«Φιλοκτήτης» του Χάινερ Μίλερ

Ο Λάνγκχοφ επανήλθε δριμύτερος αλλά και προσγειωμένος

* Ο «Φιλοκτήτης» του Χάινερ Μίλερ. Θέατρο Μικρής Επιδαύρου

Η ειδική αποστολή τού Μηνά Χατζησάββα ήταν να επεκτείνει τον λόγο του Φιλοκτήτη με λεκτικές ακροβασίες και άλματα

Διαρκής και γόνιμος υπήρξε ο διάλογος του Μίλερ με τον αρχαίο μύθο. Ο Γερμανός ποιητής και σκηνοθέτης συμμετείχε στη διαδικασία επανεξέτασης, μετάπλασης και ενεργοποίησης των μυθολογικών κειμένων στα πολιτικά συμφραζόμενα του 20ού αιώνα.

Το να τον τοποθετήσουμε γι' αυτό μαζί με Γάλλους διανοούμενους, όπως ο Σαρτρ ή ο Ανούιγ, που και αυτοί χρησιμοποίησαν μυθικές μορφές για τη θεωρητική τους τοποθέτηση πάνω στα προβλήματα του σύγχρονου Ευρωπαίου, ή να τον συγκρίνουμε με αγγλόφωνους ποιητικούς μεταφραστές του αρχαίου υλικού, όπως ο Ελιοτ ή ο Γέιτς, μάλλον περιπλέκει τα πράγματα. Ο Μίλερ αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση συνδιαλλαγής με τον αρχαίο μύθο γιατί στην περίπτωσή του ο διάλογος συγγραφέα και μύθου ξεκινάει από τον μύθο και όχι από τον συγγραφέα.

Ο Μίλερ σίγουρα δεν είναι ο πρώτος που κατάλαβε ότι οι αρχαίοι μύθοι μπορούν να λειτουργήσουν ως αναλογίες, παραδείγματα ή τόποι διαλόγου με τους σύγχρονους προβληματισμούς. Είναι, όμως, αυτός που εννόησε το πόσο λίγο πράγματι χρειάζονται να αλλάξουν, για να εφαρμόσουν στη σύγχρονη πραγματικότητα. Ο εκσυγχρονισμός του αρχαίου παραδειγματικού τόπου απαιτεί τη μετάφραση των όρων του. Το να μεταφέρονται ο Οιδίποδας, ο Φιλοκτήτης, η Μήδεια, ο Ηρακλής και άλλοι στην εποχή μας σημαίνει πριν από όλα να μιλούν στη γλώσσα μας.

Ο Λευτέρης Βογιατζής έδωσε στον Οδυσσέα έναν στυφό πολιτικό πραγματισμό

Ο Ματίας Λάνγκχοφ, παλιός γνώριμος της ελληνικής σκηνής με τις πολυσχολιασμένες «Βάκχες» του '97, γνωρίζει τον Μίλερ καλύτερα από τον καθένα. Θα έλεγε κανείς ότι η παλιά σχέση τους στηρίχτηκε σε μια κοινή πορεία διαμόρφωσης ενός πολιτικού, κατ' ουσίαν, οράματος με όλες τις αντιφάσεις και τις δραματικές διαψεύσεις του. Ισως αυτή η κοινή πορεία είναι ο λόγος για το από κοινού δοκίμιο συγγραφέα και σκηνοθέτη πάνω στον αρχέτυπο «Φιλοκτήτη» του Σοφοκλή, που είδαμε στη Μικρή Επίδαυρο. Το «αιρετικό», αυτή τη φορά, στην παράσταση του Λάνγκχοφ ήταν η αμεσότητα, η αδρότητα και η σαφήνεια των προτάσεων, η καθαρή σκέψη και γνώση πίσω από τον μύθο με τις παλιές και νέες του λέξεις.

Ο Λάνγκχοφ επανήλθε επομένως δριμύτερος και περισσότερο προσγειωμένος. Ξανατσακώθηκε, βέβαια, με το σύστημα και βρήκε εκ νέου αφορμές για να εκτονώσει την πολιτική του ενέργεια -η αντίδρασή του περιλάμβανε μια επιμελημένη και συγκρατημένη παράβαση εναντίον των αρχαιολόγων που εμπόδισαν την ολοκλήρωση της δημιουργίας του. Οταν, όμως, το σκηνικό στήθηκε όπως είχε αρχικά προβλεφτεί, και η μόνη απώλεια ήταν ένα μισάωρο (;) ιντερμέδιο σε μια ήδη δίωρη και κάτι παράσταση, η σκηνοθετική βιρτουοζιτέ του αφέθηκε να λάμψει σε μια άνευ όρων κατάφαση.

Για την ελληνική σκηνή το πιο σημαντικό κέρδος ήταν ίσως η συνύπαρξη τριών κορυφαίων ηθοποιών που εκπροσωπούν διαφορετικούς υποκριτικούς κώδικες και συμπληρωματικές τεχνικές. Ο Μηνάς Χατζησάββας (Φιλοκτήτης), ο Λευτέρης Βογιατζής (Οδυσσέας) και ο Χρήστος Λούλης (Νεοπτόλεμος) αποτέλεσαν ένα ετερόκλητο, ανομοιογενές και εν τέλει άκρως ενδιαφέρον χαρμάνι που ανήγαγε την εξωτερική αντίφαση σε μέρος του περιεχομένου. Η ειδική αποστολή του Χατζησάββα να επεκτείνει τον λόγο του Φιλοκτήτη με διαστρωματώσεις, λεκτικές ακροβασίες και άλματα (σπουδαία η μεταφραστική δημιουργία της Ελένης Βαροπούλου), έδενε με τον στυφό πολιτικό πραγματισμό του Οδυσσέα από τον Βογιατζή και την αδύναμη, άγνωρη μάλλον παρά αθώα, αναποφασιστικότητα του Νεοπτόλεμου από τον Λούλη. Τα οπερατικά σκηνικά και κοστούμια της Κατρίν Ρανκλ και το μακιγιάζ της Μαρίας Παλαιοκρασσά δημιουργούν ένα μυθικό και συνάμα απτό σύμπαν αποξένωσης.

Η παράσταση αφήνει στο τέλος την ιστορία σε ηθική εκκρεμότητα. Με τον «Φιλοκτήτη» τού Μίλερ τελειώνει μια εποχή και οι ενοχές της θάβονται μαζί με το σώμα του ήρωα κάτω από πέτρες. *

[Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΙΩΑΝΝΙΔΗ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 30/06/2008]