Η Αθήνα, ένα πεδίο μάχης τραγωδίας και κωμωδίας

Ενα ιδιότυπο, πολύτροπο θεατρικό έργο όπου η πρωτεύουσα είναι η αφετηρία και το τέρμα

• Tου Ηλια Mαγκλινη, Η Καθημερινή, Σάββατο, 30 Aπριλίου 2011

Εχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι από την Αθήνα της «Κερένιας κούκλας» του Χρηστομάνου, ή την Αθήνα του «Δράκου» του Κούνδουρου, της «Πολιορκίας» του Κοτζιά ή του «Επιτάφιου θρήνου» του Ιωάννου. Εχουν αλλάξει τόσο πολλά από την Αθήνα που ύμνησε ο Χατζιδάκις αλλά και από την πιο γκρίζα μα γοητευτική Αθήνα του Κουμανταρέα. Ωστόσο, η πόλη, η πρωτεύουσα, παραμένει ίδια στο βάθος, με τις μνήμες της και τα τραύματά της, την ιστορία της και τους ανθρώπους της. Ειδικά μετά το 2004, μέσα στην αποθέωση και τις βελτιώσεις που έφεραν οι Ολυμπιακοί Αγώνες, αλλά και την εξαθλίωση, την τραγική υποβάθμιση στην οποία καταδικάστηκαν όχι μόνον το ιστορικό της κέντρο αλλά και πολλές άλλες γειτονιές της, η Αθήνα (και η έννοια του δημόσιου χώρου γενικότερα) συνεχίζει να αποτελεί πηγή έμπνευσης και προβληματισμού, σκηνικό αλλά και θέμα, φόντο μα και πρωταγωνιστής.
Μια Αθήνα, κατά κάποιο τρόπο, άχρονη ή διαχρονική, στοιχειωμένη μα και απελευθερωμένη, πρωταγωνιστεί στη θεατρική παράσταση «Πόλη-κράτος» που ανεβάζει ο θίασος Κανιγκούντα, σε σκηνοθεσία του Γιάννη Λεοντάρη, στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών.

• Ενα μωσαϊκό

Πρόκειται για μία ιδιότυπη, πολύτροπη παράσταση που ερωτοτροπεί με τα σχήματα της επιθεώρησης, υπονομεύοντάς τα όμως την ίδια στιγμή. Μια εκτενής σύνθεση, ένα μωσαϊκό από λογοτεχνικά κείμενα, ελληνικά και ξένα, ρεπορτάζ, συνεντεύξεις, αλληλογραφία, αρχεία, πολιτικούς λόγους και ομιλίες, όπου το επίκεντρο είναι η Αθήνα ως πεδίο μάχης, ως τόπος αέναης σύγκρουσης, τραγωδίας αλλά και κωμωδίας (βασική παράμετρος της παράστασης είναι το χιούμορ, ενίοτε μαύρο αλλά πάντα δραστικό). Από την παράσταση δεν λείπει η μουσική, κυρίως κάποια τραγούδια τα οποία υποδηλώνουν καταστάσεις και ατμόσφαιρες, λειτουργούν ειρωνικά ή αντιστικτικά ως προς τη δράση.

• Χρονικές αναδρομές

Με βάση ένα μινιμαλιστικό σκηνικό (μαντρότοιχος κι ένα μικρό σαλονάκι), η παράσταση ξετυλίγεται πολυφωνικά, με αναδρομές χρονικές. Στην παράσταση χρησιμοποιείται και υλικό από μαρτυρίες ασθενών του Δρομοκαΐτειου, όπου γίνεται ένας παραλληλισμός ανάμεσα στη σχέση πολιτικής εξουσίας και πολιτών και στη σχέση των γιατρών με τους ασθενείς τους. Αν ο Γ. Λεοντάρης έδινε τον βασικό δραματουργικό άξονα, οι λοιποί συντελεστές της παράστασης εμπλούτιζαν και διαμόρφωναν το υλικό αυτό αναλόγως.

