Η δική μας Σκάλα του Μιλάνου

• Ελευθεροτυπία, Σάββατο 16 Απριλίου 2011 Της Ν. ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ

Με μπρουντζίνα ή με ατόφιο χρυσάφι 23 καρατίων ήταν βαμμένες οι ανάγλυφες διακοσμήσεις που στολίζουν τους εξώστες του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά; Η απάντηση είναι πως επρόκειτο μάλλον για μπρουντζίνα. Αλλά σε ένα έργο όπως αυτό, συνολικού κόστους 40 εκατ. ευρώ, είναι τουλάχιστον αφελές να τσιγκουνεύεσαι 45.000-50.000 ευρώ που κοστίζει ο χρυσός, όταν έχει απείρως καλύτερο αισθητικό αποτέλεσμα σε σχέση με την μπρουντζίνα (2.500-3.000 ευρώ).

Πολύ περισσότερο που μέσα από τα ερείπια αυτού του θεάτρου βλέπεις, όσο προχωράει η ανακαίνισή του, να αναδύεται ένα διαμάντι, εξαιρετικά πολύτιμο για την πόλη του Πειραιά και ολόκληρη την Αττική.

Πρόκειται για ένα κτήριο αρχαιότερο και πολύ ωραιότερο από αυτό του Εθνικού Θεάτρου, με ειδικούς σκηνικούς μηχανισμούς που το καθιστούν ένα από τα λίγα θέατρα στην Ευρώπη με εξοπλισμό σκηνής τέτοιου είδους, δηλαδή «σκηνή μπαρόκ».

Είτε βάλουν μπρούντζινη μπογιά στις υπέροχες ανάγλυφες διακοσμήσεις του για λόγους αυθεντικότητας, όπως υποστηρίζει η Διεύθυνση Συντήρησης του υπουργείου Πολιτισμού, είτε χρυσάφι, όπως ζητάει η Διεύθυνση Αναστήλωσης Νεότερων και Σύγχρονων Μνημείων, το σημαντικό είναι ότι έπειτα από καθυστερήσεις και πισωγυρίσματα ετών τώρα το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά βρίσκεται στην τελική ευθεία.

«Ως το τέλος του χρόνου θα έχει παραδοθεί στο Δήμο Πειραιά», μας είπε ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Νεότερων και Σύγχρονων Μνημείων, Νικόλαος Χαρκιολάκης, ο οποίος είχε την καλοσύνη να μας ξεναγήσει μαζί με τον μηχανικό-εργοταξιάρχη του έργου, Γιώργο Χαλδαίο, σε όλους τους χώρους του θεάτρου. Από την πλατεία, όπου οι μοκέτες περιμένουν να ολοκληρωθούν τα βαψίματα για να στρωθούν, όπως και οι αμπαλαρισμένες καρέκλες, ώς το δώμα, πάνω από την ξύλινη θόλο της πλατείας, που προορίζεται για βιβλιοθήκη.

Αυτός ο αθέατος για το κοινό χώρος είναι πραγματικά μαγικός, γιατί σου επιτρέπει να δεις την εκπληκτική τεχνολογία ενός θεάτρου του 19ου αιώνα. Η θόλος σχηματίζεται από ένα σύστημα κεκλιμένων δοκαριών -σαν ανεστραμμένη στρογγυλή καρίνα πλοίου- ενώ στο πλάι υπάρχει ένα χειροκίνητο βαρούλκο, που θα χρησιμοποιηθεί και πάλι για το ανεβοκατέβασμα του τεράστιου πολυελαίου της πλατείας, που λειτουργούσε με γκάζι. Και τα φώτα της ράμπας λειτουργούσαν αρχικά με κεριά κι έπειτα με γκάζι.

Τα φωτάκια αυτά τα εντόπισε η αναστηλωτική ομάδα κατά την αποξήλωση της σκηνής, η οποία αποτέλεσε και το μεγάλο «εύρημα» της επέμβασης. Διαστάσεων 20x14 μ., με προσκήνιο και χώρο για μικρή ορχήστρα, είναι ξύλινη, τριώροφη, και λειτουργεί με μηχανισμούς της μπαρόκ εποχής. Αυτό το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό καθιστά το θέατρο μοναδικό στην Ελλάδα και ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα του είδους στον κόσμο.

