Ναυαγοί στην Πειραιώς

Συχνά βλέπουμε στο θέατρο παραστάσεις βασισμένες σε αληθινές, παράξενες ιστορίες.

ΤΕΟΝΤΟΡ ΖΕΡΙΚΟ «LE RADEAU DE LA MEDUSE»

• ΤΗΣ ΕΦΗΣ ΜΑΡΙΝΟΥ Επτά, Κυριακή 5 Ιουνίου 2011

Μια τέτοια ιστορία, ένα φρικώδες ναυάγιο, αλλά και ένας ιστορικός ζωγραφικός πίνακας που το αναπαριστά, γέννησε την παράσταση «Μέδουσα: Σχέδια και αυτοσχεδιασμοί για σχεδίες και ναυάγια», που θα δούμε από τις 13 έως τις 17 Ιουνίου στην Πειραιώς 260.

* Το ντοκουμέντο

Η γαλλική φρεγάτα «Μέδουσα» τον Ιούνιο του 1816 σαλπάρει από το Εξ μεταφέροντας στη Σενεγάλη τον γάλλο κυβερνήτη Ζ. Σματς, για να παραλάβει την αποικία από τους Βρετανούς. Ο αριστοκράτης καπετάνιος του πλοίου έχει να ταξιδέψει πάνω από 25 χρόνια. Γι' αυτό κι έναν μήνα μετά ρίχνει το πλοίο σε ύφαλο ανοιχτά της Μαυριτανίας.

Και δεν φτάνει αυτό. Καπετάνιος και κυβερνητικός αξιωματούχος φορτώνουν σε μια λέμβο τρόφιμα και νερό, εγκαταλείποντας 176 ψυχές στο έλεος της θάλασσας, σε τέσσερις βάρκες και μια σχεδία, με κάμποσο κρασί και λίγα μουχλιασμένα παξιμάδια.

Η κακοτυχία συνεχίζεται. Ο υποπλοίαρχος κόβει κατά λάθος το σχοινί που συνδέει τη σχεδία με μια βάρκα, με αποτέλεσμα η πρώτη ν' αρχίσει να πλέει ακυβέρνητη. Μέσα σε 15 μέρες οι ναυαγοί της σχεδίας χωρίς νερό -το ελάχιστο που είχαν χύθηκε σε καβγά- ζουν την απόλυτη κόλαση: άλλοι δολοφονούνται, άλλοι τρελαίνονται, τραυματίες ρίχνονται στη θάλασσα, κάποιοι πεθαίνουν από την πείνα και την αφυδάτωση, μερικοί πέφτουν θύματα κανιβαλισμού. Το πλοίο «Αργος» εντοπίζει τη σχεδία διασώζοντας 15 ναυαγούς, από τους οποίους οι πέντε θα πεθάνουν στη στεριά.

* Ο πίνακας

Ο 27χρονος Γάλλος Τεοντόρ Ζερικό ζωγραφίζει το εμβληματικό έργο «Le Radeau de la Meduse» («Η Σχεδία της Μέδουσας»), που έμελλε να μείνει στην ιστορία της ζωγραφικής και να εμπνεύσει δημιουργούς σε όλες τις μορφές της τέχνης. Πριν κλειδωθεί για οκτώ μήνες στο ατελιέ του, ο καλλιτέχνης ακολουθεί με αυστηρότητα πρωτοφανείς κανόνες εργασίας: κουρεύεται, ζητάει από τον ξυλουργό της «Μέδουσας» να του φτιάξει ακριβές αντίγραφο της σχεδίας, συζητά με τους επιζήσαντες της σχεδίας Σαβινό και Κορεάρ. Επισκέπτεται το νεκροτομείο όπου, μελετώντας τη σήψη και την άκαμπτη νεκρή σάρκα, ζωγραφίζει πρόσωπα των νεκρών καθώς και μελλοθανάτων, αφού έχει μεταφέρει το στούντιό του απέναντι από το νοσοκομείο Beaujon. Ζητάει από τον Ντελακρουά να του ποζάρει και κείνος δέχεται...