«Η Αθήνα είναι η αφετηρία της παράστασης», μας είπε ο σκηνοθέτης της, Γιάννης Λεοντάρης. «Μια Αθήνα ως τόπος σύγκρουσης. Πάμε μπρος πίσω στις εποχές: Ο Πελοποννησιακός πόλεμος, ο λοιμός της Αθήνας, η καταστροφή του ’22, η Κατοχή και τα Δεκεμβριανά του ’44 αλλά και του ’08, η πολεοδομική πραγματικότητα και η αρχιτεκτονική της Αθήνας, μέσα από μια ματιά με ισχυρό πολιτικό χαρακτήρα. Η σκηνή είναι ένα πεδίο συγκρούσεων ανάμεσα στα πρόσωπα των κατά καιρούς διαχρονικών πολιτικών και οικονομικών εξουσιών και στους ανώνυμους πολίτες. Στόχος μας ήταν να ξαναδούμε αυτή την Ιστορία όχι γραμμικά και όχι μέσα από την επίσημη εκδοχή».

Η Μαρία Μαγκανάρη, μία από τις ερμηνεύτριες της παράστασης, τονίζει ότι «δεν πρόκειται για ιστορικό πανόραμα ούτε για τη συνέχεια του ελληνικού πολιτισμού. Απλώς εστιάζουμε σε διάφορες ιστορικές περιόδους ως προς το αν μας λένε κάτι για το σήμερα. Για το σήμερα θέλαμε να μιλήσουμε μέσα από αυτή την παράσταση».

«Πράγματι, εντοπίζουμε εποχές μέσα από τις οποίες καθρεφτίζεται το παρόν», υπογραμμίζει και η Μαρία Κεχαγιόγλου. «Πριν από ενάμιση χρόνο ρίχτηκε η αρχική ιδέα», συνέχισε, «αλλά δεν είχαμε ακόμα τον χρόνο να την βάλουμε μπροστά. Μετά όμως, ειδικά μετά τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 2008, μας κατέκλυσαν οι εξελίξεις και πλέον η ανάγκη να κάνουμε κάτι με όλο αυτό το υλικό έγινε απαιτητική». «Ερχόμασταν στην πρόβα», προσθέτει η Μ. Μαγκανάρη, «και συζητούσαμε για όλα όσα ζούσαμε εκεί έξω, ειδικά μετά τον Δεκέμβριο του 2008. Θίγοντας τα Δεκεμβριανά του ’44 δεν ήταν δυνατόν να παραβλέψουμε τον Δεκέμβριο του 2008, τα γεγονότα του οποίου επίσης ονομάστηκαν “Δεκεμβριανά”».

Αλιεύοντας υλικό από διάφορα αρχεία, τα μέλη του θιάσου Κανιγκούντα δοκίμασαν μερικές εκπλήξεις, όπως για παράδειγμα, άρθρα εφημερίδων του 1928, όπου οι Μικρασιάτες πρόσφυγες αντιμετωπίζονταν ρατσιστικά, με την ίδια σχεδόν φρασεολογία που χρησιμοποιείται προς τους σημερινούς μετανάστες. «Ηταν συλλογική ανάγκη, ολόκληρης της ομάδας μας, αυτά που συζητάμε γι’ αυτή τη χώρα κατ’ ιδίαν και με τις παρέες μας, να τα οργανώσουμε, να τα πούμε με το όνομά τους και να τα πούμε με μια φόρμα θεατρική», μας λέει ο Γ. Λεοντάρης. «Οχι όμως σαν μια καταγγελία, αλλά μέσα από μια καθαρά αισθητική φόρμα».

• Η ταυτότητα της παράστασης

Η παράσταση «Πόλη-κράτος» ανεβαίνει στη Μικρή Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών. Οι πρώτες παραστάσεις πραγματοποιήθηκαν από τις 26 έως τις 30 Απριλίου. Ακολουθούν ακόμα παραστάσεις από τις 2 έως τις 8 Μαΐου και από τις 10 έως τις 13 Μαΐου.

