Νεοελληνικό θέατρο: Από την «Τελετή» στην «Άγνωστη χώρα»

• Πολενάκης Λέανδρος
• Η ΑΥΓΗ: 21/10/2012

Στο όμορφο «Στούντιο της οδού Μαυρομιχάλη», πάλι, όπως την προ-προηγούμενη Κυριακή, για μια παράσταση της «Τελετής» του Παύλου Μάτεσι. Ο Μάτεσις, από τους εισηγητές του «παράλογου» στην Ελλάδα, απέσπασε, με το μονόπρακτό του αυτό, το Κρατικό Βραβείο Θεάτρου, το 1966. Πρόκειται για μια «μαύρη κωμωδία» που εκτυλίσσεται μέσα στο μαύρο, κυριολεκτικά, πολιτικό και κοινωνικό κλίμα της εποχής, η οποία εγκυμονούσε την κατάμαυρη δικτατορία των συνταγματαρχών, και όσα ακολούθησαν. Με θέμα… όσα συμβαίνουν στα παρασκήνια μιας κηδείας, ο βιτριολικός λόγος του Μάτεσι διαλύει τη σοβαροφάνεια της «επίσημης» αστικής ιδεολογίας, μη αφήνοντας, κυριολεκτικά, τίποτα όρθιο στη θέση του.

Οκτώ γυναίκες, συγγενείς μιας νεκρής, αγωνίζονται να οργανώσουν την κηδεία της, έτσι ώστε να επιδείξουν σε αυτήν τη δική τους, «ανώτερη» κοινωνική «σειρά» και «τάξη». «Η νεκρή» (μεταφέρω από το πρόγραμμα) «δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια αφορμή, ένα πρόσχημα για να επιδείξουν οι συγγενείς της την όποια οικονομική τους θέση. Για αυτό και θέλουν, όλα να δηλώνουν το κόστος τους: το φέρετρο, τα στεφάνια, τα ρούχα, το γραφείο τελετών, τα εδέσματα, τα ποτά…».

Ο συγγραφέας, με πρόσχημα… μια κούφια μεγαλοαστική κηδεία, σαρκάζει την κυρίαρχη τάξη για την υποκρισία και τον ταρτουφισμό της… Μπορεί να γελάμε, αλλά δεν είμαι βέβαιος ότι πρόκειται για καθαρή κωμωδία… Στο βάθος κρύβει το γλυκόπικρο μειδίαμα ενός απαρηγόρητου εραστή της ζωής.

Είκοσι πέντε χρόνια αργότερα ο Μάτεσις θα μας δείξει την άλλη πλευρά του λόφου, με το κορυφαίο, ίσως, έργο του, το: «Προς Ελευσίνα». Γράφει στον πρόλογό του: «Προς Ελευσίνα πορεύεται όποιος έχει ανάγκη και αντοχή να του αποκαλυφθεί το Μέγα Μυστικό των Ελευσινίων Μυστηρίων. Η αέναη απόπειρα της ελληνικής φυλής να υφαρπάσει το μυστικό του Θείου, το οποίο φέρει τη μάσκα του Άδη, είναι, όμως, η Ζωή. Στο 'Προς Ελευσίνα' καταγράφεται το ταξίδι των ηρώων του έργου προς την Αποκάλυψη. Η οποία, τελικά, μπορεί να είναι το ίδιο το ταξίδι».

Η σκηνοθεσία του Φώτη Μακρή (με επιμέλεια κίνησης Στέλλας Κρούσκα) τόνισε το παράλογο και εξωφρενικό στοιχείο, φέρνοντας το έργο στα όρια μιας μεσαιωνικής μεταφυσικής φάρσας που «βγάζει γλώσσα» στον θάνατο.

Το έκανε καλά, με κινηματογραφικούς, «παζολινικούς» ρυθμούς, με φωτισμούς «ασπρόμαυρους» (Στέφανος Καμπανάκης), με μια ομάδα νέων έως νεότατων ηθοποιών που πειθάρχησαν και μπήκαν πρόθυμα στο πνεύμα του σκώμματος, στον «Μώμο» (Ρένα Καρούμπαλη, Μαρία Μαρίνου, Μαριλένα Στεφανή, Μάτα Κούρτη, Μαργαρίτα Καρακάση, Παναγιώτης Ανδρεάκος, Θάλεια Παπαδοπούλου, Υρώ Αληθεινού, Άννα Κιόρογλου). Τα σκηνικά και τα κοστούμια, ιδίως τα καπέλα του Διονύση Μανουσάκη, είναι «όλα τα λεφτά».

*

Το ταξίδι «προς Ελευσίνα» μάλλον δεν έγινε, μας έμεινε ο «Μώμος», και από την «Τελετή» του 1966 μεταβαίνουμε στην «Άγνωστη χώρα» του 2012.

Στο «Θέατρο κάτω από τη γέφυρα» δίνεται, σε παραγωγή του «Ομμα Στούντιο», το ομώνυμο έργο της νέας συγγραφέως Τζένης Δάγλα. Θέμα του η ρήξη του ονείρου με την πραγματικότητα και ο διχασμός του συγχρόνου ατόμου ανάμεσα σε αυτό που είναι και σε εκείνο που θα μπορούσε να είναι. Πρόκειται για ένα έργο εσωτερικού, μουσικού ρυθμού, όπου συνεργάζονται η γλώσσα του σώματος με τη γλώσσα, μεταφέροντας η μία στην άλλη παλμικά σήματα - ερεθίσματα. Θα πρότεινα, ωστόσο, στη νέα ταλαντούχο, όπως όλα δείχνουν, συγγραφέα να επεξεργάζεται λίγο περισσότερο το «ήθος» και τη «διάνοια» των προσώπων της. Έτσι ώστε να εξασφαλίζει μεγαλύτερη ισορροπία μορφής - περιεχομένου. Επειδή η γλώσσα του θεάτρου είναι λίγο… σαν τη «γυναίκα του Καίσαρος»: δεν αρκεί απλώς να είναι τίμια, πρέπει και να το δείχνει.

Η σκηνοθεσία του Αντώνη Διαμαντή, με τη δραστική εικαστική παρέμβαση της Μανολίας Κοκολογιάννη και τη συνδρομή της ζωντανής μουσικής του Γιάννη Πανέρη, στήνει ένα όντως ενδιαφέρον θέαμα - ακρόαμα, κάτι σαν πανοραμικό ποιητικό μιμόδραμα χαμένων ψυχών, το οποίο στηρίζεται κυρίως στο εξαίρετο και «από ψυχής» τραγούδι των ηθοποιών του (Κορίνα Αποστολοπούλου, Ειρήνη Κουτσάκη, Γιάννης Πανέρης).