Η «Κλυταιμνήστρα» με τα μάτια μιας φεμινίστριας του '50

Το μπαλέτο που η Μάρθα Γκράχαμ δημιούργησε το 1958, αναβιώνει και έρχεται τον Οκτώβριο στο Μέγαρο Μουσικής. Το είδαμε στη Νέα Υόρκη

ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ. Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΡΟΥΖΑΚΗ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / 2 - 27/09/2008

Η Νέα Υόρκη, αρχετυπική μητρόπολη, σύμβολο ευφορίας και καταναλωτισμού, διανύει το πιο μουντό φθινόπωρο μετά την κατάρρευση των Δίδυμων Πύργων. Αν και ο ουρανός είναι ακόμα καθαρός και η κορυφή του κτιρίου Κράισλερ λάμπει στον πρωινό ήλιο, η πρόσφατη οικονομική κρίση στη χώρα πέφτει σαν βαριά σκιά πάνω από το Μανχάταν: «Street party's over» γράφουν οι τίτλοι των νεουορκέζικων «free press» για να επισημάνουν το ...τέλος του πάρτι στη Γουόλ Στριτ.

Η Μάρθα Γκράχαμ από την παράσταση της «Κλυταιμνήστρας» του 1958, στην οποία κρατούσε τον πρωταγωνιστικό ρόλο

Μόνο στη γειτονιά του Μπρόντγουεϊ, στις αίθουσες συναυλιών, στα μουσεία και στα εστιατόρια η όψη της πόλης παραμένει ακμαία και λαμπερή. Το βράδυ της περασμένης Παρασκευής στην αίθουσα «Skirball Center», του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, είχαμε την τύχη να «συναντηθούμε» μ' ένα σπουδαίο έργο από την παράδοση του μοντέρνου χορού, την «Κλυταιμνήστρα» της Μάρθα Γκράχαμ (1893-1991).

Στην κατάμεστη, από κόσμο, αίθουσα του Πανεπιστημίου στο Γκρίνουιτς Βίλατζ παρακολουθήσαμε την αναβίωση του μπαλέτου με αρχαιοελληνικό θέμα, που η ιέρεια του σύγχρονου χορού δημιούργησε το 1958. Ηταν μια πρώτη, «κλειστή» παρουσίαση της παράστασης. Η παγκόσμια πρεμιέρα με την αναβίωση του μπαλέτου «Κλυταιμνήστρα» και 21 χορευτές από τη «Martha Graham Dance Company» θα γίνει στις 23 Οκτωβρίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Η Γκράχαμ σε αυτό το έργο-ορόσημο του σύγχρονου χορού βασίστηκε στην αρχαία ελληνική τραγωδία για να ζωντανέψει με εντελώς προσωπικό τρόπο, σφρίγος, φαντασία και εξαιρετικές χορογραφίες τον μύθο του οίκου των Ατρειδών.

Οι παραστάσεις (23, 24 και 25 Οκτωβρίου στην Αθήνα) πραγματοποιούνται σε συνεργασία με την «Attract Productions», την Paul Szilard Productions της Νέας Υόρκης και το John F. Kennedy Center. Η αμερικανική πρεμιέρα θα γίνει στο Κένεντι Σέντερ της Ουάσιγκτον τον Δεκέμβριο και θα ακολουθήσει παγκόσμια περιοδεία.

Η Τζάνετ Αϊλμπερ, καλλιτεχνική διευθύντρια τού «Martha Graham Dance Company», πιστεύει πως πρέπει να επανεκτιμήσουμε την τέχνη της δεκαετίας του '50 και τις σημαντικές κατακτήσεις της

• Στην πηγή της πρωτοπορίας

Μια νοσταλγική αίσθηση κύκλωσε τους θεατές στο άνοιγμα της κόκκινης αυλαίας. Τα λιτά σκηνικά του Αμερικανού (ιαπωνικής καταγωγής) εικαστικού και αρχιτέκτονα Ισάμου Νογκούτσι, ο συνδυασμός, δηλαδή, ενός πρώιμου μινιμαλισμού (γεωμετρικές φόρμες, όπως το σχήμα του θρόνου της Κλυταιμνήστρας) με πιο πριμιτίφ υλικά (όπλα και αντικείμενα που παρέπεμπαν σε πρωτόγονους πολιτισμούς) δίνουν την αίσθηση ενός ταξιδιού στο παρελθόν αλλά και στην «αρχαιολογία» του μοντερνισμού. Ανάλογες προσμίξεις (ανατολίτικα και δυτικά μουσικά μοτίβα) αναγνωρίζονται, εκτός των άλλων, και στη μουσική της παράστασης, που έγραψε ο Αιγύπτιος συνθέτης Χάλιμ Ελ Νταμπ, καθώς και στα κοστούμια που σχεδίασε η ίδια η Μάρθα Γκράχαμ.

