Η δικιά μας Ιοκάστη έχει κάτι από τη Βασιλειάδου

«Απόψε τρώμε στης Ιοκάστης»: ελληνική λαϊκή κωμωδία στο «Χορν»

Συνέντευξη: Σοφία Φιλιππίδου - Ακης Δήμου

Στην ΙΩΑΝΝΑ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / 2 - 27/09/2008

Η Σοφία Φιλιππίδου συναντά για πρώτη φορά τον Ακη Δήμου μέσω μιας Ιοκάστης. Όχι της αρχαίας ελληνικής. Αλλά του υπερρεαλιστικού, σπαρταριστού θεατρικού έργου «Απόψε τρώμε στης Ιοκάστης» που υπογράφει ο Δήμου, σκηνοθετεί ο Σταμάτης Φασουλής και με Ιοκάστη την Φιλιππίδου κάνει πρεμιέρα στις 10 Οκτωβρίου στο θέατρο «Χορν».

Προσπαθώντας να εξιχνιάσουν από σκηνής το φόνο μιας μανικιουρίστας ο Παύλος Ορκόπουλος, η Σοφία Φιλιππίδου, η Νάντια Κοντογεώργη και ο Πυγμαλίων Δαδακαρίδης

• Πώς αισθάνεστε, κυρία Φιλιππίδου, που θα υποδυθείτε μια Ιοκάστη, που δεν είναι όμως του Σοφοκλή, αλλά του Ακη Δήμου;

Σ. Φιλιππίδου: «Δεν είναι των αρχαίων μας. Θα μπορούσε και να ήταν, όμως, αν είχαμε λιγάκι χιούμορ...».

• Θα μπορούσατε, δηλαδή, να υποδυθείτε την τραγική ηρωίδα;

Σ.Φ.: «Εγώ για αυτά είμαι κανονικά, επίσημα. Είμαι φύση τραγική! Γι' αυτό μου πάει τώρα "γάντι" η Ιοκάστη, γιατί ο καμβάς της είναι τραγικός. Κι η ηρωίδα είναι κωμικά τραγική ή, καλύτερα, τραγικά κωμική. Οπως και η ιδιοσυγκρασία μου».

• Κύριε Δήμου, γράφτηκε ότι η Φιλιππίδου είναι η ιδανική Ιοκάστη του έργου σας. Ετσι είναι;

Α. Δήμου: «Αισθάνομαι ότι η Σοφία, πέρα από αυτό το παροξυσμικά κωμικό στοιχείο που έχει στην ερμηνεία της, φέρει στην Ιοκάστη κι ένα υπόκωφο ρεύμα απελπισίας. Αυτό είναι προσόν των μεγάλων κωμικών. Η Φιλιππίδου, δηλαδή, με έβαλε να σκεφτώ με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που με είχε βάλει η Βασιλειάδου. Πίσω από αυτή την κλοουνέσκ φάτσα υπάρχει κάτι άλλο το οποίο δονείται και πάλλεται. Δεν είναι κατ' ανάγκην κωμικό: είναι η άλλη εκδοχή του τραγικού».

• Αν δεν απατώμαι, η «Ιοκάστη» είναι η πρώτη κωμωδία σας. Κάθε φορά σάς προκύπτει κάτι τελείως διαφορετικό. Μάλλον απρόβλεπτος κι ακατάταχτος είστε ως συγγραφέας.

Α.Δ.: «Και σχιζοφρενής ταυτόχρονα! Η κωμωδία όντως μού προέκυψε. Αισθάνθηκα κάποια στιγμή ότι είχα πάρει τον εαυτό μου πολύ στα σοβαρά μέσα στο θέατρο. Και αισθανόμουν την ανάγκη να διασκεδάσω πρώτα εγώ. Ηταν δηλαδή μια προσωπική ανάγκη να φλερτάρω τον πιο εξωστρεφή εαυτό μου».

