Του Στεφανου Λαζαριδη*, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Kυριακή, 5 Oκτωβρίου 2008
Οποιος παρακολουθεί την επικαιρότητα σχετικά με την ΕΛΣ θα έχει παρατηρήσει ότι τον τελευταίο καιρό έχει προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με τις διοικητικές αλλαγές που εισηγείται ο κ. Οδυσσέας Κυριακόπουλος, νυν manager και πρόεδρος του Δ.Σ. της Λυρικής Σκηνής με την προτεινόμενη αλλαγή του νόμου, καθώς και σοβαρές αντιδράσεις των εργαζομένων (βλ. επιστολή των σωματείων της ΕΛΣ «κατά του Οδ. Κυριακόπουλου», εφ. «Ελευθεροτυπία», 14/7/08) ως προς την ορθότητά τους και ως προς τη θέση των ίδιων στο νέο πλαίσιο, καθώς και για τις αρμοδιότητες που προβλέπονται για τον καλλιτεχνικό διευθυντή. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν μου τα δημοσιεύματα που έχουν μεσολαβήσει σχετικά με το θέμα και με αφορμή το άρθρο του κ. Κυριακόπουλου, στην «Καθημερινή» της 18/6/08, κι επειδή κρίνω τις σκέψεις που διατυπώνονται εκεί ως άκρως επικίνδυνες για το μέλλον της ΕΛΣ και διαφωνώ κάθετα, θεώρησα υποχρέωσή μου να καταθέσω κι εγώ κάποιες «σκέψεις για τη διοίκηση της ΕΛΣ», αποτέλεσμα τόσο της 40χρονης εμπειρίας μου στον χώρο της όπερας, κυρίως στην Ευρώπη, αλλά και διεθνώς, όσο και της 18μηνης πρόσφατης εμπειρίας μου στη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή της ΕΛΣ.
Το πρόβλημα ξεκινάει από την πολιτική εξουσία. Δυστυχώς το υπ. Πολιτισμού δεν μπορεί να εξαιρεθεί από τον γενικό κανόνα της διαφθοράς που επικρατεί σε όλο το πολιτικό σύστημα και ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τη βαθιά κρίση στην οποία βρίσκεται η ΕΛΣ εδώ και πολλά χρόνια, ώστε να έχει πάρει διαστάσεις που απαιτούν άμεσα και δραστικά μέτρα εξυγίανσης. Ευθύνη του ΥΠΠΟ είναι να χαράζει μία πολιτιστική πολιτική αποδεσμευμένη από το πολιτικό κόστος και συλλογιζόμενη το πολιτιστικό κόστος. Η χρόνια κατάσταση των ρουσφετιών που έχει φορτώσει όλους τους οργανισμούς με υπεράριθμους και ανεπαρκείς υπαλλήλους, η εμπλοκή του εκάστοτε υπουργού Πολιτισμού είναι δεν είναι γνώστης του συγκεκριμένου χώρου και των ιδιαιτεροτήτων του, (και γιατί να είναι άλλωστε; Σήμερα είναι υπουργός Υγείας, αύριο Αμυνας, μεθαύριο Ναυτιλίας κ.λπ.) στην επιλογή και τον διορισμό στελεχών με κριτήρια κάθε άλλο παρά αξιοκρατικά έχει δημιουργήσει τεράστια προβλήματα δυσλειτουργίας στον οργανισμό με εμφανή τα αποτελέσματα τα τελευταία χρόνια.
Συμβούλιο Τεχνών
Γι’ αυτό είναι ανάγκη να αποδεσμευθούν οι πολιτιστικοί φορείς από το κράτος και να δημιουργηθεί ένας υπερκομματικός θεσμός για τα θέματα του πολιτισμού. Ενα Συμβούλιο Τεχνών, το οποίο θα είναι ο εποπτικός φορέας όλων των πολιτιστικών οργανισμών και το οποίο φυσικά θα είναι εντελώς ανεξάρτητο από την πολιτική εξουσία και την εκάστοτε κυβέρνηση. Αν θέλουμε ευρωπαϊκά μοντέλα από εκεί πρέπει να ξεκινήσουμε. (Λεπτομερέστερα αναφέρεται σε αυτό ο Νίκος Ξυδάκης σε άρθρο του στην «Καθημερινή» σχετικά με τον βρετανικό θεσμό του Arts Council).
