Παραμύθια, τραγούδια και μαρτυρίες των μεταναστών

Στο 3ο Διεθνές Φεστιβάλ Αφήγησης με θέμα φέτος «Προσφυγιά, Μετανάστευση, Διασπορά», που διοργανώνεται στην Κοζάνη

• Της Σαντρας Bουλγαρη, Η Καθημερινή, Σάββατο, 23 Aπριλίου 2011

«Η δική μου ιστορία προσφυγιάς είναι σαν απάντηση τόσο σύντομη, όμως για μένα και τον κατατρεγμένο κουρδικό λαό είναι η ιστορία της ζωής μας, είναι σαν ένα πρόσθετο χρωματικό μόριο στο αίμα μας, σαν μια σκιά που τρέχει πίσω μας και φαίνεται να μην έχει τελειωμό, σαν εκείνα τα ποιήματα και χρώματα που οι φίλοι μου δεν πρόλαβαν να αποτυπώσουν στο χαρτί και χάθηκαν στα μονοπάτια. Κι εγώ σαν να έπρεπε να πάω να τα μαζέψω όλα αυτά γιατί αισθάνομαι ότι τρέχει πίσω μου κάτι σαν το φάντασμα του Οθέλλου από τον Σαίξπηρ ή σαν εκείνη την κούκλα που μου χάρισε η μάνα μου κι όταν νιώθω πεσμένη με το μυαλό τη σφίγγω στην αγκαλιά μου. Ναι κάπως έτσι τη βιώνω την προσφυγιά».

Η Χίβα Παναχί είναι ποιήτρια, συγγραφέας και ακτιβίστρια από το κουρδικό Ιράν. Αν και ζει απ’ τα είκοσι οχτώ της χρόνια στην Ελλάδα, όπου έφτιαξε τη ζωή της από την αρχή, ίσως ελάχιστοι να γνωρίζουμε τα «Μυστικά του Χιονιού» (εκδ. Μαΐστρος), ποιητική της συλλογή που κυκλοφορεί στα ελληνικά. Σε λίγες μέρες η ποιήτρια, ως μια από τις πιο εκλεκτές προσκεκλημένες του, θα μοιραστεί το έργο της και τις δικές της ιστορίες,  στο 3ο Διεθνές Φεστιβάλ Αφήγησης και Τεχνών του Λόγου με θέμα φέτος «Προσφυγιά, Μετανάστευση, Διασπορά», που διοργανώνεται στην Κοζάνη (29/4-8/5) από το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο της πόλης (καλλιτεχνικός διευθυντής ο Γιάννης Καραχισαρίδης) και τον δρα Στέλιο Πελασγό, καλλιτεχνικό διευθυντή του φεστιβάλ, σε συνεργασία φέτος με την Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.

• Δασκάλα

Ανάμεσα στους κορυφαίους καλλιτέχνες και αφηγητές που συμμετέχουν μια ακόμη γυναικεία παρουσία που θα ξεχωρίσει είναι η Αρμένισσα συγγραφέας και δασκάλα Κουίν Μινασιάν (και αυτή όπως η Χίβα Παναχί έχει εγκατασταθεί στην Ελλάδα) η οποία θα παρουσιάσει μαζί με την αφηγήτρια Μαρία Μπάκα τις ιστορίες της από τα «Παραμύθια από την Αρμενία» (εκδ. Απόπειρα). Σε ατμόσφαιρα υποβλητική θα μεταφέρει τον κόσμο της πατρίδας της και τις δικές της ιστορίες προσφυγιάς («είμαι απόγονος των λιγοστών τυχερών εκείνων ανθρώπων που επέζησαν της θηριωδίας της αρμένικης γενοκτονίας του 1915»), σαν «ευλογία και βαρύ χρέος μαζί», όπως λέει και η ίδια σε συνομιλία της με την «Κ».

«Είχα την τύχη να μεγαλώσω χωρίς τηλεόραση, ανάμεσα σε ανθρώπους που η αφήγηση ήταν τακτική τους πρακτική. Ο πατέρας μου, οι δάσκαλοι και οι δασκάλες μου με μύησαν στον κόσμο των λαϊκών παραμυθιών, ιδιαίτερα των ανατολίτικων και των αρμένικων. Αργότερα, όντας εκπαιδευτικός, αλλά και μητέρα, κατάλαβα τι εννοούσε ο Σεφέρης όταν έλεγε «Κι αν σου μιλώ με παραμύθια και παραβολές, είναι γιατί τ’ ακούς γλυκότερα». Θα παρουσιάσω μερικές από τις ιστορίες της πατρίδας μου. Για να μην ξεχνάμε πως τα λαϊκά παραμύθια είναι η ιστορία των απλών καθημερινών ανθρώπων, που δυστυχώς τόσο λείπει από τα σχολικά βιβλία».

Η Κοζάνη θα ανοίξει τις πόρτες πολλών και διαφορετικών χώρων της πόλης (βιβλιοπωλεία, θέατρα, το ωδείο και τη βιβλιοθήκη, τα καφέ και τον σιδηροδρομικό σταθμό της μέχρι και ένα λεωφορείο που θα ταξιδέψει!) για ν’ ακούσει τις ιστορίες των ανθρώπων που έχασαν την πρώτη τους πατρίδα και βρήκαν η ψάχνουν μια καινούργια. Τα παραμύθια, τα τραγούδια και τις μαρτυρίες των προσφύγων και των μεταναστών.

