Επτά, Κυριακή 23 Οκτωβρίου 2011
«Της Φραγκογιαννούς άρχισε πράγματι «να ψηλώνη ο νους της». Είχε «παραλογίσει» επί τέλους. Επόμενον ήτο, διότι είχεν εξαρθή εις ανώτερα ζητήματα. Εκλινεν επί του λίκνου.
Εχωσε τους δύο μακρούς, σκληρούς δακτύλους μέσα εις το στόμα του μικρού, διά να "το σκάση". Ηξευρον ότι δεν ήτο τόσον συνήθεια "να σκάζουν" τα πολύ μικρά παιδία. Αλλ' είχε "παραλογίσει" πλέον. Δεν ενόει καλά τι έκαμνε, και δεν ωμολόγει εις εαυτήν τι ήθελε να κάμη. Και παρέτεινε το σκάσιμον επί μακρόν· είτα εξάγουσα τους δακτύλους της από το μικρόν του οποίου είχε κοπή η αναπνοή, έδραξεν έξωθεν τον λαιμόν του βρέφους, και τον έσφιγξεν επ' ολίγα δευτερόλεπτα. Αυτό ήτο όλον».
«Η φόνισσα» του Αλ. Παπαδιαμάντη ανεβαίνει στις 9 Νοεμβρίου στο Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας σε σκηνοθεσία Στάθη Λιβαθινού. Τον ρόλο της Φραγκογιαννούς, της σίριαλ κίλερ μικρών αθώων κοριτσιών με το «αγαθό» κίνητρο να τ' απαλλάξει από την βασανισμένη μοίρα που επιφυλάσσει γι' αυτά η ζωή, ερμηνεύει η Μπέττυ Αρβανίτη.
Πληθαίνουν τα έργα του Παπαδιαμάντη που μεταφέρονται στη σκηνή τα τελευταία χρόνια, διεκδικώντας όχι μόνο λόγο ικανής θεατρικής ύπαρξης με δράση, ποιητική αφήγηση, ατμόσφαιρα, εμβληματικούς χαρακτήρες, αλλά συγχρόνως προσφέρουν τη δυνατότητα ν' ακούσουμε αυτή την «άλλη» ελληνική γλώσσα που έρχεται από τη ρίζα της παράδοσης και τείνει να εκλείψει. «Η φόνισσα» είναι έργο-ψυχογράφημα, η βιωματική κατάθεση ενός προσώπου οριακού, ακραίου και ανοιχτού σε σκηνικές και μη αναγνώσεις.
Η Φραγκογιαννού, νανουρίζοντας την εγγονή της, στο μυαλό της τρέχει όλη της τη ζωή από μικρό παιδί μέχρι σήμερα. Ποτέ δεν ένιωσε ευτυχία, χαρά, ικανοποίηση. «Οταν ήτο παιδίσκη, υπηρέτει τους γονείς της. Οταν υπανδρεύθη, έγινε σκλάβα του συζύγου της. Κι όμως, ως εκ του χαρακτήρος της και της αδυναμίας εκείνου, ήτο συγχρόνως και κηδεμών αυτού. Οταν απέκτησε τέκνα, έγινε δούλα των τέκνων της και όταν τα τέκνα της απέκτησαν τέκνα, έγινε πάλιν δουλεύτρια των εγγονών της». Κι εκεί, πάνω στο λίκνο του κοριτσιού, ένας παραμορφωτικός φακός θολώνει τον αμφιβληστροειδή της, τη σπρώχνει να εξηγήσει μ' ένα παράλογο τρόπο την πραγματικότητα της ζωής της: τη φτώχεια, την υποδούλωση, την ανάγκη της προικοδότησης, τη μοίρα της γυναίκας. Και κάνει τον πρώτο φόνο.
«Μέσα από την πορεία των βασανιστικών αναμνήσεων έχει ήδη καθαγιάσει την πράξη ως καλή, δίκαιη ακόμα και χριστιανική ("όποιος αγαπά την ψυχή του θα την χάσει" κατά τη Βίβλο)» λέει η Μπέττυ Αρβανίτη. «Ομως έχει περάσει στο στάδιο της "εξάρτησης". Αυτό που έκανε δεν την ικανοποιεί. Αδειάζει, νιώθει τύψεις κι όμως έχει ανάγκη από το δεύτερο έγκλημα σαν τοξικομανής. Και συνεχίζει. Την ψυχοσύνθεση του χαρακτήρα συνοδεύουν κι άλλα χαρακτηριστικά, παγανιστικά. Η Φραγκογιαννού είναι κόρη μάγισσας, πονηρή, δεμένη με την άγρια φύση (ξέρει κρυφούς τόπους), ψευτογιάτρισσα (φτιάχνει μαντζούνια) έχει μια κόρη αλαφροΐσκιωτη. Μορφή που ζωντανεύει τόσο έντονα ξαφνιάζοντας ακόμα και τον ίδιο τον συγγραφέα: "ως αστεϊσμό το είπα και ιδού έγινε"».
