψη που δικαιώνει διακριτικά την αποδοχή του «διαφορετικού», καθώς η φαλλική Μήδεια ταυτίζεται με τον νεαρό ερωμένο του Δία. Προβάλλει επομένως ο δημιουργός της παράστασης ως πιθανή σεξουαλική επιλογή - ή «προδιάθεση» - την αμφισεξουαλικότητα.
Λόγω των κοινωνικών περιορισμών, αλλά και της γενικότερης αποφυγής των προκλήσεων από τον χορογράφο-σκηνοθέτη της Μήδειας, η ιδεολογική αυτή άποψη ήταν ευκολότερο να γίνει μέσω της γυναικείας μορφής. Η γυναίκα, κατέχοντας περιθωριακή και υποβαθμισμένη θέση στην πατριαρχία, έχει λιγότερο απαρασάλευτους κοινωνικά ρόλους και δεν απειλείται από ταυτίσεις, που αν γίνονταν με τον άνδρα ήρωα θα έκαναν μέρος του κοινού να εκφράσει ομοφοβικά συναισθήματα. Ο Ιάσονας στην εκδοχή του Παπαϊωάννου είναι το «στρέιτ» αντικείμενο του πόθου, γοητευτικός, πολυγαμικός και ασυνείδητος τυχοδιώκτης ως τη στιγμή της παιδοκτονίας. Είναι ο «τυφλός», αλαζόνας που δεν θα τυφλωθεί όπως ο Οιδίποδας όταν επιτέλους αντικρίσει την αλήθεια, όμως θα περιφέρεται και αυτός ως καταραμένος μετά την επώδυνη πτώση του. Αυτά ως προς το ιδεολογικό μέρος της παράστασης, που φέρει κάποια «μνησικακία» απέναντι στην πριγκίπισσα της Κολχίδας για την άνευ όρων παραίτησή της απέναντι στον αναιδέστατο Ιάσονα. Η εικόνα της μητρότητας επίσης δεν είναι και τόσο κολακευτική, με τη Μήδεια παραιτημένη από την προηγούμενη ομορφιά και τη δυναμική επίδειξη της σεξουαλικότητάς της. Είναι ένα στοιχείο νατουραλισμού που έρχεται σε αντίθεση με την υπόλοιπη εικονοποιία της ηρωίδας και ταιριάζει περισσότερο με ηθογραφία πάνω στη ζωή των ανθρώπων της διπλανής πόρτας.
Υπάρχουν στιγμές όπου όχι μόνο η Μήδεια, αλλά και τα τρία πρόσωπα του δράματος στο έργο του Δημήτρη Παπαϊωάννου, χάνουν τη συγκεκριμένη φυλετική τους ταυτότητα και γίνονται μέλη μιας ετεροφυλικής ή εξίσου πιθανής ομοφυλοφιλικής ιστορίας. Αυτός ο μη καθορισμός της ταυτότητας και η πρόταση για αποδοχή όλων των πλευρών της σεξουαλικότητας καθιστούν τη Μήδεια μιας μορφής μανιφέστο της ελληνικής χορευτικής σκηνής, από τη σχετικά πρόσφατη εποχή της δυναμικής προσπάθειάς της να αναγεννηθεί από τις στάχτες της ελληνικότητας και τις υπεκφυγές του αισθητισμού. Αυτή της η διάσταση, είτε συμφωνεί κανείς με τις απόψεις και τον χειρισμό της ιστορίας από τον Δημήτρη Παπαϊωάννου, είτε όχι, την καθιστά μέρος της νεότερης Ιστορίας της ελληνικής τέχνης.
No comments:
Post a Comment