Ο Σπύρος Βασιλείου και το θέατρο

Η σκηνογραφική δουλειά ενός καλλιτέχνη αποτελεί την πιο εκτεταμένη μεταφορά πάνω στο έργο του. Η εικόνα αυτού του έργου, μέσα στο θέατρο, μεγεθύνεται, αποκτά τις διαστάσεις του πραγματικού. Γίνεται με αυτόν τον τρόπο ένα ομοίωμα της πραγματικότητας. Ο Σπύρος Βασιλείου αποτελεί αυτό το παράδειγμα του ζωγράφου που διανύει μία πορεία σχεδόν εξήντα χρόνων (από το 1928 μέχρι τον θάνατό του) στη σκηνογραφία.

Στην παρούσα έκθεση πάνω στη σχέση του καλλιτέχνη με το θέατρο παρουσιάζονται επιλεγμένες τρισδιάστατες και ζωγραφικές μακέτες, φωτογραφίες και κοστούμια για ποικίλες θεατρικές παραστάσεις. Ο Βασιλείου υπογράφει συνολικά 127 θεατρικές παραγωγές και αναλαμβάνει την καλλιτεχνική διεύθυνση σε έξι κινηματογραφικές ταινίες. Υπήρξε, με αυτόν τον τρόπο, ένας από τους παραγωγικότερους ζωγράφους - σκηνογράφους της γενιάς του '30, σε τέτοιο βαθμό ώστε το σκηνογραφικό του έργο να είναι ανάλογο και να ανταγωνίζεται το ζωγραφικό.

Η σκηνογραφική του ενασχόληση ξεκινά το 1928 με τη γνωριμία του με τον Φώτο Πολίτη. Η αδιάλειπτη παρουσία του στο θέατρο δείχνει και τη βαθύτερη πρόθεση του καλλιτέχνη που είναι η δημιουργία μίας καινούργιας αισθητικής του νεοελληνικού θεάτρου. Με την εργασία του πάνω στο θέατρο εκλαϊκεύονται τα χαρακτηριστικά εικαστικά μοτίβα της γενιάς του τριάντα. (Μία ανάλογη προσπάθεια συνιστά το σκηνογραφικό έργο του Τσαρούχη.) Χαρακτηριστικά αυτής της αντίληψης είναι προβολή της ελληνικής «ιδιοσυστασίας» και η έκφραση της λαϊκότητας. 

Η αντίληψη αυτή της ελληνικότητας εκφράζεται γραμμικά σε όλο το σκηνογραφικό του έργο και είναι αυτή που συνδέει την πορεία του καλλιτέχνη στο θέατρο για εξήντα χρόνια. Όταν, για παράδειγμα, ανεβάζει την "Ηλέκτρα" του Ρίχαρντ Στράους το 1964 δεν αναφέρεται στον αρχαίο κόσμο μέσα από το πρίσμα του νεοκλασικισμού, αλλά επιλέγει λαϊκά μοτίβα για να δημιουργηθεί η διαχρονική, κατά τον καλλιτέχνη, εικόνα του ελληνικού στοιχείου. Αντίστοιχα, η χρωματική απεικόνιση παραπέμπει στη βυζαντινή αντίληψη πάνω στο χρώμα.

Η παραδοχή του έργου του πάνω στο θέατρο δεν είναι ένα συμπτωματικό γεγονός αλλά πρέπει να αναζητηθεί στην ουσιώδη σχέση που αυτό έχει με το ζωγραφικό του έργο. Τα έντονα θεατρικά στοιχεία του ζωγραφικού έργου επιτρέπουν τη μεταφορά τους στη θεατρική σκηνή. Ο Σπύρος Βασιλείου είναι ένας από τους κύριους εκπροσώπους της γενιάς του τριάντα. Αν και τυπικά εκφράζει τη γενιά του τριάντα, το έργο του προβάλλει μονάχα απόηχους της ελληνικότητας όπως συλλαμβάνονται από τον καλλιτέχνη τη δεκαετία του πενήντα. 

Τα θέματά του είναι αυτά που απασχολούν την «Αθηναϊκή Σχολή» στην οποία ανήκει και κατά κύριο λόγο εκφράζουν την αποτύπωση του αθηναϊκού αστικού τοπίου μέσα από συγκεκριμένους άξονες. Το έργο του στηρίζεται σε τρία κεντρικά σημεία που είναι κατά βάση θεατρικά. Αρχικά, αποτελεί μία από τις πιο εκτεταμένες φαντασμαγορίες του πραγματικού. Η αντίληψη μίας φαντασμαγορίας, μέσα στο έργο του είναι ορατή από την πρώιμη δουλειά του (για παράδειγμα έργα που παραπέμπουν στις συνθέσεις του Πίτερ Μπρίγκελ, όπως το καρναβάλι και η λαϊκή αγορά της δεκαετίας του τριάντα, είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα) μέχρι τα έργα της ωριμότητάς του.

Το δεύτερο στοιχείο του έργου του, εξίσου χαρακτηριστικό, είναι η προβολή μίας νοσταλγικής ελληνικότητας η οποία όσο απούσα είναι στην πραγματικότητα τόσο παρούσα καθίσταται μέσα στο έργο του. Για να εκφραστεί αυτή, ο καλλιτέχνης δανείζεται σουρεαλιστικά στοιχεία τα οποία και αυτά εντάσσονται στη προβολή ενός χώρου της ιδεολογίας. Το τρίτο στοιχείο στο έργο αυτό είναι η ηθογραφική αντίληψη της πραγματικότητας, με τα παλαιά αθηναϊκά σπίτια, πλέον ως υπόμνηση, τα ακροκέραμα και τις λάμπες ή τις γιορτές της αποκριάς και τους αετούς. Μία τέτοια στάση εύκολα μπορεί να μετατραπεί στις ωραίες εικόνες του θεάτρου.

Παναγιώτης Σ. Παπαδόπουλος, Η ΑΥΓΗ, 06/04/2011