Μεθ’ υπολήψεως και μίσους, διατελώ...

Βιτριολικές «επιστολές», έλξεις και απώσεις οργίλων θηλέων

• Του Γιαννη Βαρβερη
• Η Καθημερινή, Kυριακή, 5 Iουνίου 2011

• Θ. Τερζοπουλος, Alarme. Σκην.: Θ. Τερζόπουλος. Θέατρο Αττις

• «Πολέμησε καρδιά μου αλλιώς δε γίνεται αλλιώς η φάουσα θα σε καταβροχθίσει
  αλλιώς ο πανικός θα σε ξοδέψει πολέμησε καρδιά μου»
  ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ
  «Οπόταν πλάτανος», 1999

Είναι τέχνη η επιστολή; Για να περιοριστώ στα νεότερα και βέβαια είναι, κοιτίδα δε έχει κατά την παράδοση την Ιταλία (Λομβαρδία) του 11ου αιώνα. Ο Αλβέριχος και ο Ιωάννης Καετάνι ήταν οι θεμελιωτές του είδους. Ποικίλοι κανόνες διαμορφώθηκαν κατά τη χρήση της επιστολής από αυτοκράτορες, Πάπες, διανοουμένους. Φαίνεται πως η μεταγενέστερη γαλλική σχολή επικράτησε, δεδομένου ότι περιβόητες είναι οι επιστολές του Βολταίρου, του Φενελόν, του Ρουσώ και οι διασημότερες της Μαντάμ ντε Σεβινιέ. Στην Ιταλία διακρίθηκαν ο Πετράρχης, ο Φώσκολος, ο Αρετίνος. Ακολούθησαν η περί πολιτικής επιστολή του καρδιναλίου Ρισελιέ, η ερωτική αλληλογραφία του Πασκάλ, ο Λαφονταίν και ο Μπουαλώ, κι αργότερα εκείνες των Μοντεσκιέ, Βολταίρου, Ρουσώ, Φλωμπέρ, Ουγκώ, Γκαίτε, Σίλερ.

Πρόχειρα, απ’ τη δική μας παράδοση έντονα θυμάμαι τον Κοραή, τον Ροΐδη, τον Μαν. Τριανταφυλλίδη, την αλληλογραφία Γιώργου Σεφέρη – Τίμου Μαλάνου όπως και Σεφέρη – Μαρώς μέχρι τις αμιγώς λογοτεχνικές εκείνες επιστολές του Νίκου Καχτίτση ιδίως προς τον ποιητή Γιώργη Παυλόπουλο και του ποιητή Δ. Π. Παπαδίτσα προς τον Ε. Χ. Γονατά («Να μου γράφεις, έστω και βαδίζοντας…»). Για περαιτέρω παραπέμπω εκθύμως στον επιβλητικό τόμο σχετικά με την «επιστολική λογοτεχνία» του Παναγιώτη Μουλλά (εκδόσεις ΜΙΕΤ).

Κάθε επιστολή φύσει περιέχει την αντίθεση: πολιτισμένη, κομψή, απροσχημάτιστη ή άγρια. Μια τέτοια εν προόδω «προφορική» αλλά και σωματική επιστολογραφία σκηνοθέτησε ο Θεόδωρος Τερζόπουλος πάνω σ’ ένα δικό του κείμενο έρωτα – μίσους ανάμεσα στη γνωστή έριδα της βασίλισσας Ελισάβετ και της Μαρίας Στιούαρτ. Υπό το προεξαγγελτικό κρώξιμο ενός μακρινού κορακιού του Πόε, οι δύο γυναίκες σύρονται πάνω σε μια φωτιστική ταινία – επιφάνεια. Απ’ την αρχή βασιλεύει ένας alarme (ή ένα aux armes;) Τα δύο θήλεα εξακοντίζουν οιονεί επιστολιμαίες ύβρεις, αρές, ειρωνείες, ακραίες κραυγές, γρυλλίσματα (αλλά στο τέλος και τριβαδικές δονήσεις), στην προσπάθειά τους να καταπιούν η καθεμιά την ομόφυλή της. Οι «επιστολές» είναι συχνά ανάσες που μεταπίπτουν σε μουγκρητά ή σε υποτονθορυσμούς, οι οποίοι προαναγγέλλουν κι από μια νέα επίθεση των δύο συρόμενων εδαφιαία γυναικών. Ο Τερζόπουλος κατορθώνει σ’ αυτή του την παράσταση να καθαγιάσει το μίσος, να θεώσει τη βία, ίσως για να οδηγηθεί στην εξόδιο αγαλλίαση της ειρήνευσης αλλά και της αινιγματικής νέας πορείας, που θα συνιστά πάντα ένα κραυγαλέο και φοβογόνο αίνιγμα για το άρρεν που παρίσταται και σχολιάζει.

