Η σκιά του τρέχει ακόμα

• Προ-βολες

• Tου Δημητρη Μπουρα, Η Καθημερινή, Tετάρτη, 4 Mαϊου 2011

Ο Θανάσης Βέγγος έφυγε. Απεδείχθη πιο γρήγορος και από τη σκιά του, η οποία συνεχίζει να τρέχει ασταμάτητα, προκαλώντας μια δίνη γύρω από ταινίες που όλοι αγαπήσαμε, αλλά δεν τολμήσαμε όλοι να φωνάξουμε αυτή την αγάπη μας στη διαπασών σε καιρούς που ο ελληνικός κινηματογράφος είχε μπερδέψει τις έννοιες του προσώπου και του προσωπείου.

Η ιδιαιτερότητα του ασπρόμαυρου κινηματογράφου μας, που μάθαμε να τον αποκαλούμε «παλιό», ήταν η οργανική του ύλη. Οι ηθοποιοί του. Κωμικοί οι περισσότεροι, πέρασαν με μια δρασκελιά απ’ το σανίδι της επιθεώρησης στο κινηματογραφικό πλατό. (Ο «σινεμάς» και το θέατρο ήταν για τον Ελληνα κάτι σαν συγκοινωνούντα δοχεία.)

Στη «χρυσή» εποχή του ελληνικού κινηματογράφου, ο Βέγγος ήταν κάτι εξόχως ιδιαίτερο γι’ αυτόν: του ανήκε αποκλειστικά. Ως ηθοποιός, ως σκηνοθέτης, αλλά και ως παραγωγός –ανεξάρτητος θα λέγαμε σήμερα– στις πιο σουρεαλιστικές απ’ τις ταινίες του. Μόνος, να τρέχει σαν τρελός στους δρόμους μιας Αθήνας που η όψη της άλλαζε άρδην από το μεγάλο κύμα της αστυφιλίας. Μόνος σε ένα νεορεαλιστικό σκηνικό, το οποίο η ελληνική ταινία σχεδόν στο σύνολό της δεν το καταδέχτηκε για ντεκόρ και κλείστηκε στα ρετιρέ της αντιπαροχής γοητευμένη σε βαθμό κακουργήματος από το λάιφ-στάιλ των μοντέρνων καιρών.

Ο Βέγγος στάθηκε ανάμεσα στο εμπορικό και το ποιοτικό θέαμα, ενίοτε αμήχανος, σαν σβούρα στη γελοιογραφία μιας Ελλάδας που μόλις είχε βγει από τον Εμφύλιο. Ετρεχε σαν κλόουν και στο απότομο φρενάρισμά του χτυπούσε το κεφάλι του σε τοίχους ή σε κολόνες. Τα κωμικά του ευρήματα έφερναν στο νου τον ξέφρενο βωβό κινηματογράφο, όμως δεν είχαν το στίγμα της κινηματογραφοφιλίας.

Ο Βέγγος ήταν το γέλιο και η απόγνωση μαζί. Εκεί βρίσκεται η λεπτή ισορροπία της τέχνης του. Της τέχνης ενός κωμικού με βαθιά συναίσθηση της τραγικότητάς του. Εκεί βρίσκεται και η αυθεντικότητά του, η οποία τον έκανε αγαπητό στο κοινό που μαζευόταν στις κλειστές αίθουσες ή στις μάντρες των θερινών σινεμά. Τούτη η αυθεντικότητα ήταν το σημείο ταύτισης του θεατή μαζί του.

Στα χρόνια του ’60, ο Ελληνας γελούσε αβίαστα με τα παθήματα του Θανάση ή με τα αεροπλανικά κόλπα του Θου Βου. Στη μεταπολίτευση, άρχισε να γελάει με τον Χάρρυ Κλυνν και ν’ απωθεί ό,τι τον είχε ταυτίσει στο παρελθόν με τον Βέγγο. Σήμερα ίσως πρέπει ν’ αναλογιστούμε τι είναι αυτό που μας κάνει τόσο ξένους από τον μέσο Ελληνα που ταυτίστηκε με τον Θανάση Βέγγο.