Γαλατικός νεορομαντισμός

Το ΔΗΠΕΘΕ Ρούμελης φέτος το καλοκαίρι αποφάσισε να παρουσιάσει τέσσερις μονολόγους του Κοκτό

• ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟΥ
• Του Κώστα Γεωργουσόπουλου
• TA NEA: Δευτέρα 05 Σεπτεμβρίου 2011

Ο Ζαν Κοκτό είναι μια από τις πλέον εμβληματικές μορφές της γαλλικής πνευματικής ζωής κυρίως του Μεσοπολέμου, παρ' όλο που σημαντικό μέρος του έργου του φτάνει έως τις παρυφές του θανάτου του (1963).

Παρ' όλο που συνέπεσαν και η ζωή του και το έργο του με τις μεγάλες επαναστάσεις στην τέχνη εν γένει του εικοστού αιώνα, παρ' όλο που συνεργάστηκε και ενέπνευσε συνθέτες, ζωγράφους (ζωγράφος και ο ίδιος), σκηνοθέτες, χορευτές, κινηματογραφιστές, παρ' όλο που για λίγο εντάχθηκε και στην πρωτοπορία του Νταντά και στον υπερρεαλισμό, στάθμευσε χωρίς να γίνει ακαδημαϊκός στη μέθοδό του (ακαδημαϊκός έγινε!) σε έναν ιδιότυπο αλλά έντονο νεορομαντισμό. Φίλος του Πικάσο, του Ματίς, του Ντιάγκιλεφ και του Νιζίνσκι, του Προυστ, σεναριογράφος, λιμπρετίστας, δοκιμιογράφος, κριτικός τέχνης και κυρίως θεατρικός συγγραφέας ο Κοκτό για σαράντα χρόνια αναδείχθηκε από ειδικούς και κοινό πρίγκιπας της γαλατικής φινέτσας, της αντιαστικής ηθικής και της μη θρησκευτικής ιδρυματικής νοοτροπίας. Είχε ανακηρυχθεί «Ελληνας» τόσο γιατί είχε ανατρέξει και ανανεώσει τους αρχαίους ελληνικούς μύθους (Οιδίποδας, Αντιγόνη, Ορφέας κ.τ.λ.) όσο και διότι δημόσια είχε αποδεχθεί τον αρχαίο ελληνικό αμφίφυλο έρωτα.

Σήμερα βέβαια έχουν αρκετά ξεθωριάσει και το ύφος του και τα θέματά του και οι συναισθηματικές του εντάσεις και η γαλατική του σαφήνεια. Παραμένει ένας μάστορας και διαθέτει ακόμη μια γοητεία.

Οσες φορές έτυχε να δούμε τα τελευταία χρόνια έργα του όπως π.χ. «Οι τρομεροί γονείς», δεν άντεξαν χωρίς εκσυγχρονισμό και απόσβεση της φιλολογικότητας που ήταν λογοτεχνικό σύνδρομο της εποχής του.

Αντέχουν χάρη στη μουσική που ανέδειξε τα λιμπρέτα του. «Ο Οιδίπους» του Στραβίνσκι, η «Ιωάννα στην πυρά» του Χονεγκέρ, το «Ματελό» του Μιγιό. Και ίσως είχαν ιστορικό και αισθητικό ενδιαφέρον και ο κινηματογραφικός του «Ορφέας» και κυρίως «Η Ωραία και το Κτήνος».

Συχνά όμως ερμηνεύονται επί σκηνής οι θεατρικοί του μονόλογοι. Ο ίδιος, εκτός των άλλων τολμηρών του πρωτοβουλιών (έπαιζε συχνά στο θέατρο και σκηνοθετούσε ξένα έργα), τη στιχουργία τραγουδιών, παρουσιαζόταν επί σκηνής ως παρουσιαστής, κομπέρ, κονφερανσιέ, έγραφε παρλάτες, αυτοσχεδίαζε στίχους. Στην Ελλάδα τον μιμήθηκαν ο Αττίκ και ο Λάσκος, ο τελευταίος μάλιστα σε όλο το εύρος των δραστηριοτήτων του.

