Saturday, July 2, 2011

Μια τέχνη που μπορεί να βλέπει


  • Πολενάκης Λέανδρος 
  • Η ΑΥΓΗ: 03/07/2011
Ξεκινώ τις κριτικές των φετινών φεστιβαλικών παραστάσεων με το ανορθόδοξο και σκανδαλιστικό, για πολλούς, θέαμα: "Περί της εννοίας του προσώπου του υιού του Θεού", του γνωστού μας από τις προηγούμενες χρονιές Ρομέο Καστελούτσι. Χρειάζεται, για να καταλάβει ο αναγνώστης περί τίνος πρόκειται, να γίνω λίγο περιγραφικός.

Το μισό σχεδόν της σκηνής καταλαμβάνεται από έναν μεγάλο πίνακα του σπουδαίου ζωγράφου της πρώιμης Αναγέννησης Αντονέλλο ντα Μεσίνα με τίτλο: "Ο σωτήρας του κόσμου". Δείχνει το πρόσωπο του Χριστού, στον ρόλο του "υιού του Θεού": σοβαρό, αυστηρό, λυπημένο, λίγο απόμακρο, αλλά βυθισμένο στο μέλλον. Ένα πρόσωπο που ξέρει τον πόνο του ανθρώπου και έχει ζήσει τη μοναξιά, την προδοσία, τη θλίψη. Στο άλλο μισό της σκηνής εκτυλίσσεται η δράση: Ένας ηλικιωμένος, ανήμπορος, αλλά με πλήρη συνείδηση άνδρας, της ανώτερης τάξης, που πάσχει από ανίατη ακράτεια, βλέπει τηλεόραση, ενώ "λερώνεται" συνέχεια. Συντετριμμένος ζητεί διαρκώς συγχώρεση από τον μεσήλικα γιο του, ο οποίος από καθήκον τον φροντίζει, τον καθαρίζει ιδιοχείρως και του αλλάζει επί σκηνής τις "πάνες". Ο ρεαλισμός (νατουραλισμός) της σκηνοθετικής γραφής είναι, σκοπίμως, ώστε να προκαλέσει ενστικτώδη αντίδραση, τόσο έντονος, που δεν λείπουν από τη σκηνή παρά μόνο τα οσφρητικά ερεθίσματα για να συμμετέχει σε αυτήν ολοκληρωτικά ο θεατής. Για ποιο όμως ακριβώς πράγμα ζητεί συγχώρεση ο πατέρας από τον γιο; Η παράσταση δεν μας το λέει, αλλά μας αφήνει να εννοήσουμε σε πρώτη ανάγνωση ότι "αμάρτημα" είναι ο ίδιος ο ατέρμων κύκλος των γεννήσεων, που ανακυκλώνει ταπεινώνοντας τη φθορά του σώματος και εισάγει τον θάνατο.


Στη διάρκεια της διαδικασίας αυτής ο "Χριστός" του Μεσίνα, διόλου αδρανής και διόλου "αμέτοχος" παρά τα φαινόμενα, κοιτάζει κατάματα τους θεατές, που έχουν απορροφηθεί από όσα συμβαίνουν στη σκηνή. Και μοιάζει σαν να διαβάζει τις σκέψεις τους.

Μέρος δεύτερο: ο γιος αποχωρεί, μάλλον προσωρινά από τη σκηνή, πιεζόμενος από βιοτικές ανάγκες. Ο πατέρας επιδίδεται με όσες δυνάμεις του μένουν, σε κάτι που θυμίζει προπαρασκευή αυτοκτονίας. Ενώ εισέρχεται τώρα μια ομάδα νέων παιδιών (η επαναστατημένη νέα γενιά;) που επιδίδεται σε ασκήσεις ρίψης χειροβομβίδων επάνω στον πίνακα με τον Χριστό, που καταρρέει, αλλά αφήνει πίσω του να φανεί και πάλι το πρόσωπο του υιού του Θεού: σοβαρό, αυστηρό, λυπημένο και, αυτήν τη φορά, δακρυσμένο. Ο "Θεός" επιτέλους μίλησε!

Η παράσταση του Καστελούτσι θυμίζει βλασφημία που θέλει να είναι προσευχή ή το αντίστροφο. Ανατρέποντας εκ βάθρων τα όσια της παπικής (και όχι μόνο) Εκκλησίας, τον ιερό Αυγουστίνο με το ισχύον ως σήμερα σωτηριολογικό του δόγμα περί "εκλεκτών του Θεού", μας μιλά με λιτή συγκίνηση για το περίσσευμα σήμερα του "καθήκοντος" και για το έλλειμμα της αγάπης. Για την υπερίσχυση, άλλη μια φορά, της εντολής απέναντι στην ελευθερία. Για την ηθική που έχασε την ομορφιά της και για την αρετή που έχασε το ανθρώπινο πρόσωπό της. Για την απουσία ενός κοντινού μας "Θεού", με χαμογελαστή και ανθρώπινη όψη. Πού, λοιπόν, κατέφυγε ο παλαιός μας θεός "των μικρών πραγμάτων", η ελπίδα; Εκεί όπου πάντα έβρισκε καταφύγιο: στην τέχνη!

Ο Καστελούτσι μας το λέει ξεκάθαρα, καταφάσκοντας μια τέχνη, η οποία μπορεί να βλέπει και να μιλά σε βάθος για τα ανθρώπινα, μάλιστα σε μια εποχή νέας, οξείας αμφισβήτησής της. Είναι σαν να μας λέει ότι μόνο η αληθινή, μεγάλη τέχνη, στην οποία τελείται πάντα υπόγεια μίμησις - δόνησις γένους τραγικού, χαρίζει παρηγοριά, μεταμορφώνει την ασχήμια σε ομορφιά, λυτρώνει και φιλιώνει τον άνθρωπο με ό,τι βρίσκεται πέρα από αυτόν. Η ίδια η παράσταση του Καστελούτσι γίνεται έτσι ένα έμπρακτο, υλικό παράδειγμα όλων των πιο πάνω, καθώς συμπάσχει μετέχοντας σε αυτήν, ως ρόλος τραγικός, με μειδίαμα συγκατάβασης, ο πολύ ανθρώπινος ιστορικός Χριστός του Μεσίνα. Το έργο του Αναγεννησιακού Homo Universalis που άρχισε ένας Ντα Βίντσι και το διέκοψαν οι βιαστικοί, μονοδιάστατοι, βάρβαροι άνθρωποι του γρήγορου κέρδους και των άπληστων αγορών, πρέπει να συνεχιστεί. Η Ιστορία δεν τέλειωσε, παλεύουμε για μια δική μας Ευρώπη, δεν την εγκαταλείπουμε έρμαιο στους ανιστόρητους, άρπαγες, "Βησιγότθους" βιαστές της.

Την παράσταση, μια παραγωγή της Societas Rafaello Senzio και συμπαραγωγή μιας ολόκληρης σειράς άλλων θεατρικών οργανισμών, υπηρετούν δύο θαυμάσιοι ρολίστες ηθοποιοί (Τζιάνι Πλάτζι, Σέρτζιο Σκαρλατέλα), που διαθέτουν επιπλέον την ικανότητα να "ξεχνούν" ενίοτε τους ρόλους "πατέρα", "γιου", δραπέτες του ρεαλισμού των εικόνων και της πιστότητας των γραφών, ανοιγόμενοι στην άγραφη, αβυθομέτρητη άβυσσο της ψυχής. Με την εξαίρετη μουσική του Σκοτ Γκίμπονς.

No comments: