Ένα σχόλιο για τον Φ. Ντίρενματ

• Πολενάκης Λέανδρος
• Η ΑΥΓΗ: 03/04/2011

• Στην πρώτη του παρουσίαση στην Ελλάδα πριν από μισό αιώνα, με τον Μινωτή και την Παξινού στο Εθνικό μας Θέατρο, το διάσημο έργο του Ελβετού Φρ. Ντίρενματ "Η επίσκεψη της γηραιάς κυρίας", δημιούργησε ένα μικρό σκάνδαλο. Θεωρήθηκε ως "ένα έργο ωμό και κυνικό", "αδικαιολόγητης σκληρότητας", "που δεν περιέχει διόλου ηθικά διδάγματα", "με προβλέψιμο, προδιαγεγραμμένο τέλος" "ξένο προς τον πολιτισμό μας", "προσβλητικό για την ανθρώπινη φύση" και άλλα τέτοια. Εκείνο που ενοχλούσε, υποθέτω ήταν η ξεκάθαρη δομή της εκδίκησης που χαρακτηρίζει το έργο: μια προδομένη κι εγκαταλελειμμένη γυναίκα επιστρέφει ως ερινύα μετά σαράντα χρόνια στον τόπο της για να καταστρέψει τον άπιστο εραστή της. Πετυχαίνει τον σκοπό της εξαγοράζοντας με το "βρόμικο" χρήμα που διαθέτει άφθονο πλέον, όλες τις συνειδήσεις, πληρώνει ένα δισεκατομμύριο δολάρια στους συμπατριώτες του για να τον σκοτώσουν και φεύγει στο φινάλε για τη βίλα της στο Κάπρι, με το πτώμα του δολοφονημένου πρώην εραστή της μέσα σε ένα σφραγισμένο φέρετρο. Εδώ τελειώνει το έργο του Ντίρενματ, χωρίς άλλα σχόλια του συγγραφέα. Σαν μια απλή καταγραφή γεγονότων που θα μπορούσαν να είχαν συμβεί. Εξήντα χρόνια μετά, μια σημαντική Ελληνίδα συγγραφέας, η Λεία Βιτάλη, έρχεται να συνεχίσει την ιστορία από εκεί όπου την είχε αφήσει το Ντίρενματ, στο έργο της: "Ο ένατος γάμος".

 "Ο ένατος γάμος" της Λείας Βιτάλη στο "Θεμέλιο"

• Πρόκειται για μια γόνιμη συνάντηση της "θερμής" Ελληνίδας συγγραφέως με τον κάπως "ψυχρό" Ελβετό, που μας δίνει ένα εντελώς καινούργιο, πρωτότυπο, ενδιαφέρον έργο πλουτίζοντας έτσι τη νεοελληνική δραματουργία.

• Η Βιτάλη "βλέπει" στην ηρωίδα του Ντίρενματ Κλαίρη Τσαχανασιάν, ολόκληρη τη δομή του μεταλλαγμένου καπιταλιστικού συστήματος και ιδιαίτερα του νέου τρόπου με τον οποίο η εξουσία επιβάλλει σήμερα τη θέλησή της. Βλέπει την προέλευση του "μαύρου χρήματος" που προκάλεσε την υπερσυσσώρευση κεφαλαίου και την κρίση, στο δουλεμπόριο στις ουσίες και στα παράνομα όπλα. "Με όλα όσα συμβαίνουν σήμερα, με τους γιάπις που ανέβηκαν ξαφνικά όλες τις κοινωνικές βαθμίδες, πλουτίζοντας από τις κρυφές και φανερές ευκαιρίες του συστήματος, με τα "γκόλντεν μπόις" που παγίδευσαν και τους πιο υποψιασμένους στα γρανάζια των τραπεζικών "μολυσμένων" προϊόντων. Ένα πρόσωπο - πολλά πρόσωπα που έχουν στα χέρια τους την ύψιστη δύναμη, κατέχοντας τράπεζες και πετρέλαια, ανεβοκατεβάζοντας κυβερνήσεις και διαλύοντας κάθε κοινωνική δομή, μετατρέποντας σε φτωχούς όσους δεν ανήκουν στα δικά της τραστ".

• Με την απληστία και με τη διαφθορά κυρίαρχες, καθώς έχει πλέον ανατραπεί ριζικά και το ίδιο το παλιό, δοκιμασμένο, βουλητικό εργαλείο πάνω στο οποίο στηρίχτηκε μέχρι σήμερα ο "αμαρτωλός" αλλά ωστόσο οικείος πολιτισμός μας "της επιθυμίας". Για να υποκατασταθεί βαθμιαία από το "άλλο" του το είδωλό του, όπου η (κορεσμένη) επιθυμία δεν προάγει πια με τρόπο φυσικό την ανάγκη. Όπου γίνεται αντίθετα μόνιμος προαγωγός της (νέας) επιθυμίας η ακόρεστη ανάγκη. Ουσιώδης μεταβολή στο ανθρώπινο θυμικό και ταυτόχρονη εμφάνιση του ανελεύθερου "πολιτισμού της ανάγκης", με τη διαφήμιση κυρίαρχη με το φάντασμα της ασύδοτης αγοράς να πλανάται πάνω από την Ευρώπη και με το άνοιγμα σε πρώτη φάση μιας τεράστιας γενικής δημόσιας, παραπλανητικής πίστωσης - παγίδας: με δόλωμα, όχι πλέον το απαγορευμένο επιθυμητικό: αμάρτησε ελεύθερα... αλλά το εντεταλμένο, εξαναγκαστικό: αγόρασε ελεύθερα... Πληρώνουν αύριο τα παιδιά σου!

• Αυτή είναι η "Γηραιά κυρία" Κλαίρη Τσαχανασιάν, το σύγχρονο πρώην τέρας, η άλλοτε Ευρώπη που καταλήγει να φοβάται και να τρέμει, φάντασμα του εαυτού της, σαν ένα τρομαγμένο κοριτσάκι την ίδια τη σκιά της. Όπως καθαρότατα την είδε και την περιέγραψε η Λεία Βιτάλη με πολιτικοποιημένη σκέψη στο πιο πάνω έργο της, που συνεχίζει και ολοκληρώνει λειτουργικά την ιστορία του Ντίρενματ.

• Η παράσταση του έργου δίνεται στο φιλόξενο, κομψό θεατράκι του ιστορικού "Θεμέλιου" που ξανάνοιξε την πόρτα του σε καινούργιο στέκι, στην οδό Λένορμαν 82, στον Κολωνό. Σε πολύ προσεγμένη, αρμόδια σκηνοθεσία της συγγραφέως, που ξέρει καλά το έργο της και πιάνει σωστά στους "αρμούς" του. Σε καλλιτεχνική διεύθυνση του Νικόλα - Αύγουστου Γκέσκερ, με ωραίους φωτισμούς του Αλέκου Αναστασίου και άρτια βίντεο της Δέσποινας Μεϊμάρογλου, και με μια πολύ καλή πρωταγωνίστρια. Η ικανή Μαίρη Νάνου ως "Κλαίρη Τσαχανασιάν" δίνει τον σφυγμό και όλες τις αποχρώσεις του "τέρατος", διατηρώντας την ίδια στιγμή το ανθρώπινο "προφίλ" του. Δίπλα της ως "άνδρας" ο Δημήτρης Μπέλλης, έχει παρουσία. Μια παράσταση αξιόλογη, ενός έργου επίκαιρου που πρέπει να προσεχθεί.