Παραστάσεις εναλλακτικού τύπου

Μετά τους εξώστες, τις αποθήκες και τα γκαράζ, βλέπουμε θεατρικά έργα σε γυμναστήριο και σε τηλεοπτικό στούντιο

• Της Γιωτας Συκκα, Η Καθημερινή, 07/04/2011

Δεν έχουμε συνηθίσει την έξω-θεατρική διαδικασία, αλλά την προτιμούν πια όλο και περισσότεροι νέοι αναζητώντας μια θέση στον χώρο έξω από τα στερεότυπα. Kάθε χρόνο την τελευταία δεκαετία όλο και κάποια καινούργια τάση ξεφυτρώνει. Το 2005 ο 26χρονος Γρηγόρης Χατζάκης έγινε γνωστός στο ευρύτερο κοινό με τη θεατρική μεταφορά της ταινίας «Τα Φτερά του Eρωτα» του Βέντερς σε ένα λεωφορείο του ΟΑΣΑ. Είχαν προηγηθεί βέβαια άλλες ιδέες και δοκιμάστηκαν ακόμη περισσότερες.

Θέατρο σε εξώστες, αποθήκες, συνεργεία, γκαράζ, φαγοπότια του κοινού, όπως με τις ρεβυθάδες του Μιχαήλ Μαρμαρινού, βόλτες μέσα κι έξω από το θέατρο «Θησείον», αλλά και σε διαφορετικούς χώρους όπως έκανε ο Λιγνάδης με την «Ορέστεια», παραστάσεις σε νεοκλασικά και γενικά περίεργους χώρους όπως συνηθίζει η ομάδα «Οχι Παίζουμε» και ο Γιώργος Σαχίνης. Ακόμη και θέατρο σε τουαλέτες είδαμε. Πολλοί ξένισαν τότε, ωστόσο το πείραμα στο BIOS από την ομάδα ΑΣΙΠΚΑ και τον Δημήτρη Μπίτο κρίθηκε πολύ ενδιαφέρον με το «Τρίπτυχο» του Χάινερ Μίλερ που οι θεατές παρακολούθησαν σε απόσταση αναπνοής από τους νιπτήρες. Στο μεταξύ η ανήσυχη ομάδα «Θεατρική Εταιρεία «Πόλις» από τη Σύρο και η Αιμιλία Βάλβη, μας πρότειναν τον χώρο που χρησιμοποιήθηκε στη γερμανική κατοχή: τα πρώην κρατητήρια της Γκεστάπο στην Κοραή. Επειτα ήρθε στη ζωή μας το θεατρικό deliveri αλλά και η εθελοντική προσφορά την οποία πρώτη δοκίμασε το θέατρο «Σχεδία».

Η Ομάδα Παραστατικών Τεχνών «προΤΑΣΗ» με το νεοελληνικό έργο DOMINATRIX σε μυστικό ιδιωτικό χώρο στην καρδιά της Αθήνας, για περιορισμένο αριθμό παραστάσεων θύμισε λίγο το ραντεβού στα τυφλά. Σκάλισε τη φαντασία: διαμέρισμα με άγνωστη διεύθυνση και παράσταση που σκηνοθέτησε ο Δημήτρης Φοινίτσης. Μια γκαρσονιέρα και στην Κυψέλη με τη «Θεία Βιβή» της Χριστίνας Παπαγεωργίου σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Κωνσταντόπουλου για μια θεία κατάσκοπο της Intelligence service στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι η νέα σοδειά.

Πριν από λίγες ημέρες προστέθηκαν νέες εκπλήξεις. Θέατρο σε γυμναστήριο με τον «Μισάνθρωπο» του Μολιέρου ανάμεσα σε όργανα γυμναστικής και βαράκια, αλλά και σε τηλεοπτικό στούντιο, στο «Αλ τσαντίρι» από τον Κώστα Γάκη. Το Οικείο Θέατρο είναι ιδέα του Μίλτου Δημουλή και έχει στόχο να ξεπεράσει τα εμπόδια που θέτει σήμερα η έλλειψη χώρων ελεύθερης έκφρασης. «Το κύριο πρόβλημα είναι η επιβολή του κέρδους και της επιχειρηματικότητας πάνω από την Τέχνη που δεν αφήνει χώρους για νέους ανθρώπους και νέες προσπάθειες», σημειώνει.