Η μουσική είναι του Τηλέμαχου Μούσα, το σκηνικό και τα κοστούμια (Ελένη Μανωλοπούλου) δεν είναι ρεαλιστικά ούτε αναχρονιστικά. Ποιητικά στοιχεία συνθέτουν το χώρο της Φραγκογιαννούς που κάποτε συναντιέται μ' αυτόν των άλλων προσώπων (Τζίνη Παπαδοπούλου, Λουκία Μιχαλοπούλου, Λίλη Μέλεμε, Παναγιώτης Παναγόπουλος, Χάρης Χαραλάμπους). Η διασκευή του Στρατή Πασχάλη απομάκρυνε φολκλόρ και γραφικότητες κρατώντας το αδρό, ουσιαστικό μέρος του μυθιστορήματος. Η παράσταση, έτσι όπως τη στήνει ο Σ. Λιβαθινός, επιχειρεί ένα είδος «διαλόγου» μεταξύ του χθες και του σήμερα.
«Ως Φραγκογιαννού εκφράζω το παρελθόν αυτό που οι υπόλοιποι ήρωες ανακαλύπτουν και οικειοποιούνται σταδιακά ενώ συγχρόνως γίνονται αφηγητές του έργου. Είναι περιττό να μιλήσω για τον πλούτο της γλώσσας του συγγραφέα: ποικιλία, πολυχρωμία, μουσικότητα. Οι ηθοποιοί, συχνά, συνηθίζουμε να λέμε "αυτός ο ρόλος είναι ο πιο δύσκολος, ο πιο σύνθετος από κάθε άλλη φορά". Ε, λοιπόν αυτό συμβαίνει στ' αλήθεια πραγματικά με τη "Φόνισσα". Το έργο έχει διαστάσεις αρχαίας τραγωδίας. Η Φραγκογιαννού πότε μπαινοβγαίνει στην τρέλα, πότε συνειδητοποιεί τι κάνει και νιώθει ενοχές. Κι όμως λίγο αργότερα ο "νους της ψηλώνει" ξανά. Είναι αυτοκαταστροφική και συγχρόνως διαθέτει τερατώδη διάθεση για ζωή. Ολα επάνω της είναι ακραία αντιφατικά. Κατά καιρούς περνούν απ' το μυαλό του ανθρώπου οι πιο απίθανες, οι πιο δολοφονικές ιδέες. Ευτυχώς ελάχιστοι περνούν από τη σκέψη στην πράξη».
Αλλά πόσοι «συμβολικοί θάνατοι» μπορεί να κρύβονται μέσα στο φόνο; Ζητήσαμε από τον εγκληματολόγο Γιάννη Πανούση να ερμηνεύσει μέσα από την ιδιότητά του τα εγκλήματα της μυθιστορηματικής Φραγκογιαννούς αλλά και να σχολιάσει τους «φόνους» που γίνονται στη σημερινή μεταφεμινιστική κοινωνία στο όνομα της «λύτρωσης» λαών, χωρών, κρατών, οικογενειών.
«Η κλασική εκδοχή συνδέει τα εγκλήματα της ηρωίδας του Παπαδιαμάντη με τη διατάραξη των πνευματικών-ψυχικών λειτουργιών που την ωθεί στην διάπραξη των ειδεχθών φόνων (ψυχασθενής εγκληματίας). Μια άλλη εκδοχή συνδέει τους φόνους με μια εκδικητική φύση, όπου ο "συμβολισμός" υπερβαίνει ακόμα και τη συναισθηματική απάθεια (ιδεοληπτικός εγκληματίας). Μια τρίτη εκδοχή συνδέει τα εγκλήματά της με μια "αποστολή" λύτρωσης των θυμάτων από τα δεινά της ζωής (θρησκοληπτικός ή δεισιδαιμονικός εγκληματίας).
Οποια εκδοχή κι αν υιοθετήσει κανείς, παραμένει το ερώτημα γιατί ένα τόσο "σκληρό" διήγημα εξακολουθεί να συγκινεί τους λογοτέχνες, τους επιστήμονες, το κοινό. Ποια ψυχο-διαδικασία της Φραγκογιαννούς μας βάζει σε σκέψεις για τις εγκληματογόνες ανεξέλεγκτες υπόγειες δυνάμεις; Ποιο κοινωνιο-περίγραμμα της κλειστής κοινωνίας μάς βάζει σε σκέψεις για το ρόλο των ηθών και των προκαταλήψεων στην εγκληματογένεση; Πόσο οι σύγχρονες πολιτικο-φονταμενταλιστικές ανθρωποθυσίες για τη "σωτηρία" μας μοιάζουν -τηρουμένων πάντα των αναλογιών- με τους φόνους αθώων θυμάτων;
Θα δούμε δυστυχώς και στη χώρα μας να διευρύνονται τα εγκλήματα επιβίωσης, τα οποία δεν θα στρέφονται εναντίον περιουσιακών ή καταναλωτικών αγαθών αλλά θα καταλήγουν και σε οικογενειακές τραγωδίες του τύπου: πατέρας σκότωσε τα τρία του παιδιά γιατί δεν μπορούσε να τα ζήσει»...
No comments:
Post a Comment