Η κορυφαία χορογράφος, σε μια ριζοσπαστική για την εποχή της επιλογή, διάλεξε να αφηγηθεί την κλασική ιστορία έρωτα, προδοσίας και αίματος από τη γυναικεία οπτική. Μέσα από τα μάτια της Κλυταιμνήστρας. Να επισημάνουμε εδώ πόσο εξαιρετική είναι στον κεντρικό ρόλο η Ταϊβανέζα χορεύτρια Fang-Yi Sheu.

«Η Μάρθα Γκράχαμ ήταν επαναστατικό πνεύμα και φεμινίστρια πριν από την έκρηξη του γυναικείου κινήματος στις δεκαετίες '60 και '70» μας είπε, αμέσως μετά την παράσταση, η Τζάνετ Αϊλμπερ, πρώην χορεύτρια στο πλευρό της Γκράχαμ και καλλιτεχνική διευθύντρια, σήμερα, της «Martha Graham Dance Company». «Υπήρξε άλλωστε και στην καθημερινότητά της μια πάρα πολύ δυναμική και χαρισματική γυναίκα. Πολέμησε θαρραλέα σε όλη της τη ζωή για την εξεύρεση χρημάτων για να αναγνωριστεί η δουλειά της. Ηταν φύσει φεμινίστρια».

Ενα ακόμα ριζοσπαστικό στοιχείο στην «Κλυταιμνήστρα» της, που εξελίσσεται, με πρόλογο και επίλογο, σε δύο πράξεις είναι η πολυπρισματική προσέγγιση του αρχαίου μύθου. Στοιχεία του μύθου, όπως είναι η θυσία της Ιφιγένειας, η ερωτική σχέση Κλυταιμνήστρας - Αίγισθου, η δολοφονία του Αγαμέμνονα και της Κασσάνδρας από το παράνομο ζευγάρι, η εκδίκηση του Ορέστη για τον φόνο του πατέρα του, αναπτύσσονται αποσπασματικά σε παράλληλες δράσεις και από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Με έντονες κινήσεις και ζωηρές εκφράσεις στα πρόσωπα των χορευτών.

Η Ταϊβανέζα χορεύτρια Fang-Yi Sheu, εξαιρετική «Κλυταιμνήστρα» τού σήμερα

«Πρόκειται για ιδιοφυή σύλληψη», τονίζει η Τζάνετ Αϊλμπερ. Και εξηγεί: «Η Γκράχαμ μετέφερε στην τέχνη του χορού με ευφάνταστο τρόπο αφηγηματικά στοιχεία από την καινούργια, τότε, τέχνη του κινηματογράφου: το φλας μπακ, το "fade in" ή το αργό "σβήσιμο" μιας εικόνας».

Ενας προσεκτικός παρατηρητής εντοπίζει ακόμα στην «Κλυταιμνήστρα» συστατικά από τη μετέπειτα εξέλιξη του σύγχρονου χορού αλλά και τον απόηχο του κοινωνικού και καλλιτεχνικού αναβρασμού της δεκαετίας του '50 στην Αμερική. Η Τζάνετ Αϊλμπερ θεωρεί ότι έφτασε η στιγμή να επανεκτιμήσουμε ό,τι συνέβη στην τέχνη της δεκαετίας του '50. «Μέχρι πρόσφατα τη θεωρούσαμε μπανάλ. Υπήρξε, όμως, γόνιμη δεκαετία με σημαντικές κατακτήσεις: την άνοδο του αφηρημένου εξπρεσιονισμού και τον Τζάκσον Πόλοκ, τη γέννηση του ανεξάρτητου σινεμά, την άνθηση της τζαζ με τον Μάιλς Ντέιβις, την εμφάνιση των διαφυλετικών ιστοριών αγάπης σε θεατρικά έργα και μιούζικαλ, το σύγχρονο ντιζάιν. Ο μοντέρνος χορός έμαθε το κοινό να αγαπά μόνο το καινούργιο και κάθε γενιά να απορρίπτει την προηγούμενη. Υπάρχει όμως, τώρα, μια σπουδαία κληρονομιά από κλασικές αξίες του παρελθόντος που δεν θέλουμε να πετάξουμε στα σκουπίδια. Ας τις επανεκτιμήσουμε». *