«Την έλιωσαν γιατί ήταν επαναστάτρια»

• Η ηθοποιός Λυδία Φωτοπούλου, που θα υποδυθεί τη γλύπτρια Καμίγ Κλοντέλ, μιλάει για την ηρωίδα της, της MΥΡΤΩΣ ΛΟΒΕΡΔΟΥ. TO BHMA:  13/3/2011

Τριάντα χρόνια έμεινε έγκλειστη σε ψυχιατρικές κλινικές η Καμίγ Κλοντέλ, η γλύπτρια η οποία με την προσωπικότητα και τα έργα της άφησε έντονα τα σημάδια της στην Ευρώπη του τέλος του 19ου και του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Με αποσκευές την πλούσια αλληλογραφία προς τον αδελφό της Πολ Κλοντέλ, τον εραστή της Αύγουστο Ροντέν ή τη μητέρα της, η Λυδία Φωτοπούλου και ο Στέλιος Κρασανάκης μαζί με τους συνεργάτες τους ετοιμάζονται να μας συστήσουν σκηνικά αυτή τη γυναίκα που δεν ήταν σαν τις άλλες.

«Πώς χειρίζεσαι μια αλληλογραφία;» αναρωτιέται η Λυδία Φωτοπούλου που, βυθισμένη στον κόσμο της Καμίγ Κλοντέλ, ετοιμάζεται να την ερμηνεύσει, παίρνοντας τη σκυτάλη από την έκθεση Ρrinzhorn που αναφερόταν στην «ευθανασία, ως αιτία θανάτου». «Στην περίπτωση της Κλοντέλ η αιτία θανάτου είναι η ασιτία και η κακομεταχείριση μέσα στο άσυλο. Διότι, όπως διαφαίνεται από τα γράμματα, η Καμίγ ήταν “μια κόρη και μια αδελφή που ενοχλούσε”: με το παλλόμενο συναίσθημά της, το πάθος της για τη γλυπτική, τη σχέση της με τον δάσκαλο και κατά πολλά χρόνια μεγαλύτερό της και δεσμευμένο Ροντέν. Από τα γράμματά της φανερώνεται και το θέμα της ψυχικής της ασθένειας, αλλά για μένα η λέξη “ασθένεια” στην περίπτωσή της σηκώνει πολύ νερό. Πιστεύω ότι η Κοντέλ έπρεπε να είχε γεννηθεί το 1960. Ηταν πολύ μπροστά για την εποχή της και ως γυναίκα- αν και ως καλλιτέχνις ήταν σημαντικό ότι έζησε πλάι στον Ροντέν, τον γλύπτη που έσπασε τους κανόνες της τέχνης του και έδωσε νέα πνοή στη γλυπτική».  

Μέσα από την αλληλογραφία της μαζί του, η οποία προηγείται του ασύλου, «τον κατηγορεί ότι “στερείται παντε λώς φαντασίας” και γι΄ αυτό η δική της δουλειά είναι ανώτερη. Ισως», εξηγεί η Λυδία Φωτοπούλου, «επειδή κατάφερε με τα γλυπτά της να ακινητοποιήσει μια χειρονομία τη στιγμή της κίνησης. Με τα έργα της αυτοβιογραφείται».

Η Λυδία Φωτοπούλου πιστεύει ότι η Καμίγ Κλοντέλ «έκανε την προσωπική της επανάσταση και γι΄ αυτό την έλιωσαν». Στην παράσταση, υπό τους ήχους του Ντεμπυσί- η γλύπτρια είχε μια σύντομη ερωτική ιστορία με τον γάλλο συνθέτη- και μέσα στο σκηνικό της Ντόρας Λελούδα, όπου δεσπόζει το χαρτί, η ηθοποιός στέκεται με «ευθύνη» απέναντι στην ηρωίδα της. «Δεν θέλω να γίνω ή να μιμηθώ την Καμίγ. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι να μεταδώσω το συναίσθημά μου απέναντί της, αυτό το παλλόμενο συναίσθημα που τη χαρακτηρίζει και διαφαίνεται μέσα από τα γράμματα που έχουμε στα χέρια μας». Παράλληλα, για να φανεί και το καλλιτεχνικό της έργο, τα βίντεο του Χρήστου Δήμα θα συμβάλλουν καθοριστικά.

