«Μην σκοτώσετε αυτές τις ανθρωπόμορφες κατσαρίδες με μια σφαίρα. Κόψτε τις κομμάτια με τη ματσέτα». Κατά τη διάρκεια της δίκης της, η Βαλερί Μπεμερίκι (Valérie Bemeriki), παραδέχθηκε τη ρητορική μίσους που εξαπέλυε από τον ραδιοφωνικό σταθμό RTLM της Ρουάντα. H μοναδική δικαιολογία που χρησιμοποίησε για την υπεράσπισή της, ότι έκανε το καθήκον της ως δημοσιογράφος ακολουθώντας τις εντολές του προϊσταμένου της, δεν βοήθησε φυσικά καθόλου, κι έτσι καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά. Ο συνάδελφός της Ζορζ Ρουτζίου (Georges Ruggiu), έδειξε σύμφωνα με τους δικαστές ειλικρινή μεταμέλεια, δήλωσε ότι παρασύρθηκε, κι έφυγε από το δικαστήριο με ποινή κάθειρξης δώδεκα ετών.
Μπορούν οι λέξεις να γίνουν φονικά όπλα; Φυσικά και μπορούν. Η παράσταση «Hate Radio» που ανεβαίνει από τις 13 μέχρι τις 15 Μαΐου στην κεντρική σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, έρχεται να μας θυμήσει μια τραγική στιγμή στην αφρικανική ιστορία, τη γενοκτονία της Ρουάντα, και να φωτίσει το ρόλο ενός ραδιοφωνικού σταθμού που λειτουργώντας ως εργαστήριο ωμής ρατσιστικής προπαγάνδας προετοίμαζε και υποδαύλιζε επί μήνες τη γενοκτονία των Τούτσι αλλά και των μετριοπαθών Χούτου από τους εξτρεμιστές Χούτου.
Ο πολυβραβευμένος Ελβετός σκηνοθέτης Μίλο Ράου, εισηγητής του θεάτρου της «επανάδρασης», συνέθεσε το έργο αντλώντας υλικό από αυτόπτες μάρτυρες, μελέτες και αρχεία. Επαγγελματίες ηθοποιοί που έζησαν τα γεγονότα, υποδύονται τους παρουσιαστές της εκπομπής. Οι θεατές φορούν ακουστικά και γίνονται ακροατές, βιώνοντας ένα θέατρο του πραγματικού.
Ο ραδιοφωνικός σταθμός RTLM ιδρύθηκε στην πρωτεύουσα της Ρουάντα, Κιγκάλι, το 1993 από μέλη της οικογένειας και του στενού κύκλου του προέδρου Γιουβενάλ Χαμπιαριμάνα της φυλής των Χούτου που βρισκόταν στην εξουσία. Η Βαλερί Μπεμερίκι, ήδη από τις πιο δυνατές και επιδραστικές ραδιοφωνικές φωνές της χώρας, «στρατολογήθηκε» από το τμήμα προπαγάνδας του κυβερνώντος κόμματος και έπιασε αμέσως δουλειά. Η δαιμονοποίηση των Τούτσι είχε ήδη αρχίσει σταδιακά αρκετά χρόνια πριν.
Παρότι οι Χούτου αποτελούσαν περίπου το 85% του πληθυσμού, η μειονότητα των Τούτσι είχε για πολλά χρόνια την εξουσία. Στις αρχές της δεκαετίας του ‘60 όμως, οι Χούτου κατάφεραν να ανέβουν στην εξουσία και άρχισαν να αποκόπτουν τους Τούτσι από τις δημόσιες θέσεις και το πολιτικό σκηνικό. Το χάσμα μεγάλωνε διαρκώς και την άνοιξη του 1994 η αντιπαράθεση είχε φτάσει σε οριακό σημείο.