Η Εθνική Λυρική Σκηνή της Ελλάδας με τους 700 εργαζομένους έχει πολλές ιδιομορφίες και είναι τεράστιο λάθος να αντιγράψουμε κάποιο μοντέλο από τα μεγαλύτερα λυρικά θέατρα της Ευρώπης, τα οποία είναι οι «δεινόσαυροι» της όπερας. Εχουν ένα παρελθόν τεράστιο, με παράδοση αιώνων, με καλή οργάνωση και σταθερή λειτουργία. Σήμερα, είναι μηχανές παραγωγής, εργοστάσια, που λειτουργούν με εντελώς άλλες προδιαγραφές κοινού (καταρχήν, σ’ αυτές τις χώρες υπάρχει πολυπληθές εγχώριο κοινό καλλιεργημένο και πεπαιδευμένο στο είδος, και επίσης προσελκύουν τουριστικά ένα διεθνές «οπερόφιλο» ή μουσόφιλο κοινό), και έχουν φθάσει σε ένα επίπεδο λειτουργίας όπου ο εκάστοτε καλλιτεχνικός διευθυντής/σύμβουλος δίνει απλώς ένα καλλιτεχνικό στίγμα. Γι’ αυτό οι managers είναι τα ισχυρά πρόσωπα σε αυτούς τους οργανισμούς και υιοθετούν και πολύ επιθετικό μάρκετινγκ. Γιατί πρέπει το εργοστάσιο να δουλεύει εντατικά και να γεμίζουν συνέχεια τα τεράστια θέατρά τους. Για να φθάσει η ΕΛΣ στο επίπεδο της Royal Opera της Αγγλίας ή της Βιέννης ή της Σκάλας του Μιλάνου θα πρέπει να περάσουν πολλά χρόνια και να γίνουν πολύ γερές μεταρρυθμίσεις σε όλα τα επίπεδα. Μπορεί η Λυρική Σκηνή να ανταγωνιστεί αυτούς τους «δεινόσαυρους»; Και άραγε είναι αυτό το ζητούμενο; Να φτιάξουμε μια όπερα «μαϊμού» των ευρωπαϊκών;
Πιστεύω πως στην Ελλάδα δεν έχουμε ανάγκη ένα ευρωπαϊκό μοντέλο. Ανάγκη έχουμε ένα όραμα για τη θέση που πρέπει να έχει η μοναδική Εθνική Λυρική Σκηνή και μία συνολική πολιτική και στρατηγική και για το πώς πρέπει να λειτουργήσει τόσο διοικητικά όσο και καλλιτεχνικά και το πώς θα αναδείξουμε την ιδιαιτερότητά της. Εμείς πρέπει να δημιουργήσουμε το δικό μας μοντέλο βάσει των αναγκών του κοινού και βάσει του οράματος που θα έχουμε για την πορεία της ΕΛΣ και ανάλογα θα πρέπει να ενθαρρύνουμε και να ενισχύσουμε το εγχώριο καλλιτεχνικό στοιχείο και τα νέα ταλέντα και να εκπαιδεύσουμε και το κοινό μας, δημιουργώντας έναν διάλογο μαζί του, ώστε να είναι μέτοχος και κοινωνός σε αυτή τη διαδικασία εξέλιξης. Δεν μπορείς να σχεδιάζεις και να βαδίζεις ερήμην του κοινού σου.
Προσιτά εισιτήρια
Και γι’ αυτό τον λόγο πρέπει τα εισιτήρια να είναι προσιτά σε όλους και οι επιλογές του ρεπερτορίου οι κατάλληλες, με έναν σύγχρονο τρόπο παρουσιασμένες, ώστε να γίνει η όπερα ένα λαϊκό, δημοφιλές είδος.
