ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ!

Sasha Stone (American, b. Russia, 1895–1940). Erwin Piscator Entering the Nollendorf Theater, Berlin, 1929

Πριν λίγες μέρες βρεθήκαμε μετά από 6-7 χρόνια να πίνουμε τον καφέ μας σ' ένα κεντρικό μαγαζί, με την καλή μου φίλη, την Άσπα Τομπούλη, που αποτελεί μια μεγάλη ελπίδα στο χώρο της σκηνοθεσίας για το ελληνικό θέατρο. Μιλούσαμε για το περιοδικό, τα "Δρώμενα". Κι ένα από τα αφιερώματα που θεωρούσαμε και οι δυο ότι είναι άξια για συζήτηση και να υπάρξει η σχετική δημοσίευση στο περιοδικό, ήταν το λεγόμενο "πολιτικό θέατρο", το οποίο κάποτε απασχόλησε τον κόσμο του θεάτρου. Είπαμε , λοιπόν, ότι το πολιτικό θέατρο στις μέρες δεν έχει καμιά απολύτως σχέση μ' εκείνο που κάποτε θεωρούσαμε ως τέτοιο. Άλλαξαν οι εποχές... Και να, που ένα κείμενο σήμερα στα Νέα του Κώστα Γεωργουσόπουλου, θέτει ξανά επί τάπητος το ζήτημα:

• Από σκηνής πολιτική.

• Και να που επανακάμπτει στις θεατρικές σκηνές το πολιτικό θέατρο. Όχι πια ως θέατρο αγκιτάτσιας, προπαγάνδας ή στρατευμένο. Αλλά ως θέατρο που θέτει πολιτικά προβλήματα, ιδεολογικά, θεσμικά, ηθικά, οικολογικά και δημογραφικά. Κι όλα αυτά για να διαψευστεί πανηγυρικά το ψευτοθεωρητικό αξίωμα πως η ανθρωπότητα ζει, τάχα, το τέλος της ιστορίας. Βιώνουμε πλέον στη σκηνή εμπειρίες από την πυρίκαυτη ζώνη των πολεμικών συγκρούσεων στον πλανήτη, του φυλετικού μίσους, του θρησκευτικού φανατισμού, της οικολογικής καταστροφής και των μηχανισμών βίας, εκμετάλλευσης, εμπορίου βρεφών, ονείρων και ψευδαισθήσεων. Ήδη τα γεγονότα στον τόπο μας ανατρέπουν και την εικόνα για την αγνή επαρχία, τα ντόμπρα ήθη της και την απλή, κατά φύση, ζωή της. Όλα και εκεί εντονότερα, παρά φύσιν και πρωτόγονα, χωρίς την κομψή κάλυψη της αστικής σεμνοτυφίας. Ωμά. Ποιος θα τολμήσει να γράψει το θεατρικό κείμενο με τη μαφία των ναρκωτικών. Τον νέο αγαπητικό της βοσκοπούλας; (Τα Νέα, 14/11/07)

Αλλά, ας θυμηθούμε τι ήταν το πολιτικό θέατρο και το θέατρο-ντοκουμέντο:

Πολιτικό θέατρο: Όρος που καθιερώθηκε από τον Έρβιν Πισκάτορ, ο οποίος το διακρίνει σε Θέατρο του Προλεταριάτου, Θέατρο των Αποδείξεων και Επική Σάτιρα. Πίστευε ότι η Τέχνη από μόνη της δεν μπορούσε να τον ικανοποιήσει ως αποτέλεσμα. Άλλωστε, η Τέχνη και η Πολιτική ακολουθούσαν δρόμους παράλληλους χωρίς σημείο συνάντησης και δεν ήταν σε θέση, όπως έγραφε, να διακρίνει το σημείο αυτής της συνάντησης, από το οποίο θα πήγαζε ενδεχομένως μια νέα αντίληψη για την τέχνη που θα γινόταν δραστήρια, ανταγωνιστική, πολιτική. Είναι σαφές ότι για τον Πισκάτορ η Τέχνη του, το θέατρο, ήταν όπως άλλωστε ο ίδιος εμφαντικά υπογράμμιζε, αποκλειστικά “ένα μέσο πολιτικό, ένα μέσο προπαγάνδας”. Ο Μπρεχτ αναφερόμενος στους πειραματισμούς του Πισκάτορ (αναζήτηση τρόπων επαφής σκηνής και αίθουσας) έλεγε ότι «μετέτρεψε τη σκηνή σε μια αίθουσα μηχανών και την πλατεία σε αίθουσα συγκεντρώσεων».

Η δραματουργία του ντοκουμέντου είναι ένας κλάδος του πολιτικού θεάτρου, του οποίου βασικός υποστηρικτής υπήρξε ο Έρβιν Πισκάτορ, ο οποίος ανέβασε (1963-65) έργα των κύριων εκπροσώπων του, όπως τον Αντιπρόσωπο του Ρολφ Χόχουτ, την Ανάκριση του Πέτερ Βάις και τον Φάκελο Οπενχάιμερ του Χάιναρ Κίπχαρντ. Παρουσιάστηκε στη δεκαετία του ’60 στη Γερμανία και βασιζόταν σε έργα που είχαν για θέμα τους ένα γεγονός από την πρόσφατη ιστορία και το επεξεργάζονταν χρησιμοποιώντας μόνο ιστορικά αποδειγμένο υλικό (Λίλα Μαράκα, «Θέατρο ιστορικής αλήθειας. Δραματουργία του Ντοκουμέντου», Θέατρο, τ. 34/36, 1973, σελ. 65). Ο Πέτερ Βάις, σ’ ένα θεμελιακό κείμενό του γράφει ότι «το θέατρο-ντοκουμέντο είναι ένα θεατρικό ρεπορτάζ. Πρακτικά, φάκελοι, επιστολές, στατιστικοί πίνακες, δελτία χρηματιστηρίου, ισολογισμοί τραπεζών και βιομηχανικών εταιριών, κυβερνητικές δηλώσεις, ομιλίες, συνεντεύξεις, δηλώσεις γνωστών προσώπων, περιγραφές από εφημερίδες και το ραδιόφωνο, φωτογραφίες, ταινίες επικαίρων κι άλλες μαρτυρίες της εποχής μας συνθέτουν τη βάση της παράστασης. Το θέατρο-ντοκουμέντο αποφεύγει κάθε λογής πλασματικά στοιχεία. Χρησιμοποιεί αυθεντικό υλικό, που το διοχετεύει από τη σκηνή με αναλλοίωτο το περιεχόμενό του, αλλά μορφικά επεξεργασμένο. […] είναι ένα στοιχείο του δημόσιου βίου, όπως μας τον γνωρίζουν τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια, η δουλειά του είναι ν’ ασκεί μια κριτική που ’χει πολλές διαβαθμίσεις: α) Κριτική στη συγκάλυψη, β) Κριτική στην παραποίηση της πραγματικότητας, γ) Κριτική στο ψεύδος…» Peter Weiss, «Θέατρο ντοκουμέντο. Δεκατέσσερις θεμελιακές θέσεις για την αποκάλυψη της αλήθειας». Μτφρ. Πέτρος Μάρκαρης. Θέατρο, τ. 34/36, 1973, σελ. 61).