Η «χρήσιμη» αφορμή για την έκρηξη και το κακό που ακολούθησε ήρθε στις 6 Απριλίου με την πτώση του αεροσκάφους που μετέφερε τον πρόεδρο Χαμπιαριμάνα. Οι Χούτου κατηγόρησαν τους Τούτσι για δολιοφθορά -αργότερα πολλοί αναλυτές υποστήριξαν ότι το έριξαν φανατικοί Χούτου- και έτσι ξεκίνησε η ταχύτερη γενοκτονία στην Ιστορία. Μέσα σε 100 μέρες, σφαγιάστηκαν περίπου 1 εκατομμύριο άνθρωποι.
Τις μέρες εκείνες, στους ραδιοφωνικούς σταθμούς της πρωτεύουσας που βρίσκονταν σχεδόν όλοι στα χέρια των Χούτου, ραδιοφωνικοί παραγωγοί-κήρυκες του μίσους έφταναν στο σημείο να υποδεικνύουν ακόμη και σημεία όπου έμεναν Τούτσι.
Οι Βαλερί Μπεμερίκι και Ζορζ Ρουτζίου παρότρυναν τους Χούτου πολιτοφύλακες-τάγματα θανάτου που κυκλοφορούσαν στους δρόμους του Κιγκάλι με ματσέτες (μακριά, κοφτερά μαχαίρια που χρησιμοποιούσαν καθημερινά στα χωράφια), ρόπαλα και όπλα, αναζητώντας Τούτσι με φράσεις όπως «σκοτώστε τους όλους, αφανίστε τους. Οι τάφοι είναι μισογεμάτοι. Ποιος θα βοηθήσει να τους γεμίσουμε;». Σύμφωνα με μαρτυρίες, η Μπεμερίκι είχε φτάσει στο σημείο να επινοεί ιστορίες στην προσπάθειά της να πείσει τους ακροατές για την κατωτερότητα των Τούτσι. Τους κατηγορούσε για κανιβαλισμό λέγοντας μεταξύ άλλων ότι αφαιρούν από τα θύματά τους την καρδιά, το συκώτι και το στομάχι και τα τρώνε. Συνελήφθη το 1999 στο γειτονικό Κονγκό και οδηγήθηκε σε δίκη.
Η περίπτωση του Ρουτζίου αποδείχθηκε πιο σύνθετη και ίσως μπορεί σ’ αυτήν κανείς να ανιχνεύσει κοινά ακόμα και με τους νέους δυτικών χωρών που γοητεύονται από τον ISIS. Γεννήθηκε στο Βέλγιο, το μικρότερο από τα τέσσερα παιδιά μιας Βελγίδας κι ενός Ιταλού και μέχρι τα 35 του εργαζόταν ως δημόσιος λειτουργός σε σχολείο για παιδιά με ειδικές ανάγκες. Η γνωριμία του με έναν Χούτου και η φιλία που ανέπτυξαν μεταξύ τους, τον έκανε να επισκεφθεί τη Ρουάντα όπου συντάχθηκε πλήρως με την άποψη ότι η μειονότητα των Τούτσι καταπίεζε τους Χούτου. Χωρίς να έχει καμία εμπειρία ως δημοσιογράφος, βρέθηκε μπροστά στο μικρόφωνο του ραδιοφωνικού σταθμού RTLM, γρανάζι σε μια ασύλληπτη προπαγάνδα.
Μετά την πτώση της κυβέρνησης των Χούτου τον Ιούλιο του 1994, ο Ρουτζίου έφυγε στην Κένυα, ασπάστηκε το ισλάμ και πήρε το όνομα Ομάρ. Συνελήφθη το 1997 στη Μομπάσα από τις κενυατικές αρχές όταν εις βάρος του εκδόθηκε διεθνές ένταλμα σύλληψης. Ο ρόλος των παραγωγών του ραδιοφωνικού σταθμού RTLM είναι μια από τις πολλές σκοτεινές πτυχές των βίαιων γεγονότων στη Ρουάντα. Υπάρχουν πολλές ακόμη που έχουν απασχολήσει το θέατρο και τον κινηματογράφο.