Προτείνουν: «αντί να πηγαίνουν οι θεατές στο Θέατρο, γιατί να μην πηγαίνει το Θέατρο στους θεατές;». Εκείνοι που γνωρίζουν από θέατρο είναι επιφυλακτικοί με όλες αυτές τις εναλλακτικές δράσεις. Από το κοινό αρκετοί δοκιμάζουν από περιέργεια κι άλλοι από βαριεστημάρα. Αν η Αθήνα έχει τα πρωτεία και η Θεσσαλονίκη δεν πάει πίσω. Το «Σχήμα εκτός Αξονα» συνεχίζοντας τις ερευνητικές του προσεγγίσεις παρουσιάζει το «Αντώνιος και Κλεοπάτρα» του Σαίξπηρ σε σκηνοθεσία Αναστασίας Θεοφανίδου. Πέντε ηθοποιοί, χωρίς εισιτήριο αλλά με ελεύθερη συνεισφορά των θεατών. Μην ξεχνάμε και το ΚΘΒΕ, τη δουλειά που έκανε με τα «Κατ’ οίκων» θεάματα και το θέατρο στα μπαρ και τα καφέ. Οσο για τα bar theatre αυτά πολλαπλασιάζονται παντού προσφέροντας τρία σε ένα: ποτό, τσιγάρο και θέατρο.

• Μολιέρος με βαράκια και φόρμες

Σκληρό φως, πρωτότυπη μουσική, οι ηθοποιοί με φόρμες γυμναστικής και κορμάκια παίζουν σε απόσταση αναπνοής από τους θεατές μέσα σε ένα γυμναστήριο της οδού Iπποκράτους 139. Οι διάλογοι: «Της φιλίας φλέγομαι να μας ενώσουν τα δεσμά» ή «Κύριε, η τιμή που μου κάνετε με υπερβαίνει»... ακούγονται αλλόκοτοι. Αν κλείσεις τα μάτια, ξεχάσεις πού είσαι, αλλά προσέξεις τι ακούς, φαντάζεσαι τους ηθοποιούς με περούκες και ατμόσφαιρα της εποχής του Μολιέρου. Ανοίγοντάς τα μάτια, όμως, αγωνιάς μήπως οι: Σπ. Ζουπάνος, Β. Κονταξής, Γ. Παπαϊωάννου, Αγ. Δέλλα, Μ. Παπαγιάννη, Θ. Τσουανάτος, Δ. Αμπράζης, Στ. Φούκας, Κ. Οικονομίδη, παίζοντας τον «Μισάνθρωπο», σκοντάψουν σε κανένα πολυόργανο.

Ο Γιώργος Γιανναράκος που υπογράφει τη σκηνοθεσία και τη δραματουργική επεξεργασία της παράστασης, έβαλε τον «Μισάνθρωπο» στο γυμναστήριο, επιλέγοντας σκόπιμα την έμμετρη μετάφραση του Δημήτρη Δημητριάδη και θεωρεί «ότι η εποχή μας έχει πολλά κοινά σημεία με τον Μολιέρο». Μπορεί, όμως, να λειτουργήσει έτσι το μολιερικό κείμενο, έξω από τις συμβάσεις ενός θεατρικού χώρου; «Μπορεί», απαντά ο σκηνοθέτης. «Είναι ένα έργο που πραγματεύεται την υποκρισία, τον ναρκισσισμό και το κουτσομπολιό μιας τάξης ανθρώπων που τα λένε για να γεμίζουν τον χρόνο της. Εχοντας περάσει κι εγώ πολύ χρόνο της ζωής μου σε γυμναστήρια ξέρω καλά ότι εκεί συναντάς αυτούς που θέλουν πραγματικά να γυμναστούν και εκείνους που θέλουν να γνωριστούν με άλλους ανθρώπους για να συζητήσουν».

Η επιλογή ενός γυμναστηρίου έγινε με γνώμονα τους άξονες του έργου. «Αν στο Παρίσι του 17ου αιώνα υπήρχαν γυμναστήρια πιθανόν ο Μολιέρος να τοποθετούσε εκεί το έργο του αντί για το σπίτι μιας νεαρής αριστοκράτισσας χήρας».

Το ερώτημα, πάντως, παραμένει για τις παραστάσεις σε περίεργους χώρους. Γίνονται από ανάγκη, από άγχος για πρωτοτυπία ή επειδή δεν μπορούν να πληρώνουν οι θεατρικές ομάδες αίθουσες; «Ισχύουν όλα. Ομως έξω έχουν γίνει πιο εξτρίμ πράγματα. Στο Εδιμβούργο πριν από δέκα χρόνια ηθοποιός έδινε μια παράσταση διάρκειας 15 λεπτών για έναν θεατή κάθε φορά στο αυτοκίνητό του.

