Ποιος σκότωσε τον Λόρκα;

Ένας τάφος στη Γρενάδα θα λύσει το μυστήριο του θανάτου του ποιητή

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Γιώργος Αγγελόπουλος, ΤΑ ΝΕΑ: Δευτέρα 22 Σεπτεμβρίου 2008

Δολοφονήθηκε το 1936 στη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου. Ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα εικάζεται ότι είναι θαμμένος σε κοινό τάφο μαζί με άλλους εκτελεσθέντες. Η σορός του βρίσκεται όμως στ΄ αλήθεια εκεί; Η ισπανική Δικαιοσύνη εξετάζει προσφυγή για να ανοίξει ο κοινός τάφος. Η οικογένεια του μεγάλου ποιητή δέχθηκε το αίτημα.

«Στη μνήμη του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα και όλων των θυμάτων του εμφυλίου πολέμου»: κάτω από την επιτύμβια στήλη, μέσα στις ελιές, ανάμεσα στο Αλφακάρ και το Βιθνάρ, κοντά στη Γρενάδα, κείται ο ποιητής. Αυτή είναι τουλάχιστον η γενική πεποίθηση μετά την έκδοση, το 1971, της πληρέστερης βιογραφίας του από τον Ιρλανδό ιστορικό Ίαν Γκίμπσον. Ο Λόρκα σκοτώθηκε την αυγή της 19ης Αυγούστου 1936, έναν ακριβώς μήνα μετά την κήρυξη του πραξικοπήματος από τον στρατηγό Φράνκο που είχε καλέσει τον στρατό και τους Ισπανούς «να σώσουν την Ισπανία από τους ανατρεπτικούς και από την αναρχία». Ο Γκίμπσον αφηγήθηκε τις τελευταίες ημέρες του ποιητή, από τις 13 Ιουλίου, όταν αποφάσισε να αφήσει τη Μαδρίτη όπου κινδύνευε από την πολιτική βία, για να αποσυρθεί στο εξοχικό σπίτι της αδελφής του, κοντά στη Γρενάδα. Αιφνιδιασμένος όμως από το πραξικόπημα, στις 18 Ιουλίου, και νιώθοντας ανασφαλής, προσπάθησε να βρει καταφύγιο στην πόλη, χωρίς ωστόσο να καταφέρει να σωθεί.

Ο Γκίμπσον βασίζεται στη μαρτυρία του Μανουέλ Καστίγια που ήταν τότε 17 χρόνων και του ανατέθηκε να σκάψει τον τάφο για εξαφανίσει τα πτώματα των τεσσάρων που εκτελέστηκαν τα χαράματα της 19ης Αυγούστου. Αυτός υπέδειξε τον τόπο, κάτω από μια ελιά, όπου έθαψε στα γρήγορα, στον ίδιο λάκκο με τον μεγάλο δραματουργό, τον Ντιόσκορο Χαλίντο, δάσκαλο ενός γειτονικού χωριού, τον υδραυλικό Φρανθίσκο Χαλάντι και τον Χοακίν Αρκόγιας, έναν αναρχικό. Έκτοτε αυτό το κομμάτι γης έγινε το Πάρκο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα.

Βρίσκεται όμως στ΄ αλήθεια εκεί η σορός του ποιητή; Μερικοί λένε πως οι φρανκικοί ξέθαψαν τα λείψανα και τα έθαψαν σ΄ ένα μυστικό σημείο. Ακόμη, ποιος ήθελε το θάνατο του Λόρκα; Σκοτώθηκε για τους στίχους του εναντίον της φρανκικής Γκουάρντια Θιβίλ ή για τη δεδηλωμένη ομοφυλοφιλία του ή μήπως λόγω του φθόνου που προκαλούσαν οι λογοτεχνικές επιτυχίες του; Στη Γρενάδα φιλοξενούνταν από δύο φίλους του, τον Μιγκέλ και τον Λουίς Λοσάλες, που ήταν δεξιοί αλλά μετριοπαθείς. Όμως το απόγευμα της 16ης Αυγούστου τον συνέλαβε ο αρχηγός των φαλαγγιτών Ρουίθ Αλόνσο. Στις διαμαρτυρίες των ιδιοκτητών του σπιτιού, ο Αλόνσο απάντησε ότι ο Λόρκα «έχει κάνει περισσότερη ζημιά με την πένα του απ΄ ό,τι άλλοι με τα όπλα». Η συνέχεια καλύπτεται από μυστήριο. Δεν είναι γνωστό πόσες ώρες έμεινε ο Λόρκα στη φυλακή της Γρενάδας και αν βασανίστηκε. Έχει εξακριβωθεί ότι ο πολιτικός κυβερνήτης Χοσέ Βαλντές έδωσε τη διαταγή να τουφεκιστεί ο ποιητής στον στρατηγό Κέιπο ντε Γιάνο, έναν από τους πραξικοπηματίες της 18ης Ιουλίου.

• Το δικαστήριο

Όταν τέθηκε για πρώτη φορά το θέμα να ανοίξει ο κοινός τάφος, οι έξι εν ζωή απόγονοι του Λόρκα αντιτάχθηκαν. Θα ήταν ανώφελο, είχαν υποστηρίξει το 2003. Όμως εδώ και μερικές ημέρες, ο δικαστής Μπαλτάσαρ Γκαρθόν του ανώτατου ποινικού δικαστηρίου της χώρας έχει στο γραφείο του μια προσφυγή για να ανοίξει ο τάφος. Η Νιέβες Γκαλίντο, η εγγονή του δασκάλου, και ένας συγγενής του Φρανσίσκο Χαλάντι υπέβαλαν το αίτημα στις 12 Σεπτεμβρίου στη Μαδρίτη. Και αυτή τη φορά η οικογένεια του ποιητή δεν θα προβάλει εμπόδια αν ο Γκαρθόν διατάξει την εκταφή.

Το θαμμένο παρελθόν της Ισπανίας

● ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΙ από 500.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν στη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου (1936-39)
● ΣΥΝΟΛΙΚΑ 75.000 εκτελέσθηκαν από τους εθνικιστές του Φράνκο και 25.000 πέθαναν από υποσιτισμό
● ΣΕ 30.000 ανέρχονται οι εξαφανισθέντες στα χρόνια του φρανκισμού
● ΜΕΣΑ ΣΕ λιγότερο από επτά χρόνια, η Ένωση για την Ανάκτηση της Ιστορικής Μνήμης έχει ανακαλύψει 4.000 λείψανα, πολλά από τα οποία ταυτοποίησε και παρέδωσε στις οικογένειες των νεκρών
● ΩΣ ΤΩΡΑ έχουν ανασκαφεί συνολικά 167 ομαδικοί τάφοι