Τα ερωτικά γράμματα προς τον Ροντέν, προτού εισαχθεί στο άσυλο, τα γράμματα προς τον αδελφό της Πολ Κλοντέλ και τη μητέρα της καθώς και εκείνα των γιατρών προς την οικογένειά της στα χρόνια της απομόνωσής της βρίσκονται στη βάση του θεατρικού- όλα σε μετάφραση της Ρούλας Τσιτούρη. Οπως και ο λόγος του αδελφού της «που εκφωνήθηκε όταν, μετά τον θάνατό της, ο Πολ δώρισε τα έργα της στο Μουσείο Ροντέν. Ενας λόγος γεμάτος τύψεις, στον οποίο διαφαίνονται οι σχέσεις του μαζί της» η φωνή του Πολ ανήκει στον Λάζαρο Γεωργακόπουλο.

«Μέσα από τα γράμματά της, μόνο σε ένα μικρό στάδιο, βλέπει κανείς ότι ο ψυχισμός της δεν άντεξε. Και τότε ήταν που χρειάστηκε βοήθεια. Είχε κλειστεί στο σπίτι της και είχε μανία καταδίωξης- σήμερα όλα αυτά θα αντιμετωπίζονταν απλώς με ένα χάπι. Εδωσαν όμως την ευκαιρία στους δικούς της να την κλείσουν μέσα και να μην τη βγάλουν ποτέ» καταλήγει η Λυδία Φωτοπούλου. 

Η Καμίγ Κλοντέλ δεν είναι η μόνη διαταραγμένη προσωπικότητα της εφετινής αθηναϊκής θεατρικής σεζόν: Η Μπλανς Ντυμπουά στο «Λεωφορείον ο Πόθος» του Τενεσί Γουίλιαμς (θέατρο Ιλίσια- Ντενίση) και ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ στο «Αmadeus» του Πίτερ Σάφερ (θέατρο Βρετάνια), αλλά και ο Λευτέρης στο «Γάλα» του Βασίλη Κατσικονούρη (θέατρο Αλφα) ή η «Κυρία Λώρα» της Μαργαρίτας Καραπάνου, στο ομώνυμο θεατρικό που βασίζεται στο «Ναι» της συγγραφέως (από τις 18 Μαρτίου στον χώρο ελculture, στο Μοναστηράκι), έρχονται να προστεθούν σε μια λίστα ιδιόρρυθμων ηρώων της σκηνής- και της ζωής.

• Η τρέλα πάει θέατρο... για δραματοθεραπεία

Σκηνοθέτης και δραματοθεραπευτής, ο Στέλιος Κρασανάκης μετρά και άλλες θεατρικές παραστάσεις- «Λεντς» του Μπύχνερ με τον Βασίλη Μαργέτηκαι τη Μαρία Πίγκου, «Σρέμπερ» της Κάριλ Τσέρτσιλ με τον Κώστα Ζαχαράκη - που πραγματεύονται τα ταραγμένα μονοπάτια του νου. Ειδικά το «Καμίγ Κλοντέλ: το κύμα της τρέλας» αναζητεί,μέσα από τη συγκεκριμένη ιστορία, να αναδείξει το κύμα της τρέλας της εποχής, αλλά και της ηρωίδας.  

«Δίχως άλλο, η σημερινή ψυχιατρική κάνει χρήση των διαφορετικών μορφών της τέχνης για να βοηθηθεί στο έργο της» λέει ο Νίκος Τζαβάρας, πρόεδρος της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας και πρόεδρος της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας, υπό την αιγίδα των οποίων ανεβαίνει και η παράσταση «Καμίγ Κλοντέλ: το κύμα της τρέλας».

Οσο για τη δραματοθεραπεία, η οποία εφαρμόζεται στην Ελλάδα από τα μέσα της δεκαετίας του ΄80, ο κ.Τζαβάρας επισημαίνει ότι «σημειώνονται πολύ καλά αποτελέσματα, ανάλογα πάντα με την ψυχική ιδιομορφία που χαρακτηρίζει κάθε ασθενή». Μέσα από τη χρήση της τέχνης επιπλέον αντιμετωπίζονται και πολλές από τις προκαταλήψεις της κοινωνίας απέναντι στους ανθρώπους με σχετικά προβλήματα.