Η αρχική μελέτη προέβλεπε μια νέα σύγχρονη σκηνή, ανάλογη με αυτή που έγινε στο Εθνικό Θέατρο. Οταν, όμως, άρχισαν να ξηλώνουν το δάπεδο, είδαν με έκπληξη πως από κάτω υπήρχε μια τριώροφη-τετραώροφη εκπληκτική κατασκευή. Φώναξαν τότε τον σκηνογράφο και σκηνοθέτη λυρικών παραστάσεων Νίκο Πετρόπουλο, που έχει τεράστια πείρα από θεατρικές σκηνές ιστορικών ευρωπαϊκών θεάτρων και η διατριβή του είναι στο ρωσικό μπαρόκ, ο οποίος τους επισήμανε την αξία της.

Η μελέτη άλλαξε αμέσως και το υπουργείο Πολιτισμού την κήρυξε διατηρητέα. Ετσι, τα ξύλα της σήμερα συντηρούνται σε εξειδικευμένα εργαστήρια ώστε να επανατοποθετηθούν μόνο όσα είναι «υγιή» και τα φθαρμένα παλιά να αντικατασταθούν με όμοιά τους νέα. «Θα ξαναχρησιμοποιηθούν πάνω από τα μισά αυθεντικά κομμάτια. Περίπου το 60%. Αλλάζουμε μόνο τα σάπια», μας είπε ο κ. Χαρκιολάκης, απαντώντας έτσι και στην αυθαίρετη κριτική που διατυπώνεται ότι η σκηνή ξηλώθηκε, διαλύθηκε, καταστράφηκε.

Ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει. Το υπουργείο Πολιτισμού προσπαθεί με κάθε τρόπο να διατηρήσει την αυθεντικότητα του μνημείου. Γι' αυτό συνεργάζεται με τον Νίκο Πετρόπουλο, που έκανε την προμελέτη και το σχεδιασμό της σκηνής και των μηχανισμών της, όπως και στο Εθνικό Θέατρο, και εργάζεται ως ειδικός τεχνικός σύμβουλος της εργολήπτριας εταιρείας «Τομή». Ως εκ τούτου επιμελείται των χρωμάτων όπως και όλων των άλλων λεπτομερειών. Εχει σχεδιάσει, όπως ο ίδιος μας είπε, από τους πολυελαίους μέχρι την επίπλωση των δύο καφενείων (του ισογείου και του μεγάλου φουαγέ του πρώτου ορόφου).

Οσο για την επιστημονικότητα της επέμβασης, που έχει από κάποιους αμφισβητηθεί, τίθεται το απλό ερώτημα: ποιο άλλο δημόσιο έργο θα περίμενε ενάμιση χρόνο να τελειώσει η ανασκαφή για τη στατική ενίσχυση της πέτρινης θεμελίωσης του κτηρίου; Ποιος θα ανέθετε στον αναστηλωτή των μνημείων της Ακρόπολης Κώστα Ζάμπα τη μελέτη για την αναστήλωση του μαρμάρινου πρόπυλου του θεάτρου;

Η καλύτερη απόδειξη της επιστημονικής δουλειάς που έχει γίνει για τη συντήρηση αυτού του μνημείου είναι οι ήδη ορατές λεπτομέρειες. Μπαίνοντας λόγου χάριν στην είσοδο του θεάτρου, στο μεγάλο χολ, δεν μπορείς να μη θαυμάσεις το ζωγραφικό διάκοσμο στο εσωτερικό των φατνωμάτων της οροφής -ένα έργο τέχνης που αγνοούσαμε, καθώς ήταν καλυμμένο με λαδομπογιές και κακοποιημένο, σκαμμένο για το πέρασμα καλωδίων.