Ο πίνακας εκτίθεται το 1819 στο Παρίσι κι ο κόσμος διχάζεται ανάμεσα στον θαυμασμό και την αποστροφή. Οι ερμηνείες είναι πέραν του προφανούς ναυαγίου που αποτυπώνει: πολιτικές αναγωγές και σχόλια για την απληστία, την αλαζονική εξουσία του κράτους, τον διαλυμένο κοινωνικό ιστό. «Είναι η ίδια η Γαλλία, ολόκληρη η κοινωνία μας που ο ζωγράφος επιβίβασε πάνω στη σχεδία της Μέδουσας» σχολιάζει ο Ζιλ Μισελέ βλέποντας τον πίνακα του Ζερικό. Το έργο εμπνέει πλήθος συγγραφέων και ποιητών. Από τον Βερν και τον Πόου μέχρι τον Μπάιρον και τον Τζούλιαν Μπαρνς.

* Η παράσταση

Ο πίνακας του Ζερικό είχε σημαδέψει τη μνήμη του Θωμά Μοσχόπουλου. Οπως λέει ο ίδιος, είναι εμμονή που τον συνοδεύει από μικρό παιδί. «Ξεφυλλίζοντας ένα άλμπουμ του Λούβρου καρφώθηκα στη "Σχεδία", σ' αυτήν την τρομακτικής έντασης εικόνα. Αργότερα έμαθα την ιστορία του ναυαγίου καθώς και του πίνακα. Με ιντριγκάρισε η σκέψη ότι τότε που ο ζωγράφος καταπιανόταν με τη "Μέδουσα" ο Σοπενχάουερ έγραφε τον "Κόσμο ως Βούληση και ως Παράσταση". Αποφάσισα να εκθέσω μια πρώτη επεξεργασία».

Στη θεατρική «σχεδία» «επιβιβάζονται» οι Θωμάς Μοσχόπουλος, Κορνήλιος Σελαμσής, Αμάλια Μπένετ, Κωνσταντίνος Κυπριωτάκης, Ελλη Παπαγεωργακοπούλου, Λευτέρης Παυλόπουλος, Ηλίας Γιαννακάκης, Τάσος Αγγελόπουλος, Αννα Μιχελή, Αννα Καλαϊτζίδου, Αννα Μάσχα, Κώστας Μπερικόπουλος, Δημήτρης Νασιούλας, Αργύρης Ξάφης, Μαρία Σκουλά, Θάνος Τοκάκης. Η παράσταση, αυτοσχεδιαστικού χαρακτήρα σ' ένα βαθμό, χωρίζεται σε τρία μέρη. Ανάλογα ποια ώρα μπαίνει ο θεατής στην αίθουσα πέφτει πάνω στην αρχή, τη μέση ή το τέλος. Κι έτσι η ιστορία ανασυντίθεται κάπως τυχαία μπροστά στα μάτια του.

Στο πρώτο μέρος ζωντανεύει το ναυάγιο από μαρτυρίες και απομνημονεύματα επιζώντων καθώς και προσωπικά ταξίδια και ναυάγια όπως προκύπτουν από τους αυτοσχεδιασμούς και συνδυάζουν το τότε με το τώρα. Στο δεύτερο μέρος, μέσα από τη φόρμα της μουσικής, επικρατεί τελετουργικά το αίσθημα, το πάθος. Το τρίτο μέρος αφορά την κατασκευή του έργου, το ιστορικό πλαίσιο και το τι μπορεί να σημαίνει για μας. Ο πίνακας προβάλλεται με μορφές, αποσπάσματα, λεπτομέρειές του σαν κομμάτια ενός παζλ, αφήνοντας την τελική σύνθεση στον θεατή. 7