Οι «αυξομειώσεις» του ύφους των δύο γυναικών, ντυμένων ανακτορικώς λαμπρά μα και σεξιστικώς διαθέσιμα (της Λουκίας), διέθεταν την άκρα τελειότητα που χαρακτηρίζει τις εργασίες του Τερζόπουλου. Τον υπάκουσαν με εκπληκτική ακρίβεια στις μετεξελίξεις των συναισθημάτων και των παντοειδών ορέξεών τους, η Αγλαΐα Παππά (με υποδειγματική, σπάνια εκφορά της γαλλικής γλώσσας) και το υποκριτικό θηρίο Σοφία Χιλλ, «υπεύθυνη» και για ορισμένες χιουμοριστικές στιγμές–ανάσες, βασιζόμενες ιδίως στη σοφά «εκτροχιασμένη» αγγλική γλώσσα. Ο Τάσος Δήμας, συμπληρώνοντας το... μη ιψενικό αυτή τη φορά τρίγωνο της παράστασης, εκλήθη να σχολιάζει τις αβυσσαλέες ιστορικές και εντεύθεν σκηνικές συμπεριφορές των δυο γυναικείων τεράτων. Ανταποκρίθηκε με ελεγχόμενη ένταση και δυναμικό μισογυνισμό. Ωστόσο, το κείμενο που του παρεδόθη από τον Θανάση Αλευρά εμπεριείχε εκφραστικές υπερβολές, ακαλαισθησίες ή trivialities, που δεν έδεναν με το υψηλό ύφος του όλου.

Σαν διαβολικές υστερικές ενέσεις οι minimal μουσικές του Παναγιώτη Βελιανίτη. Τέλος, οι φωτισμοί του Τερζόπουλου (εδώ μαζί με τον Κ. Μπεθάνη) συνιστούν πάντα ένα πολύτιμο πανεπιστημιακό μάθημα για τους επίδοξους ηρακλείς του είδους.

Σημείωση: Την Τετάρτη 25 Μαΐου αποχαιρετίσαμε αναπάντεχα τον Γιάννη Βαρβέρη, που για πολλά χρόνια κόσμησε με τα κείμενά του τη σελίδα κριτικής θεάτρου της «Καθημερινής». Συνεπής συνεργάτης, φρόντιζε πάντοτε να στέλνει τα κείμενά του νωρίτερα από τις προβλεπόμενες ημερομηνίες παράδοσης. Κατόπιν αδείας της οικογένειάς του, αυτήν την Κυριακή και τις δύο επόμενες Κυριακές, η «Καθημερινή» θα φιλοξενήσει τα τρία τελευταία κείμενά του, ως φινάλε ενός μοναδικού λογοτεχνικού κύκλου κριτικών θεάτρου, που διακόπτεται απότομα. Η απώλεια του Γιάννη Βαρβέρη, ενός αριστοκράτη των λέξεων, αφήνει δυσαναπλήρωτο κενό.