Ενας απαιχτος Ιψεν στην Αθήνα

Η σκηνοθέτρια και ηθοποιός Ρούλα Πατεράκη θα ανεβάσει τον Ιανουάριο το τελευταίο έργο του νορβηγού θεατρικού συγγραφέα «Το ξύπνημα των νεκρών»

Της Μυρτώς Λοβέρδου, ΤΟ ΒΗΜΑ:  04/09/2011, 05:45

«Το ξύπνημα των νεκρών” θεωρείται από πολλούς το αριστούργημα του Ιψεν. Ο Τζόις, σε ηλικία μόλις 20 ετών,έγραψε ένα δοκίμιο αφιερωμένο στο έργο αυτό του νορβηγού συγγραφέα και επηρεάστηκε για τους δικούς του “Εξόριστους”» λέει η Ρούλα Πατεράκη, η οποία πρόκειται να ανεβάσει το έργο σε δική της μετάφραση, συστήνοντάς το παράλληλα και στο ελληνικό κοινό. Πρόκειται για το τελευταίο έργο του Ιψεν, γραμμένο το 1899.


Η σκηνοθέτρια, η οποία στην παράσταση θα ερμηνεύσει την Ειρήνη («μια γυναίκα-φάντασμα από το παρελθόνπου επιστρέφει εκδικητικά»), γνωρίζει το έργο «παιδιόθεν» όπως τονίζει και το ανέβασμά του ακολουθεί τους δικούς της περυσινούς «Εξόριστους». «Με το “Ξύπνημα” ο Ιψεν συνδυάζει τη μεσσιανική του φάση με την ύστερη των πορτρέτων τουαπό τη μια ο Μπραντ και ο Πέερ Γκυντ, από την άλλη η Εντα Γκάμπλερή ο Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν. Από τη μια η ποίηση, από την άλλη ο ρεαλισμός. Και αυτό τοκαθιστά πολύ δύσκολο».


Η ιστορία ξεκινά με το ζευγάρι του διάσημου γλύπτη και της γυναίκας του να απολαμβάνει τις διακοπές του σε ένα θέρετρο στα νορβηγικά φιόρδ. Ο Αρνολντ Ρούμπεκ και η Μάγια μοιράζονται το πρωινό τους παρέα με τις εφημερίδες και ένα ποτήρι σαμπάνια. Η φαινομενική ηρεμία δεν είναι πραγματική. Ούτε εκείνος ούτε εκείνη είναι ευτυχισμένοι μαζί. Είναι σαφές ότι ο γάμος τους περνάει κρίση- κάποτε της είχε τάξει να την πάει στην κορυφή ενός βουνού για να δει όλο τον κόσμο, αλλά ποτέ δεν την πήγε.


Ο Ούλφχαϊμ, ένας βάναυσος κυνηγός, παρασύρει τη Μάγια σε ένα παιχνίδι γεμάτο πάθος, μέσα από ένα ανοδικό ταξίδι προς την κορυφή του γειτονικού βουνού. Από την πλευρά του ο Ρούμπεκ, συναντώντας μια όμορφη γυναίκα από το παρελθόν του, την Ειρήνη, αναγκάζεται να αποτινάξει την ψυχρότητα και τον κυνισμό του. Μνήμες ξυπνούν, πόθοι γεννιούνται καθώς οι ήρωες έρχονται αντιμέτωποι με τον άλλο τους εαυτό, με τις δυνάμεις που κρύβουν μέσα τους. Γι΄ αυτό και όλα καταλήγουν στη βουνοκορφή, όπου η Ιρέν οδηγεί τον γλύπτη. 

• Εργο-ερωτηματικό

Ο Ιψεν ήταν 71 ετών όταν έγραψε «Το ξύπνημα των νεκρών» και παρά την προχωρημένη του ηλικία η φαντασία, το μυστήριο και ο πειραματισμός δεν λείπουν από το έργο. Αντιθέτως, συνδυάζει έντονα και ετερόκλητα στοιχεία- οι κογενειακό δράμα, νατουραλισμό, ποιητικότητα, που δεν επιτρέπουν την εύκολη κατάταξη του θεατρικού σε κάποιο είδος ούτε την αποκρυπτογράφησή του. Για πολλούς «Το ξύπνημα των νεκρών» δεν παύει να παραμένει ένα ερώτημα.