• Καταστροφή

Την ίδια εικόνα καταστροφής βρήκαν οι αναστηλωτές του κτηρίου και στο μεγάλο φουαγέ. Οι τετράγωνες γύψινες διακοσμήσεις της οροφής ήταν βαμμένες σε χρώμα σκούρο καφέ, «σκατί», μας λένε χαρακτηριστικά.

Παίρνοντας μία από τις γύψινες αυτές πλάκες έβγαλαν αντίγραφα, τα οποία ζωγραφίστηκαν γαλάζια και ασημιά και στρώθηκαν στην οροφή, όπως ήταν παλιά. Αυτό τον καιρό γίνεται ο ζωγραφικός διάκοσμος στα γύψινα αετώματα των παραθύρων, με αποτέλεσμα ο χώρος να θυμίζει όχι απλώς ένα φουαγέ, αλλά αίθουσα χορού βιεννέζικου ανακτόρου.

Σαν να 'χει δίκιο ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, που θέλει στους χώρους αυτού του θεάτρου να κάνει τα γυρίσματα της καινούργιας ταινίας του («Η άλλη θάλασσα»). Ο διεθνούς φήμης Ελληνας σκηνοθέτης τρυπώνει συχνά το τελευταίο διάστημα στο εργοτάξιο και το περιεργάζεται, όπως έκανε και την ημέρα της δικής μας επίσκεψης. Ενδιαφέρεται για την επίσπευση των εργασιών, ιδίως στην πλατεία, μας είπε ο κ. Χαλδαίος.*

• Χτιζόταν 12 χρόνια

• Νεοκλασικό, έργο του αρχιτέκτονα Ι. Λαζαρίμου

Χτιζόταν από το 1884 έως το 1895 με προϋπολογισμό 450.000 δραχμές. Κόστισε όμως τα διπλάσια. Το κτήριο είναι ορθογώνιο (34x45 μ.) με πρόπυλο στην είσοδο, τέσσερις κορινθιακούς κίονες και αέτωμα. Στη στέγη υπάρχει δώμα και αετωματική επίστεψη. Η αίθουσα του θεάτρου είναι πεταλόσχημη, ιταλικού τύπου, με πλατεία, θεωρεία και εξώστες σε τέσσερα επίπεδα, συνολικής χωρητικότητας περίπου 1.300 θέσεων.

Εγκαινιάστηκε στις 9 Απριλίου του 1895 στις 10.30 το πρωί. Η φιλαρμονική του δήμου έπαιζε απ' έξω μέχρι το απόγευμα. Μπροστά άραζαν οι «βικτώριες άμαξες» και τα λεγόμενα «βιζ-α-βι», λεωφορεία της εποχής.

• Αγνωστοι αι βουλαί του δήμου

«Τώρα που η επέμβαση βρίσκεται στην τελική ευθεία, χρειαζόμαστε έναν συνομιλητή από την πλευρά του Δήμου Πειραιά για τη χρήση του κάθε χώρου του θεάτρου», μας λένε οι αναστηλωτές. Ουδείς, όμως, γνωρίζει αυτή τη στιγμή τα σχέδια του δήμου για τη λειτουργία του.

Ποια θα είναι η ταυτότητά του όταν εγκαινιαστεί, ώστε να μην καταντήσει να φιλοξενεί φιλανθρωπικές εκδηλώσεις, κόψιμο πίτας τοπικών συλλόγων και κάθε κομματική ή δημοτική δρατηριότητα;

Ρωτήσαμε τον Νίκο Πετρόπουλο, τον μοναδικό άνθρωπο του λυρικού θεάτρου που βίωσε από τόσο κοντά την ανακαίνισή του, πώς θα έβλεπε τη μελλοντική χρήση του. Είναι και ο μοναδικός που υπέβαλε υπόμνημα στο υπουργείο Πολιτισμού για το δέον γενέσθαι. Το πρώτο βήμα, για τον κ. Πετρόπουλο, είναι να δημιουργηθεί ένας δημοτικός οργανισμός ο οποίος θα διαχειριστεί διοικητικά, οικονομικά και καλλιτεχνικά το θέατρο. Η υποδομή για να είναι αυτόνομος αυτός ο οργανισμός υπάρχει. Εχουν γίνει αρκετά γραφεία μέσα στο κτήριο, πέρα από τα καμαρίνια.

