Σειρά έχει η αρχαία τραγωδία

•  Η «ΠΑΛΑΤΙΝΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ» ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΟΝ Μ. ΒΟΛΑΝΑΚΗ 

• Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ, Ελευθεροτυπία, Τρίτη 26 Απριλίου 2011

Φανατικός αναγνώστης της «Ελληνικής ή Παλατινής Ανθολογίας» ήταν ο σκηνοθέτης Μίνως Βολανάκης (1926-1999), ένας ογκόλιθος του ελληνικού θεάτρου, τον οποίο μόνον ο Κάρολος Κουν (1908-1987) μπορούσε να συναγωνιστεί. Δεν είναι άγνωστο ότι ο Μίνως Βολανάκης δεν ήταν αποκλειστικά ένας «πρακτικός» του θεάτρου, αλλά και ένας πρώτης τάξεως λόγιος, ο οποίος θαυμαστά ισορροπούσε μεταξύ θεωρίας και πράξης. Δεν είναι ακόμη άγνωστο ότι πολλά από τα θεατρικά έργα που ανέβαζε, τα μετέφραζε ο ίδιος στα δικά του ιδιότυπα και ζωντανά ελληνικά.

Στα κατάλοιπά του έχουν βρεθεί πλείστες ολοκληρωμένες και ανολοκλήρωτες μεταφράσεις. Ανάμεσα σ' αυτές, μετά τον θάνατό του βρέθηκαν και ορισμένα επιγράμματα της «Παλατινής Ανθολογίας», σε χειρόγραφη μορφή, εξ ου και σε ορισμένα σημεία απουσιάζουν λέξεις ή είναι δυσανάγνωστα.

Το Σωματείο των Φίλων του Μίνου Βολανάκη και οι εκδόσεις Εμπειρία Εκδοτική κυκλοφόρησαν την πρώτη μεταθανάτια έκδοση μεταφράσεών του: «Ο Μίνως Βολανάκης επιλέγει και αποδίδει αποσπάσματα από την "Παλατινή Ανθολογία"». Η ενασχόλησή του με τη μετάφραση επιγραμμάτων από την «Παλατινή Ανθολογία» χρονολογείται πριν από το 1998. Τον Μάρτιο εκείνης της χρονιάς, διάβασε αποσπάσματα από τις «παλατινές» μεταφράσεις του, στο πλαίσιο ποιητικών αναγνώσεων από τη θεατρική εταιρεία «Πράξη» της Μπέττυς Αρβανίτη, στο Θέατρο της οδού Κεφαλληνίας.

Μέχρι το καλοκαίρι έχει προγραμματιστεί να κυκλοφορήσει και η μετάφραση της «Μήδειας» του Ευριπίδη, που ανέβασε το 1976, με το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Η Μελίνα Μερκούρη κρατούσε τον ομώνυμο ρόλο, τον Ιάσονα έπαιζε ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ και την τροφό η Δέσπω Διαμαντίδου.

Ο Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης, που προλογίζει τη βολανάκεια απόδοση των επιγραμμάτων, χαρακτηρίζει τον Μίνωα Βολανάκη «ιδανικό δάσκαλο». Αναφέρεται στην κατά κανόνα αθλιότητα των μεταφράσεων του αρχαίου δράματος, για να εξάρει τη μεγάλη μεταφραστική προσφορά του. «Ευδιάκριτη και υποδειγματική εξαίρεση στη μεταφραστική αυτή αθλιότητα συνιστούν οι, αδημοσίευτες μέχρι στιγμής δυστυχώς, μεταφράσεις αρχαίου δράματος του Βολανάκη. Προσωπικά πιστεύω ότι έχουμε να κάνουμε με μεταφραστικά κατορθώματα σπάνιας κειμενικής εγκυρότητας και σπαρταριστής σκηνικής ευστοχίας, ό,τι καλύτερο διαθέτουμε μέχρι στιγμής στον κρίσιμο αυτόν τομέα. Γιατί μεταγλωττισμένα από το έμπειρο και επιδέξιο χέρι του Βολανάκη, κορυφαία κείμενα της κλασικής αρχαιότητας ("Οιδίπους Τύραννος", "Αντιγόνη" και "Ηλέκτρα" του Σοφοκλή, "Μήδεια" του Ευριπίδη, "Εκκλησιάζουσες" του Αριστοφάνη) συστήνουν πράγματι παράδειγμα μεταφραστικής ιδιοφυΐας».

Και συνεχίζει ο Δ. Μαρωνίτης, επισημαίνοντας ένα ακόμα χαρακτηριστικό του Βολανάκη-μεταφραστή: «Την επίμονη προσήλωσή του στο αρχαίο κείμενο, το οποίο δεν άφηνε από το χέρι έως τη γενική δοκιμή, έτοιμος για κάποια δραστική αλλαγή στη συνεχώς εξελισσόμενη μετάφραση, με στόχο την ακροαματική της ευθυβολία. Στη σπάνια, πάντως, περίπτωση, η δική του μετάφραση και σκηνοθεσία συνέπιπταν, συγκροτούσαν μαζί τη σκηνική διδασκαλία. Η μετάφραση προόριζε τη σκηνοθεσία και την υπόκριση, η σκηνοθεσία και η υπόκριση συντελούσαν στη μετάφραση».

Ο Μ. Βολανάκης ήταν επιφυλακτικός, όσο ζούσε, ως προς την αυτοτελή δημοσίευση των μεταφράσεών του. «Τώρα», όμως, καταλήγει ο Δ. Μαρωνίτης, «είναι καιρός επιτέλους να μαζευτούν δακτυλόγραφα και χειρόγραφα όλων των λαμπρών μεταφρασμάτων που εξεπόνησε, ώστε να πραγματοποιηθεί το συντομότερο δυνατόν η έγκυρη έκδοσή τους, μακάρι και σχολιασμένη». *

• Γλυκιά παραφωνία

Οι «μικροί» ποιητές της χωρισμένης σε δεκαέξι βιβλία «Παλατινής Ανθολογίας» δεν θα γίνουν ποτέ δαφνοστεφείς, αλλά θα παραμείνουν -έστω- ως μια γλυκιά «παραφωνία» στην ιστορία της ελληνικής ιστορίας της λογοτεχνίας. Ολοι τους επιγραμματοποιοί, έγραψαν από τον 5ο π.Χ. αιώνα έως τον Μεσαίωνα. Τα ποιήματά τους είναι το αντίθετο του καθωσπρεπισμού, όχι μόνον για τα συμφραζόμενα της εποχής τους, αλλά για όλες τις εποχές, αφού επιβιώνουν και σήμερα, κυρίως λόγω της φρεσκάδας και του αυθορμητισμού τους: «λοξά», «τρελά», αντισυμβατικά και κυρίως μεθυσμένα και μεθυστικά, λόγω της πανταχού παρούσας οινοποσίας, μιλούν κυρίως για τον έρωτα σ' όλες τις επιλογές του.