Είναι δυνατόν τώρα να εισάγεται η πολιτική των 50 έως και 130 ευρώ (!) και των προεδρικών θεωρείων; Εχει παρέλθει η εποχή των βασιλικών και των προεδρικών θεωρείων και των φράκων. Η Ελλάδα χρειάζεται μία όπερα ποιότητας για όλο τον κόσμο και όχι για την ελίτ και για το yachting club. Η όπερα και η τέχνη γενικότερα δεν πρέπει να είναι μία πολυτέλεια για τους λίγους επιφανείς οικονομικά, που αναζητούν έναν ακόμη τρόπο διασκέδασης. Πρέπει να απευθύνεται σε όλους τους πολίτες, στους νέους και να λειτουργεί παιδευτικά. Πώς θα προσελκύσεις νέο κοινό με τέτοιες τιμές και πώς θα ενθαρρύνεις τον κόσμο να σε γνωρίσει και να ακολουθήσει τις προτάσεις σου; Μπορεί μία 4μελής οικογένεια στην Ελλάδα να αντέξει το κόστος των 80 ευρώ π.χ. για μία θέση; 400-500 ευρώ για μια βραδιά, αν υπολογίσουμε τα συμπαρομαρτούντα;
Ο ρόλος του καλλιτεχνικού διευθυντή
Οσον αφορά τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή, όντως ισχύουν τα όσα αναφέρει ο κ. Κυριακόπουλος για τα διάφορα μοντέλα που υπάρχουν σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Το θέμα είναι να δούμε τις δικές μας ανάγκες και δυνατότητες. Υπάρχουν στην Ελλάδα προσωπικότητες που μπορούν να ανταποκριθούν σε τέτοιες θέσεις; Σε πολλές όπερες διεθνώς η θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή είναι πολύ ισχυρή. Και όπου δεν υπάρχει καλλιτεχνικός διευθυντής υπάρχει ένας μουσικός διευθυντής που εκτελεί χρέη καλλ. διευθυντή, όπως ο Antonio Pappano στο Covent Garden. Βέβαια, υπάρχει πάντοτε ένας διοικητικός - οικονομικός διευθυντής είτε ως general manager είτε ως financial administrator ή executive director, ο οποίος συνεργάζεται άμεσα και πολύ θερμά με τον καλλιτεχνικό ή μουσικό διευθυντή και ο ρόλος του είναι να εξυπηρετήσει με τον καλύτερο τρόπο τον προγραμματισμό του εξασφαλίζοντας τόσο τη διοικητική και εργασιακή εύρυθμη λειτουργία και αποτελεσματικότητα όσο και τη σταθερή χρηματοδότηση αφενός από το κράτος και αφετέρου από ιδίους πόρους που οφείλει να έχει κάθε οργανισμός. Απαραίτητο είναι να υπάρχει απόλυτη σύμπνοια μεταξύ των δύο και όχι ανταγωνισμός. Και στην Ελλάδα ο νομοθέτης έχει προβλέψει αυτόν τον ρόλο με τη θέση του αναπληρωτή διοικητικο-οικονομικού διευθυντή με την ευελιξία να του εκχωρούνται αρμοδιότητες από τον καλλιτεχνικό διευθυντή ώστε να είναι πιο αποτελεσματικός. Εγώ θεωρώ απαραίτητη και τη συνεργασία ενός μουσικού διευθυντή. Με τον καλλιτεχνικό διευθυντή, όμως, να διατηρεί τον πρώτο και τελευταίο λόγο στα καλλιτεχνικά ζητήματα.
Βέβαια, υπάρχουν περιπτώσεις που ο general manager είναι μια τέτοια προσωπικότητα που συνέχει και τις δύο ιδιότητες και τότε μπορεί να μην υπάρχει ξεχωριστά καλλιτεχνικός διευθυντής, όπως η περίπτωση του Μορτιέ που ανέλαβε τη New York City Opera, ή ο Πίτερ Τζόνας, που ήταν για 10 χρόνια στην Οπερα του Μονάχου, ή ο Χόλαντερ στην Οπερα της Βιέννης. Ομως αυτές οι περιπτώσεις είναι ελάχιστες και δεν μπορούν παρά να θεωρηθούν εξαιρέσεις.