• Δεν υπήρχε κάποιο έναυσμα, κάποιο ερέθισμα για την «Ιοκάστη»;

Α.Δ.: «Οταν ξεκίνησα να την γράφω, η ίδια η Ιοκάστη με ένα σχεδόν μεταφυσικό τρόπο με παρακινούσε. Αισθανόμουν ότι ερχόταν και με "κατοικούσε". Είχα να κάνω με μια γυναίκα η οποία λύσσαγε να μιλήσει και με χρησιμοποιούσε ως ενδιάμεσο».

• Με το όνομα της ηρωίδας κλείνετε το μάτι στο τραγικό;

Α.Δ.: «Πιθανώς. Αλλά και το όνομα Ιοκάστη Παπαδάμου μού επιβλήθηκε από μόνο του. Ηξερα δηλαδή από την αρχή πώς θα ήταν αυτή η γυναίκα. Ενιωθα ότι υπήρχε και ήταν η συνισταμένη πολλών γυναικών -του περιβάλλοντός μου ή του περιβάλλοντός μας. Τώρα που ξαναδουλεύω το κείμενο στην τελική μορφή του για το "Χορν", πολλές φορές σκέφτηκα ότι αν ήμουν γυναίκα, θα είχα πολλά στοιχεία της Ιοκάστης».

• Σας «τρέχουν» οι γυναικείοι χαρακτήρες.

Α.Δ.: «Δεν το κάνω σκόπιμα. Οταν όμως κάθομαι να γράψω, έρχονται και με βρίσκουν μόνο γυναίκες».

• Μιλάμε τόση ώρα για την Ιοκάστη και δεν έχουμε πει τι χαρακτήρας είναι. Είναι μια γυναίκα στα πρόθυρα νευρικής κρίσης, που την «είδε» Σέρλοκ Χολμς;

Α.Δ.: «Με κάποιον τρόπο η -εντός ή εκτός εισαγωγικών- αφέλειά της την κάνει χαριτωμένη και εκκεντρική. Την ίδια στιγμή όμως αισθάνεσαι ότι πίσω απ' όλα υπάρχει η αγωνία του "τι μου συμβαίνει;", "τι μας συμβαίνει;", "εγώ πού τοποθετούμαι μέσα σε όλο αυτό το πλαίσιο;"».

• Πώς θα χαρακτηρίζατε το έργο; Κωμωδία; Σάτιρα ηθών;

Α.Δ.: «Λαϊκή κωμωδία».

• Πώς ορίζετε το «λαϊκή»;

Α.Δ.: «Προσπαθεί να απευθυνθεί σε ένα όσο το δυνατό μεγαλύτερο κοινό, προτείνοντάς του ένα βλέμμα απέναντι στη ζωή και στα πράγματα που δεν θα το προσβάλλει ούτε θα παίζει με τα χαμηλότερα αντανακλαστικά».

• Πόσο εισχωρεί αυτοβιογραφικό υλικό στην ερμηνεία ενός ρόλου; Υπάρχουν σημεία που συναντιέστε με τον χαρακτήρα της Ιοκάστης;

Σ.Φ.: «Ισως στην παιδική απορία, στην ανατρεπτική διάθεση και στην αφέλειά της. Κατά τα άλλα, η βάση της, μια γυναίκα εργοστασιάρχη, κυρία βιομηχάνου ο οποίος σκοτώθηκε σε αεροπορικό, και μητέρα δύο παιδιών, δεν έχει τίποτα κοινό με εμένα. Ομως οι ηθοποιοί δεν είναι ανάγκη να έχουμε κοινά στοιχεία με τους ρόλους».

• Δεν δυσκολευτήκατε να την προσεγγίσετε.