Το έργο χαρακτηρίζεται από δυνατές εικόνες βράχων, ενώ η εξέλιξή του ακολουθεί μια πορεία παράλληλη με την άνοδο στο βουνό. Αλλωστε ο κεντρικός ήρωας είναι γλύπτης. Με έντονο το ονειρικό στοιχείο, «Το ξύπνημα των νεκρών» είναι ταυτόχρονα και ένα από τα πιο απελπισμένα έργα του Ιψεν. «Οταν εμείς οι νεκροί ξυπνήσουμε, καταλαβαίνουμε ότι δεν ζήσαμε ποτέ» εξηγεί κάποια στιγμή η Ειρήνη. Οι ήρωες δεν καταφέρνουν να ικανοποιήσουν τα απωθημένα τους, ενώ η μετέωρη κατάληξη παραπέμπει στον «Αρχιμάστορα Σόλνες». Σχολιαστές κρίνουν ότι ο Ιψεν πρέπει να έγραψε το «Ξύπνημα» βασισμένος στη σχέση του γάλλου γλύπτη Ογκύστ Ροντέν με την Καμίγ Κλοντέλ.Ο πρώτος τίτλος του έργου ήταν «Η Μέρα της Ανάστασης»- βασισμένος στο γλυπτό τουΑρνολντ Ρούμπεκ. Εχοντας επιστρέψει στη Νορβηγία έπειτα από 27 χρόνια απουσίας, ο συγγραφέας ένιωθε τρόμο- όπως και το ζευγάρι των ηρώων του που σύμφωνα με την πλοκή ταξίδευε επί μακρόν. Ωστόσο μόνο στις δύο τελευταίες πράξεις ονοματίζει τον χώρο που αυτές διεξάγονται. Το έργο πάντως φαίνεται ότι τον δυσκόλεψε σε ορισμένα σημεία- όπως στο επώνυμο του πρωταγωνιστικού ζεύγους-, ενώ πίσω από τις λέξεις περνά εμμέσως και αυτοβιογραφικά στοιχεία:

• Ο ευπατρίδης των 26 αριστουργημάτων

«Δεν μπορώ να πω ακόμη αν θα γράψω ή όχι κι άλλο έργο. Αν όμως εξακολουθώ να νιώθω το μυαλό και το σώμα μου τόσο ετοιμοπόλεμα, δύσκολα θα παραμείνω εκτός μάχης. Αν επιστρέψω θα είναι σίγουρα με καινούργιο εξοπλισμό» έγραφε ο Ερρίκος Ιψεν τον Μάρτιο του 1900, λίγους μόλις μήνες μετά την πρεμιέρα τού «Ξυπνήματος των νεκρών», που αποδείχθηκε το κύκνειο άσμα του.

Το έργο κυκλοφόρησε στις 19 Δεκεμβρίου 1899 στην Κοπεγχάγη, ενώ γράφτηκε ανάμεσα στον Φεβρουάριο και στον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου. Η πρώτη παρουσίαση έγινε στο Ηaymarket Τheatre του Λονδίνου, μία- δύο ημέρες πριν από την κυκλοφορία του. Ανήκει στα σχεδόν άγνωστα και ελάχιστα παιζόμενα θεατρικά του. Με αυτό ολοκλήρωσε και τον κύκλο των μεγάλων έργων που ξεκίνησε με το «Κουκλόσπιτο». Γεννημένος το 1828, ο Ερρίκος Ιψεν ήταν το δεύτερο παιδί μιας εύπορης οικογένειας.

Οταν όμως η οικογενειακή επιχείρηση πτώχευσε και όλοι μαζί μετακόμισαν, τα χρόνια που ακολούθησαν αποδείχθηκαν δύσκολα για τον νορβηγό συγγραφέα. Αν και προετοιμαζόταν για σπουδές στην Ιατρική, από το 1850-1851 που εγκαταστάθηκε στο Οσλο άρχισε να συνεργάζεται με εφημερίδες και περιοδικά, ενώ η πρόσληψή του με την ιδιότητα του θεατρικού συγγραφέα από το Εθνικό Θέατρο του Μπέργκεν δεν άργησε να γίνει πραγματικότητα.

Υστερα όλα πήραν τον δρόμο τους: σκηνοθέτης στη Δανία και στη Γερμανία, επέστρεψε στην πατρίδα του ως διευθυντής του θεάτρου του Οσλο, απ΄ όπου έφυγε ξανά το 1864 με υποτροφία για τη Δανία, τη Γερμανία, την Αυστρία και την Ιταλία. Αργότερα εγκαταστάθηκε στη Δρέσδη, ενώ επέστρεψε στη Νορβηγία το 1891. Εγραψε 26 θεατρικά- με πρώτο το «Κατιλίνας», σε ηλικία 20 χρόνων-, τα περισσότερα από τα οποία έχουν καταγραφεί στην ιστορία του θεάτρου ως αριστουργήματα: «Πέερ Γκιντ», «Το σπίτι της κούκλας», «Βρικόλακες», «Ο εχθρός του λαού», «Αγριόπαπια», «Ρόσμερχολμ», «Κυρά της θάλασσας», «Εντα Γκάμπλερ», «Ο αρχιμάστορας Σόλνες», «Ο μικρός Εγιολφ», «Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν»...

• ΠΟΤΕ ΚΑΙ ΠΟΥ

«Το ξύπνημα των νεκρών» θα κάνει πρεμιέρα στο Από Μηχανής Θέατρο τον Ιανουάριο του 2011 σε μετάφραση και σκηνοθεσία της Ρούλας Πατεράκη, σκηνικά Λίλης Πεζανού, βίντεο Γιώργου Σκεύα και φωτισμούς Αλέκου Γιάνναρου. Τους ρόλους θα ερμηνεύσουν οι Ακις Βλουτής, Γιώργος Γιαννώτας, Δέσποινα Γκάτζιου, Γιώργος Ντούσης, Ρούλα Πατεράκη, Τασία Σοφιανίδου.

Το έργο θα εκδοθεί μαζί με επίμετρο από τις εκδόσεις Νεφέλη.