Το Διοικητικό Συμβούλιο
Από την άλλη, ο ρόλος του Διοικητικού Συμβουλίου σε τέτοιους οργανισμούς δεν μπορεί παρά να είναι εποπτικός και συμβουλευτικός, όπως προβλέπει και ο υπάρχων νόμος που διέπει τη λειτουργία της ΕΛΣ. Σκοπός του δεν είναι η εξυπηρέτηση προσωπικών φιλοδοξιών, η άσκηση εξουσίας και η δημιουργία πελατειακών σχέσεων γιατί τότε είναι σίγουρο ότι οδηγούμαστε στη διαφθορά. Τα μέλη του θα πρέπει οπωσδήποτε να είναι επιφανείς προσωπικότητες από τον χώρο των τεχνών και του πολιτισμού, νομικοί και οικονομικοί παράγοντες και από το χώρο του management και των επιχειρήσεων. Είναι όμως απαράδεκτο και αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία να μετέχουν εκπρόσωποι των εργαζομένων, όπως στην ΕΛΣ. Αλλά τι είδους Δ.Σ. εννοεί ο κ. Κυριακόπουλος; Ποιες προσωπικότητες, με τι γνώσεις και ποια προσόντα θα αποφασίζουν για την πορεία του οργανισμού και θα διορίζουν διευθυντές και στελέχη;
Οι νόμοι πρέπει να αλλάζουν αλλά για να γίνονται καλύτεροι.
Η ΕΛΣ βρίσκεται τώρα σε μεταβατική κατάσταση με την προοπτική του νέου κτιρίου, χάρη στη γενναία δωρεά του Ιδρύματος Νιάρχου, που θα πρέπει να την απογειώσει. Ποιος θα αποφασίσει, όμως, τι θα γίνει μέχρι το 2012, που υποτίθεται ότι θα είναι έτοιμο το κτίριο; ΄Η αν καθυστερήσει, όπως συχνά συμβαίνει, τι γίνεται σε αυτό το μεσοδιάστημα; Ποιο ρεπερτόριο θα αποφασιστεί και από ποιον, ώστε να προετοιμαστεί και να προπονηθεί το προσωπικό αλλά και το κοινό για τη μεγάλη στιγμή που θα όφειλε η ΕΛΣ να δείξει πράγματι ένα πρόσωπο εφάμιλλο των διεθνών σε ποιότητα, αλλά και μοναδικό εκφράζοντας τη δική της προσωπικότητα και ιδιαιτερότητα; Το Δ.Σ., απαρτιζόμενο από businessmen και «φιλόμουσους», ή ο πρόεδρός του θα πάρουν αυτές τις αποφάσεις ή ένας manager με τις συμβουλές ενός καλλιτεχνικού συμβούλου;
Η Ελλάδα είναι μια μικρή χώρα και αντιστοίχως τα κονδύλια που προσφέρονται στον πολιτισμό είναι επίσης μικρά. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, ώστε να μη σπαταλώνται σε άχρηστες πολυτέλειες οι όποιοι πόροι της ΕΛΣ, αλλά να επενδύονται στα καλλιτεχνικά προϊόντα που έχει πραγματικά ανάγκη το σημερινό κοινό και στη συνολικότερη καλλιέργειά του. Χρειάζεται επένδυση στο μέλλον και όχι ενίσχυση της καταναλωτικής ανάγκης των ολίγων.
Λέξεις - Αξίες
Τέλος, επειδή το προαναφερθέν άρθρο έκλεινε με κάποιες σημαντικές λέξεις/αξίες, πώς εννοούμε:
- την Αξιοκρατία; Οταν τοποθετούμε τον εαυτό μας στην κορυφή;
- τον Σεβασμό; Οταν πραξικοπηματικά απολύουμε τον καλλιτεχνικό διευθυντή;
- τον Επαγγελματισμό και την Ποιότητα; Οταν τοποθετούμε εραστές της όπερας ή στελέχη επιχειρήσεων άσχετα με τον καλλιτεχνικό χώρο σε διευθυντικές θέσεις;
Πραγματικά, το μέλλον της ΕΛΣ μού φαίνεται πολύ ζοφερό αν συνεχίσει να διοικείται ερασιτεχνικά και αν ακολουθηθούν τέτοιου τύπου προτάσεις, όσο καλές και αν είναι οι προθέσεις. Και ανησυχώ πολύ που, μέσα σε αυτές τις γενικόλογες «σκέψεις», δεν διάβασα τίποτα για την καταπολέμηση της διαφθοράς και την περιβόητη εξυγίανση του οργανισμού, καθώς και, το σημαντικότερο: το Οραμα για την καλλιτεχνική πορεία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
* Ο Στέφανος Λαζαρίδης είναι πρώην καλλιτεχνικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
No comments:
Post a Comment