Σ.Φ.: «Μπορώ να την διαβάσω πολύ καλά, μπορώ να την κυνηγήσω, να την "φτιάξω", να της δώσω πνοή. Δεν ξέρω πώς εργάζονται οι συνάδελφοί μου, αλλά εγώ ξεκινώ από το μηδέν σαν μικρό παιδί. Κατά τη διάρκεια αυτού του "ταξιδιού" ξαναγυρίζω στο Αγιο Δισκοπότηρο της παιδικότητας. Δεν μπορώ να πω σήμερα ότι ήδη την κατέχω και ότι την κατάλαβα αυτή τη γυναίκα. Πρέπει να βρω πώς περπατάει, πώς μιλάει, πώς συμπεριφέρεται, πώς αγαπάει, πώς μιλάει. Αλλά η Ιοκάστη χορεύει έναν κοσμικό χορό μαζί με το σύμπαν, ενώ νιώθει χαμένη, όπως όλοι μας. Το ότι τώρα για να σωθεί αρπάζεται από το πτώμα μιας μανικιουρίστας είναι συγκινητικό, παρ' όλο που δημιουργεί γύρω της απερίγραπτα κωμικές καταστάσεις. Σε αυτό μου μοιάζει απολύτως».

• Γιατί το λέτε αυτό;

Σ.Φ.: «Και τα πιο σοβαρά πράγματα να διηγούμαι, οι άνθρωποι στην αρχή χαμογελάνε και στη συνέχεια γελάνε».

• Δεν σας αρέσει;

Σ.Φ.: «Πολύ. Το δικό μου το δράμα, σε εισαγωγικά, είναι ότι από μικρό παιδί που έβγαινα έξω με τη μαμά, όλοι μαζεύονταν γύρω μου σαν τις μελισσούλες».

• Και με το θέατρο θέλετε να κάνετε τον θεατή ευτυχισμένο;

Σ.Φ.: «Αυτό είναι αυτονόητο. Ομως δεν είναι τόσο απλό κι επίπεδο. Υπάρχουν και βαθύτερα πράγματα -και το λέω ευθαρσώς: αγωνίζομαι για να να πάνε οι θεατές και πέρα από την επιφάνεια. Αγωνίζομαι να τους συγκινήσω, να προκαλέσω ηλεκτρισμό. Κι εδώ έχω την τύχη να υποδυθώ ένα σπουδαίο κωμικό ρόλο. Ατυχώς, οι μεγάλοι γυναικείοι κωμικοί ρόλοι δεν υπάρχουν στα ελληνικά έργα. Υπάρχουν μόνο ξεπέτες. Γι'αυτό και ο όρος "κωμικός" έχει παρεξηγηθεί και πρέπει να αγωνιστούμε για να αναβαθμιστεί η υπόθεση "κωμωδία"».

• Ολο αυτό το «εκρηκτικά» κωμικό υλικό που εμπεριέχετε, το χαλιναγωγείτε στη σκηνή;

Σ.Φ.: «Εννοείται. Είναι σε απόλυτη πειθαρχία. Στην αρχή δεν ήταν. Τα μηνύματά μου πλέον τα στέλνω μεθοδικά».

• Το ίδιο κι εσείς, κύριε Δήμου;

Α.Δ.: «Είμαι απόλυτα πειθαρχημένος. Σχεδόν δημόσιος υπάλληλος. Οταν αποφασίζω ή όταν με αποφασίζει το γράψιμο, κάθομαι πεντάωρα κι εξάωρα επάνω από τον υπολογιστή».

• Το στόρι είναι έτοιμο όταν κάθεστε στον υπολογιστή;

Α.Δ.: «Μπορώ να ξεκινώ απ' οτιδήποτε. Ενα ίχνος της πραγματικής, καθημερινής ζωής. Μπορεί να είναι μια ανάμνηση, μπορεί να είναι μια εικόνα, ένα βλέμμα που σιγά σιγά αποκτά φόρμα και υπόσταση. Το σημείο συνάντησης όλων των ιστοριών που μου αφηγούνται οι ήρωές μου είναι τελικά το έργο. Αισθάνομαι πάντως πολύ καλύτερα επινοώντας καταστάσεις και αποτυπώνοντάς τες. Αυτή είναι η σχέση μου με το γράψιμο έτσι κι αλλιώς: γράφω για να καταλάβω και τον κόσμο και εμένα».

• Ο Σταμάτης Φασουλής έχει εξελιχτεί σε προσωπικό σας σκηνοθέτη τα τελευταία χρόνια, κυρία Φιλιππίδου.