«Αν δεν γίνει ένας οργανισμός με λίγους υπαλλήλους, αν δεν βρεθούν άνθρωποι ειδικοί να κάνουν ένα οργανόγραμμα και μια τεχνικοοικονομική μελέτη για να δουν τι θα κοστίσει η λειτουργία του, μην περιμένετε να το δούμε σύντομα να κάνει εγκαίνια. Θα μπορούσε με μια μικρή καλλιτεχνική επιτροπή από ανθρώπους που γνωρίζουν το αντικείμενο -όχι κοπτοραπτούδες και κομμώτριες- να αρχίσει να οργανώνεται η λειτουργία του μέχρι να δρομολογηθούν τα τυπικά (ιδρυτικό οργανισμού, κανονισμός λειτουργίας κ.λπ.)», μας λέει.

- Τι είδους παραστάσεις μπορεί να φιλοξενήσει;

«Θα εξαρτηθεί από τον προϋπολογισμό του. Ωστόσο, επειδή οι μηχανισμοί της σκηνής του είναι μπαρόκ και θα χρησιμοποιηθούν σε μεγάλο βαθμό μαζί με νέες τεχνικές γιατί δεν ζούμε στο 19ο αιώνα, μπορεί να φιλοξενηθούν κάθε είδους παραστάσεις μπαλέτου, πρόζας, όπερας και οπερέτας.

Μόνο μεγάλες όπερες με μεγάλο αριθμό μουσικών δεν μπορούν να ανεβούν σ' αυτή τη σκηνή, γιατί το πιτ της ορχήστρας δεν χωράει πάνω από 45 μουσικούς. Σε πρώτη φάση θα μπορούσε να συνεργαστεί με τη Λυρική Σκηνή και το Εθνικό Θέατρο. Να "ενοικιάζει" κάποιες από τις παραστάσεις τους και να τις παρουσιάζει, γιατί για να ανεβάσει δικές του παραγωγές θα πρέπει να έχει εξασφαλισμένη κάποια χρηματοδότηση.

Σας θυμίζω ότι το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά είναι το τρίτο θέατρο στην Ευρώπη και στον κόσμο με μηχανισμούς σκηνής μπαρόκ. Ως εκ τούτου θα μπορούσε να καθιερώσει ένα μικρό Φεστιβάλ Μπαρόκ και να ζήσει πολιτιστικά η πόλη αναβιώνοντας έτσι και την παλιά του αίγλη. Η Ιταλία είναι δυο βήματα. Φορτώνονται σε δύο κοντέινερ τα σκηνικά και έρχεται τάχιστα μια παράσταση στον Πειραιά».

Αλλες ιδέες που έχουν διατυπωθεί από τον ίδιο στο υπόμνημά του προς το ΥΠΠΟΤ είναι να ενταχθεί τουριστικά η λειτουργία της σκηνής σε ώρες πέραν των παραστάσεων, με ένα μικρό εισιτήριο. Οι επισκέπτες του θεάτρου θα ακούν από ένα CD μουσική μπαρόκ και την ίδια στιγμή θα εναλλάσσονται επί σκηνής ζωγραφισμένα σε ύφασμα σκηνικά.

Παράλληλα, δύο οθόνες θα δείχνουν τι ακριβώς γίνεται από κάτω. Η ιδέα έχει εφαρμοστεί με εξαιρετική επιτυχία και εισιτήριο 26 ευρώ στη Σκάλα του Μιλάνου. Γιατί όχι κι εδώ; Θα μπορούσε ακόμη να προσφέρει στέγη στη Συμφωνική της Ελληνικής Ραδιοφωνίας για να δίνει κοντσέρτα, όπως φιλοξενεί η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών την Ορχήστρα των Χρωμάτων και την Καμεράτα.