Το ΔΗΠΕΘΕ Ρούμελης φέτος το καλοκαίρι αποφάσισε να παρουσιάσει στο πλατύ κοινό των θερινών ακροατηρίων τέσσερις μονολόγους του Κοκτό σε μετάφραση Μάριου Πλωρίτη και διασκευή για την παρούσα παραγωγή του Γιάννη Ιορδανίδη. Ο Ιορδανίδης έχει μια βαθύτατη και στενή σχέση με το γαλλικό θέατρο και τους ανθρώπους του. Κυρίως με την παράδοση της γενιάς του Κοκτό και των επιγόνων του. Σπούδασε στο Παρίσι, αλλά και για πολλά χρόνια δραστηριοποιήθηκε σε θέματα θεατρικά (εκδηλώσεις, εκθέσεις, συναυλίες, συνεντεύξεις).

Είναι ένας ευαίσθητος παλμογράφος αυτής της χαμένης πλέον, φοβάμαι, γαλατικής αισθητικής και μέγας συλλέκτης ανεκτίμητου υλικού.

Ηταν χωρίς αμφιβολία ο πλέον αρμόδιος να αναβιώσει το ύφος και το ήθος του Κοκτό. Προσάρμοσε τα κείμενα στις θαυμάσιες δυνατότητες της Κερασίας Σαμαρά, μιας σοουγούμαν με σπάνια προσόντα όρχησης, άσματος και υποκριτικής.

Τα τέσσερα μονόπρακτα («Στο πανηγύρι», «Ο ωραίος αδιάφορος», «Η ψεύτρα», «Η ανθρώπινη φωνή» _ το διασημότερο) εξαντλούνται στο ερωτικό αίνιγμα εν γένει, ερωτική αναζήτηση, φαντασίωση, απιστία, χωρισμός.

Το ενδιαφέρον αυτών των κειμένων έγκειται στο γεγονός πως το ομιλούν πρόσωπο είναι δυνατόν, ανάλογα με τις επιλογές της σκηνοθεσίας, να είναι και του ενός και του άλλου φύλου. Χωρίς να επιθυμώ να προβοκάρω εικάζω πως μπορούν να αφορούν και ομόφυλα ζεύγη. Εξάλλου η ερωτική εμπειρία αυτή καθεαυτή δεν έχει φύλο, η προδοσία, η απιστία, η αναζήτηση ερωτικής πλήρωσης δεν έχει φύλο.

Π.χ. «Η ανθρώπινη φωνή», όπου ο επί σκηνής ομιλητής/τρια τηλεφωνεί στον/στη σύντροφο που μόλις έχουν χωρίσει δεν έχει εμφανή και γενικά σημάδια φύλου.

Π.χ. «Η ωραία αδιάφορος» που πρωτοπαίχτηκε από την Πιαφ, εδώ παίχτηκε ως «Ωραίος αδιάφορος», μια υστερική ερωτική σύντροφος ομιλεί στον σύντροφό του/της που σιωπά εκνευριστικά.

Ερωτική βουλιμία και απόρριψη

Ο Ιορδανίδης μέσα σε ένα λιτό αλλά έντονα γαλατικό σκηνικό όπου κυριαρχεί ένα ερωτικό κρεβάτι-αλώνι, παλαίστρα έρωτα, της Λαλούλας Χρυσικοπούλου με κοστούμια θεατρικότατα της Ελένης Δουνδουλάκη (που είναι και η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΔΗΠΕΘΕ Ρούμελης), έστησε μια παράσταση για μια σολίστ. Και βρήκε στο πρόσωπο της Κερασίας Σαμαρά ένα σωματικό και φωνητικό μουσικό όργανο με έξοχους ρυθμούς, χιούμορ, απελπισία και ερωτική βουλιμία αλλά και ερωτική απόρριψη.

Η ζωντανή παρουσία επί σκηνής του πιανίστα Νικόλα Μπράβου (μουσικές επιλογές Χάρη Γεωργιάδη, διδασκαλία τραγουδιών Νένης Ζάππα) έδωσε στην παράσταση την εγγενή της καταγωγή, το γαλλικό καμπαρέ.

Η βουβή παρουσία του Αλέξανδρου Νταβρή, σκηνικά εύγλωττη!