Σ.Φ.: «Υποψιάζομαι ότι μπορεί να επικοινωνήσει μαζί μου καλύτερα απ' ό,τι με άλλους. Και με τα χρόνια, τον εμπιστεύομαι κι εγώ ολοένα και περισσότερο».

Α.Δ.: «Παρ' όλο που η πρώτη συνεργασία μου με τον Σταμάτη ήταν με ένα μονόλογό μου στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα, το "Αιώνες μακριά από την Αλάσκα", στην "Ιοκάστη" τον ζω πρώτη φορά στις πρόβες».

• Πώς είναι;

Α.Δ.: «Ο Σταμάτης διδάσκει χωρίς να... διδάσκει και σε βγάζει στη σκηνή περνώντας σε απ' τη ζωή. Είναι ένας μηχανοδηγός που οδηγεί τον συρμό πολύ στιβαρά. Εχει τελικό στόχο-προορισμό για να φτάσει, αλλά την ίδια στιγμή, σου δείχνει τα τοπία της διαδρομής. Σε υποχρεώνει να τα δεις και να τα απολαύσεις μαζί του. Ετσι ο προορισμός γίνεται πολύ πιο εύκολος σαν κατάκτηση».

• Εχετε άποψη πάνω στο πώς θα ανεβεί ένα έργο σας;

Α.Δ.: «Μπορεί να έχω μια εικόνα για το πώς θα μπορούσε να ανεβεί, αλλά ποτέ δεν είμαι και εντελώς ασφαλής. Ετσι κι αλλιώς, το θέατρο είναι μια τέχνη διαλόγου. Ερχεται η παράσταση και ολοκληρώνει το κείμενο -ένα άλλο κείμενο πλέον». *

Ο ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΟΣ ΑΚΗΣ ΔΗΜΟΥ

Σύμβουλος για θέματα ισότητας των φύλων και συγγραφέας

Δικηγόρος αλλά και νομικός σύμβουλος στο Κέντρο Ερευνών για θέματα Ισότητας (στο παράρτημα της Θεσσαλονίκης). Παρέχει συμβουλές σε άνεργες, μετανάστριες και κακοποιημένες γυναίκες. Αυτή είναι η επίσημη ιδιότητα του Ακη Δήμου. Κι ωστόσο, αυτός ο σοφιστικέ, παιγνιώδης απόφοιτος της Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου διαπρέπει στο θέατρο. Το ξεκίνημα έγινε το 1995 με τον μονόλογο «... και Ιουλιέτα», που ευτύχησε να ανεβεί στην Πειραματική Σκηνή της «Τέχνης» με τη Λυδία Φωτοπούλου. Στον ίδιο χώρο πέρσι πρωτοανέβηκε και η «Ιοκάστη» του (με πρωταγωνίστρια την Εφη Σταμούλη). Πάντα ανένταχτος, πάντα απρόβλεπτος, από το ένα έργο στο άλλο δεν αφήνει «ίχνη». Αποδείξεις; Την ίδια χρονιά σε διαφορετικά σημεία της πόλης παρουσιάζονταν το μελοδραματικά φιλόδοξο «Η Μαργαρίτα Γκοτιέ ταξιδεύει απόψε» (με την Πέμυ Ζούνη) και το... εναλλακτικό «Destiny» (απ' την Ελλη Παπακωσταντίνου). Μία ακόμη απόδειξη της πληθωρικότητας και της πλουραλιστικότητάς του είναι η συνύπαρξη την ίδια σεζόν (πέρσι) της κλοουνέσκ μεταφυσικής «Νύχτας των Μυστικών» (στο Εθνικό Θέατρο) και της μεταμοντέρνας διασκευής της «Κερένιας Κούκλας» τού Χρηστομάνου με τίτλο «Το αίμα που μαράθηκε» (από την ομάδα «Οχι παίζουμε».) Πρέπει να είναι πολύ ευτυχής απ' την εγχώρια παραστασιολογική τύχη του. Τα έργα του δεν έχουν ανεβεί όμως μόνο στην Ελλάδα (κυκλοφορούν τα άπαντά του από τον «Αιγόκερω»). Εχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, στα γαλλικά, στα ισπανικά και στα πορτογαλικά. Κυρίως έχουν παρουσιαστεί στο αγγλικό και στο ισπανικό κοινό. Και έχει μέλλον...