Στο Λονδίνο ομάδα έπαιζε σε τουαλέτα στην οποία οι θεατές έβλεπαν την παράσταση μέσα από τρύπες που είχαν ανοιχτεί. Σαν ηδονοβλεψίες. Υπάρχουν οργανικοί λόγοι για να κάνει κάποιος τέτοια θεάματα. Υπάρχει όμως και το πρόβλημα της έλλειψης χώρων και των μεγάλων ενοικίων. Το ζήτημα είναι να μην κάνεις μια παράσταση σε ένα εναλλακτικό χώρο για να είσαι εναλλακτικός. Ο δικός μας Μολιέρος είναι μια κλασική παράσταση».

• Η Τέχνη ως διαφυγή

«Κάνουμε φτωχό θέατρο», λέει ο Κώστας Γάκης. Στο στούντιο του «Αλ Τσαντίρι Νιουζ» το οποίο έχει θεατρικό χαρακτήρα και αμεσότητα, βρήκε μαζί με τους υπόλοιπους της ομάδας -Λένα Γιάκα, Παναγιώτη Νάτση, Αγγελίνα Παρασκευαΐδη- ανταπόκριση για την παράσταση που έστησαν. Ο «Διχοτομημένος Υποκόμης» μια μαύρη κωμωδία δεν έχει καμία σχέση με τα φανταχτερά τηλεοπτικού χαρακτήρα θεάματα. Ούτε με σχολικού τύπου παραστάσεις. Εμπνευσμένη από το ομότιτλο μυθιστόρημα του Ιταλο Καλβίνο ακροβατεί ανάμεσα στον λυρισμό και τη φάρσα, την πρόζα, το τραγούδι, την κωμική αναπαράσταση και τη δωρική αφήγηση. Ολο παιγμένο πάνω σε τρεις καρέκλες.  Οι ηθοποιοί κάνουν δεκάδες αναπαραστάσεις, μιλάνε ως άψυχα αντικείμενα, ως διαφορετικοί χαρακτήρες, γίνονται αφηγητές ενώ ο Κ. Γάκης έχει αναλάβει τη μουσική και τους αυτοσχεδιασμούς εκτός από τη σκηνοθεσία.

• Η ιστορία με τη γιαγιά

Κάποια γιαγιά που είχε δει χρόνια πριν στην Ικαρία να διηγείται μια ιστορία καθισμένη σε μια καρέκλα και να την προσέχουν όλοι, του είχε καρφωθεί στο μυαλό. Hταν η αφορμή γι’ αυτή την ιστορία μας που διαρκεί μιάμιση ώρα. Ομως είναι αυτό ακριβώς το θέατρο με την παραδοσιακή μορφή που το γνωρίζουμε; «Από την αρχή της χρονιάς συζητούσαμε με τους ιδιοκτήτες κάποιων θεάτρων, και το ενοίκιο που ζητούσαν ήταν αποτρεπτικό. Ο Λ. Λαζόπουλος και το «Σπίρτο» μας βοήθησαν ουσιαστικά χωρίς να πληρώνουμε ενοίκιο».

Ούτε το κοινό πληρώνει εισιτήριο. Απλώς ρίχνει αν θέλει και ό,τι ποσό θέλει σε ένα κουτί. «Στο τέλος μοιραζόμαστε το περιεχόμενο». Εχει ξεκινήσει κι άλλη μια ανάλογη περιπέτεια ο Κ. Γάκης, σε ένα χώρο που μοιράζεται στον Κεραμεικό, τη «Θέα», όπου παρουσιάζουν μικρές δράσεις πάλι με προαιρετική την καταβολή χρημάτων από το κοινό.
Οσο για την «Κατσαρίδα» στο Μπάντμιντον είναι το κλείσιμο μιας εποχής. Το νέο που έρχεται «είναι πιο αδέσμευτο», λέει. Και συνεχίζει: «Πιστεύω σε μια πιο ελεύθερη κατεύθυνση για την Τέχνη.

Πρέπει να επενδύσουμε στην επινοητικότητα και τον αυτοσχεδιασμό. Εχω κουραστεί με την ταύτιση ενός χώρου. Οι άστεγοι νέοι καλλιτέχνες που βλέπω γύρω μου με έκαναν να αισθάνομαι την περίεργη χαρά του απροστάτευτου.

Τα νέα παιδιά δεν χάνουν την ελπίδα ακόμη και στην κρίση. Το κουτί που έχουμε αυτό ακριβώς δείχνει: μια στάση ζωής η οποία δεν συνδυάζει την ευδαιμονία με τη συσσώρευση πλούτου. Οι νέοι έχουμε την Τέχνη ως διαφυγή».