Στην ταινία «Ξενοδοχείο Ρουάντα», βασισμένη στην αληθινή ιστορία του Πολ Ρουσεσαμπαγκίνα που ως άλλος Οσκαρ Σίντλερ, κατάφερε να σώσει αρκετούς Τούτσι, ο Νικ Νόλτε υποδύεται τον Καναδό Ρομέο Νταλέρ. Στη θέση του αρχηγού τότε της αποστολής των Ηνωμένων Εθνών, είχε ζήσει τη φρίκη των σφαγών, αλλά οι εκκλήσεις του για επείγουσα βοήθεια έπεσαν στο κενό. Ο ΟΗΕ, η Γαλλία και οι ΗΠΑ υποτίμησαν την κατάσταση. Ο Νταλέρ, ακόμη και σήμερα, παλεύει με τα προσωπικά του φαντάσματα.
«Το θέατρο μπορεί να ανοίξει ένα ουτοπικό παράθυρο»
«Ο ρόλος του ραδιοφωνικού σταθμού RTLM ήταν καθοριστικός στη γενοκτονία της Ρουάντα. Αυτός ο νεανικός σταθμός δεν μετέδιδε μόνο ειδήσεις από όλο τον κόσμο, αθλητικό ρεπορτάζ, ευρωπαϊκή μουσική και κλασικά τραγούδια της Ρουάντα, αλλά και ακραία ρατσιστικό λόγο», λέει στην «Κ» ο συγγραφέας και σκηνοθέτης Μίλο Ράου. Ο πρωτοπόρος δημιουργός, έκανε έρευνα, συνέλεξε μαρτυρίες, έψαξε σε αρχεία.
«Δεν υπάρχουν φωτογραφίες από το εσωτερικό του σταθμού. Οι πληροφορίες που έχω είναι από τους δυο παρουσιαστές που βρίσκονται εν ζωή, τον George Ruggiu και τη Valerie Bemeriki τους οποίους συνάντησα στη φυλακή και επί δυο περίπου χρόνια τους έπαιρνα συνεντεύξεις. Δεν προσπάθησα να παρουσιάσω ένα αντίγραφο του RTLM. Αυτό που επιχείρησα είναι να συνδέσω προσωπικές μαρτυρίες με ό,τι βρήκα στα αρχεία. Είναι μια παράσταση που έχει στοιχεία μυθοπλασίας. Είναι το ‘’Hate Radio’’, όχι το RTLM κι αυτό που με απασχόλησε περισσότερο είναι τι να διαλέξω από τα αρχεία, τι να επινοήσω, πώς να μεταμορφώσω το RTLM σε ‘’Hate Radio’’ χωρίς να προδώσω την ιστορία.»
Ο Μίλο Ράου αγαπάει να «φέρνει» στο θέατρο την πολιτική και κυρίως, πρόσφατα ιστορικά γεγονότα. Εχει σκηνοθετήσει μια παράσταση για τις τελευταίες ώρες του δικτάτορα της Ρουμανίας, τη δίκη του ρωσικού πανκ συγκροτήματος των Pussy Riot, έχει επίσης διασκευάσει για το θέατρο την ηχογράφηση της ομιλίας του Μπρέιβικ, δράστη της επίθεσης στο Οσλο και το νησί Οτόγια, σε μια προσπάθεια να τονίσει τον κίνδυνο από τη διάδοση του ακροδεξιού λόγου στην Ευρώπη.
«Το θέατρο μπορεί να ανοίξει ένα ουτοπικό παράθυρο. Στο ‘’Hate Radio’’, επιζώντες υποδύονται τους δολοφόνους, στο ‘’The Moscow Trials’’ ξαναβλέπουμε τη δίκη των Pussy Riot και η έκβαση είναι θετική. Κερδίζουν τη δίκη. Αυτό που θέλω να πω, είναι ότι η διαμαρτυρία είναι διαμαρτυρία, η τέχνη μπορεί να δείξει μια άλλη πιθανότητα.»
No comments:
Post a Comment