• Είδα στον ύπνο μου τον Βουλγαράκη

Μιλάμε για θέατρο τόση ώρα. Αναρωτιέμαι πώς διαχειρίζεστε το προσωπικό μερίδιο ευθύνης, που σας αναλογεί, ως πολίτης μιας χώρας που βάλλεται εκ των έσω. Τι κάνετε κυρία Φιλιππίδου, πέρα από πρόβες;

Σ. Φιλιππίδου: «Εν πρώτοις, κύριε πρόεδρε, είμαι αθώα! Σας ορκίζομαι. Πρόκειται περί λάθους, περί φρικτού λάθους».

• Είστε, δηλαδή, πολίτης ενεργός;

Σ. Φ.: «Φυσικά. Μέχρι και εφιάλτες βλέπω. Ολοι παρελαύνουν από τον ύπνο μου. Ο Βουλγαράκης, ο Τατούλης, ο Λιάπης... Αν ως μέλος της κοινωνίας πρέπει να πληρώσω, δέχομαι να πληρώσω. Αλλά κάποιος να μου πει πόσα ακριβώς χρωστάω, για να μην πληρώσω εγώ τα σπασμένα. Ο,τι μου αναλογεί μόνο. Δεν μπορεί να πληρώσει το ίδιο αυτός που έφαγε αστακό κι αυτός που έφαγε ομελέτα!»

• Στη Θεσσαλονίκη όπου ζείτε η ατμόσφαιρα είναι ευνοϊκή για έναν θεατρικό συγγραφέα, κύριε Δήμου; Σκεφτήκατε ποτέ να κατηφορίσετε στην Αθήνα;

Α. Δήμου: «Η Θεσσαλονίκη ήταν μια συνειδητή επιλογή, όχι επειδή ήταν μια ωραία πόλη. Αλλά αυτή τη στιγμή, λυπάμαι που το λέω, η Θεσσαλονίκη είναι το προπύργιο του συντηρητισμού. Είναι μια πόλη που ορίζεται από μια δημοτική, μια νομαρχιακή και μια μικροπολιτική Αρχή. Οπότε το πράγμα είναι συνολικά για... τα "μπάζα". Επιπλέον, στη Θεσσαλονίκη καθημερινά εκλείπουν οι στοιχειώδεις συνθήκες ανάπτυξης ενός καλλιτεχνικού διαλόγου».

• Κι εσείς επιμένετε και μένετε στην πόλη.

Α. Δ.: «Μένω γιατί μπορώ να μετρήσω καλύτερα την προσωπική μου ανησυχία και να είμαι πιο κοντά στην προσωπική μου επιθυμία. Να γράφω για τη δικιά μου ανάγκη και όσο μπορώ να μην υπακούω στις επιταγές της αγοράς».

• Στην Αθήνα τα πράγματα είναι καλύτερα, χειρότερα;

Σ. Φ.: «Ζούμε συνολικότερα τη ζωή μας μέσα σε μια βουλιμική σχιζοφρένεια!».

Α. Δ.: «Με έναν τρόπο και το έργο μου καταγράφει το πόσο μακριά βρισκόμαστε από την αληθινή μας επιθυμία βασιζόμενοι σε διάφορα υποκατάστατα».

Σ. Φ.: «Πιστεύω ότι θα λύσουμε πολλά ζητήματα αν κάνουμε περικοπές: από τον δεύτερο καναπέ, τη δεύτερη τηλεόραση,το δεύτερο αυτοκίνητο και το δεύτερο σκάφος μέχρι τη δεύτερη γκόμενα και τη δεύτερη παλλακίδα. Το "δεύτερο", εν πάση περιπτώσει. Θα μου πείτε "αυτά είναι κομμουνιστικά ή θρησκευτικά". Είναι απλά μαθηματικά!»