Αρμένιοι, Τσιγγάνοι, Κούρδοι, Αραβες, Ινδοί, Βαλκάνιοι, Ευρωπαίοι, Κύπριοι, Ασιάτες. Μια γρήγορη ματιά στο πρόγραμμα του φετινού Διεθνούς Φεστιβάλ Αφήγησης αποκαλύπτει μια συναρπαστική ομάδα συμμετεχόντων μεταξύ των οποίων γνωστοί «παραμυθάδες» (storytellers) του κόσμου, όπως ο Πίτερ Τσαντ από την Ινδία, ο Μπρούνο ντε λα Σαλ από τη Γαλλία και οι Γάλλοι Τσιγγάνοι παραμυθάδες Αρμέλ Οντιγκάν και Πέπο που θα γιορτάσουν την Πρωτομαγιά μαζί με τους επισκέπτες του φεστιβάλ με παραμύθια και τραγούδια.

Τιμώμενοι προσκεκλημένοι είναι ο βραβευμένος Ελληνας συγγραφέας Βασίλης Αλεξάκης και ο Αλβανός συγγραφέας-δημοσιογράφος Γκαζμέντ Καπλάνι. Επίσης, συμμετέχουν γνωστοί Ελληνες αφηγητές καθώς και το Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Αμνηστίας με εκπαιδευτικά εργαστήρια, έκθεση φωτογραφίας, προβολή ντοκιμαντέρ και αφηγήσεις με θέμα την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

• Χρονικές στιγμές του πολέμου στον Λίβανο

Ανάμεσα στους παραμυθάδες του 3ου Διεθνούς Φεστιβάλ Αφήγησης είναι ο Τζιχάντ Νταρβίς από τον Λίβανο, ένας από τους πιο γνωστούς αφηγητές του κόσμου ο οποίος θα διηγηθεί τις 1001 νύχτες και τις «Ιστορίες ζωής μέσα στον πόλεμο» (με συναφηγητή και μεταφραστή τον Στέλιο Πελασγό), ιστορίες που συνελέγησαν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές του πολέμου στον Λίβανο.

«Διηγούνται τη ζωή απλών ανθρώπων, που το τεράστιο μέγεθος του πολέμου υπερβαίνει, οι οποίοι όμως παρ’ όλα αυτά καλλιεργούν την ελπίδα. Οπως έκανε και η Σεχραζάτ», είπε ο ίδιος σε συνομιλία του με την «Κ».

Για το θέμα της μετανάστευσης που διέπει το φετινό φεστιβάλ ανέφερε χαρακτηριστικά: «Η προστασία του αναγκεμένου ξένου ήταν πάντοτε μια πράξη τιμής και αξιοπρέπειας. Μια πράξη που ξεχώριζε τον άνθρωπο από τα ζώα. Στην παραδοσιακή αραβική κοινωνία, όταν ένας ξένος ζητούσε άσυλο μέσα σε μια σκηνή, ο νοικοκύρης ή η νοικοκυρά της σκηνής ήταν έτοιμοι να τον προστατεύσουν με κάθε μέσο ακόμα και με κίνδυνο της ζωής τους. Οσοι παρέβαιναν τούτο τον νόμο απορρίπτονταν από την κοινότητά τους, σαν να μην ανήκαν πια στην ανθρωπότητα».

• Οι κατατρεγμένοι και τα προβλήματά τους

Η μετανάστευση και τα προβλήματά της σήμερα στον κόσμο θα είναι ένα από τα θέματα που θα απασχολήσουν τις αφηγήσεις και παρουσιάσεις του φετινού Διεθνούς Φεστιβάλ Αφήγησης.

«Το σύνθημα “Είμαστε όλοι μετανάστες” έχει, όπως καταλαβαίνετε, ένα βαθύτερο νόημα για μένα», λέει η Κουήν Μινασιάν, η οποία γεννήθηκε και μεγάλωσε στην προσφυγική γειτονιά της Κοκκινιάς και παράλληλα με την εκπαιδευτική της δραστηριότητα συμμετέχει ενεργά (όπως και η Παναχί) σε κινήματα για τα δικαιώματα των γυναικών και των μεταναστών.

«Ζώντας τις εξελίξεις του μεταναστευτικού ζητήματος, αναρωτιέμαι πώς είναι δυνατόν, το 1922, μια πάμφτωχη και εξουθενωμένη από τους πολέμους Ελλάδα να καταφέρει να δώσει άσυλο ακόμη και στους μη Ελληνες κατατρεγμένους αδιακρίτως. Ηταν μια φτώχεια δίχως τζιπ και βίλες και δισεκατομμύρια σε ελβετικές τράπεζες. Με τρομάζει το γεγονός ότι σήμερα τείνουν να κυριαρχήσουν οι ρατσιστικές διακρίσεις και οι φασιστικές νοοτροπίες. Η στάση και η επιχειρηματολογία πολλών, ακόμη και προοδευτικών δήθεν συμπολιτών μου, δεν διαφέρει και πολύ από αυτές των ναζί για τους Εβραίους και Τσιγγάνους, των Τούρκων για τους Αρμένιους και Ποντίους, των λευκών για μαύρους και ινδιάνους κ.λπ.

Ποιος μηχανισμός άραγε σβήνει τόσο εύκολα τις δικές μας πρόσφατες μνήμες και παραδόσεις, εκμηδενίζει την ανθρώπινη αλληλεγγύη και μας πουλάει αποδιοπομπαίους τράγους; Δεν είναι ο ίδιος μηχανισμός, άραγε, που απομυζά τους πόρους των χωρών του Τρίτου Κόσμου, που οπλίζει δικτάτορες-ανδρείκελα και εκμεταλλεύεται την ανθρώπινη εξαθλίωση; Ο δείκτης του χεριού μας δεν μπορεί να δείχνει με νόημα προς τους μετανάστες. Αυτό το κάνουν οι “τζάμπα μάγκες”, επειδή δεν έχουν το κουράγιο να αντιμετωπίσουν τους ισχυρούς και απρόσωπους μηχανισμούς».