Την Παρασκευή, 6 Μαΐου, θα ακολουθήσει συζήτηση μετά την παράσταση με τους συντελεστές καθώς και με τους Σταύρο Σταυρίδη, επίκουρο καθηγητή Τμήματος Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, Παναγή Παναγιωτόπουλο, λέκτορα Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης Πανεπιστημίου Αθηνών και Δηώ Καγγελάρη, θεατρολόγο, λέκτορα Τμήματος Θεάτρου ΑΠΘ.

Η δραματουργική επεξεργασία είναι του Θιάσου Κανιγκούντα και η σκηνοθεσία του Γιάννη Λεοντάρη. Σκηνικά-κοστούμια: Θάλεια Ιστικοπούλου. Βοηθός σκηνοθέτη:  Μ. Τζαννή. Φωτισμοί: Μ. Γοζαδίνου. Βοηθός σκηνογράφου-ενδυματολόγου, κατασκευές: Γ. Μπούρδα. Επιμέλεια κίνησης: Χ. Πεχλιβανίδης. Ερμηνεύουν: Μαρία Κεχαγιόγλου, Γιώργος Φριντζήλας, Μαρία Μαγκανάρη, Ρεβέκκα Τσιλιγκαρίδου, Ευθύμης Θέου, Ανθή Ευστρατιάδου.

• Στοιχεία δανεισμένα από την επιθεώρηση

Γιατί όμως τίτλος της παράστασης είναι «Πόλη-κράτος»; «Διότι η Αθήνα είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια πόλη, συγκεντρώνει το κράτος στο σύνολό του», λέει ο Γ. Λεοντάρης. Μιλάμε λοιπόν για το «Κράτος των Αθηνών»; Κάπως έτσι. Αλλά «ο τίτλος είναι και αναφορά στον αρχαίο ελληνικό όρο, υπό την έννοια ότι η παράσταση αναδεικνύει τη διάψευση των βασικών στοιχείων που είχε η αρχαία πόλη-κράτος: ελευθερία, οικονομική αυτονομία και αυτάρκεια σε πόρους. Πόσο έγκυρες είναι σήμερα; Και πόσο λείπουν και τα τρία από τη σημερινή πόλη-κράτος;».

Οπως προείπαμε, η παράσταση ακουμπάει πάνω σε επιθεωρησιακές δομές και σχήματα. «Ναι, συνειδητά έχουμε δάνεια από την επιθεώρηση με τραγούδια και πρόσωπα θεατρικά που παραπέμπουν σε γνωστά πολιτικά πρόσωπα. Ομως δεν είναι μεμονωμένα σκετς, τα πράγματα είναι πιο υπαινικτικά και επιπλέον τα πρόσωπα διαπλέκονται μεταξύ τους, κάτι που δεν συμβαίνει στην επιθεώρηση. Επίσης, τα τραγούδια που έχουμε επιλέξει δεν είναι τα συμβατικά που συναντά κανείς σε μια επιθεώρηση.

Ηταν επιτυχίες στην εποχή τους, αλλά δεν είναι οι μεγάλες επιτυχίες του τότε. Αλλοτε λειτουργούν ειρωνικά σε σχέση με τη δράση, άλλοτε αντιστικτικά, π. χ., σε μια πάρα πολύ σκληρή σκηνή μπαίνει ένα τραγούδι ελαφρό, ήπιο, το οποίο μας παραπέμπει στην ελαφρότητα της εποχής εκείνης, αλλά εμείς λίγο πριν έχουμε μιλήσει για τον ζόφο που έκρυβε εκείνη η εποχή. Συνολικά, όλη η παράσταση στηρίζεται σε αντιθέσεις, ιδεολογικές αλλά και αισθητικές, όπως και μέσα στη φόρμα της παράστασης υπάρχουν συγκρούσεις».