Από την άλλη,μεγάλες μορφές της παγκόσμιας καλλιτεχνικής δημιουργίας βρέθηκαν αντιμέτωπες με ασθένειες της ψυχής, οι οποίες τελικά στάθηκαν εμπόδιο στη συνέχιση του έργου τους. «Διότι η τέχνη», λέει ο κ. Τζαβάρας, «δεν αποτελεί προστασία του “εγώ” και έτσι πολλοί καλλιτέχνες αρρώστησαν ψυχικά». Ανάμεσά τους ο Βίνσεντ βαν Γκογκ, ο Χέντερλινγκ, ο Γιαννούλης Χαλεπάς, αλλά και η Καμίλ Κλοντέλ- αν και στην περίπτωσή της η αρνητική στάση της οικογένειάς της ενδεχομένως να την οδήγησε στο άσυλο.

Δραματοθεραπευτής και ιδρυτής του Ινστιτούτου Δραματοθεραπείας Αιών που λειτουργεί από το 1994, ο (και) σκηνοθέτης Στέλιος Κρασανάκης, με σπουδές τόσο στην ιατρική όσο και στο θέατρο, εξηγεί ότι  «η δραματοθεραπεία είναι μια θεραπευτική προσέγγιση, ατομική ή ομαδική, που αξιοποιεί τη δυναμική του θεάτρου και γενικότερα την τέχνη και τη μεταφορά. Πρόκειται για ένα πλαίσιο δημιουργίας ενός μεταβατικού χώρου όπου οι σχέσεις διαμεσολαβούνται από ρόλους, κείμενα, μύθους και αλλά υλικά τέχνης» λέει και αναφέρεται σε τεχνικές όπως «το παίξιμο ρόλων, η κατασκευή και η αφήγηση ιστοριών, οι μάσκες, οι τεχνικές γλυπτών, ζωγραφικής και tableau vivant, ενώ παράλληλα αναδεικνύεται ο ρόλος του σώματος στην κατεύθυνση της ψυχοσωματικής θεώρησης του ανθρώπου».

Σήμερα υπάρχουν πολλές και διαφορετικές μέθοδοι δραματοθεραπείας. «Οι απόψεις του Στανισλάβσκι για το χτίσιμο των ρόλων (as if), του Αρτό για ένα θέατρο της ωμότητας, του living theater και του La Μama περί της θεατρικής κοινότητας, αλλά και του Γκροτόφσκι για ένα φτωχό θέατρο, προετοίμασαν το έδαφος για την εμφάνιση και τη διαμόρφωση της δραματοθεραπείας,  παράλληλα βέβαια με την αλλαγή των αντιλήψεων στον χώρο της ψυχιατρικής και τις ανάγκες αποασυλοποίησης και άρσης του αποκλεισμού» εξηγεί ο Στέλιος Κρασανάκης.

• Η αδελφή του Πολ, η ερωμένη του Ροντέν

Γεννημένη στις 8 Δεκεμβρίου του 1864 μέσα σε μια μεγαλοαστική οικογένεια της Νότιας Γαλλίας, η Καμίγ Κλοντέλ έδειξε από νωρίς την κλίση της στη γλυπτική, όπως ο αδελφός της, ο γάλλος διπλωμάτης Πολ Κλοντέλ, στην ποίηση. Τα πρώτα της έργα χρονολογούνται στο 1876, ενώ ο γλύπτης Αλφρέντ Μπουσέ πείθει τους δικούς της να την αφήσουν να πάει για σπουδές στο Παρίσι- το 1881 εγκαθίσταται τελικά μαζί με τη μητέρα και τα αδέλφια της στη γαλλική πρωτεύουσα. Το 1883 είναι η καθοριστική χρονιά στη ζωή της, αφού γνωρίζεται με τον γλύπτη Αύγουστο Ροντέν, ο οποίος γίνεται δάσκαλος και εραστής της - ο οποίος διατηρεί παράλληλα σταθερή σχέση με μια άλλη γυναίκα.

Αφιερωμένη στην τέχνη της, η Καμίγ Κλοντέλ αποφασίζει να διακόψει τη σχέση της με τον Ροντέν για να ακολουθήσει ανεξάρτητη καλλιτεχνική πορεία, γεμάτη σημαντικά έργα και διακρίσεις. Το 1905 είναι η χρονιά κατά την οποία η γλύπτρια αποζητεί την απομόνωση. Μια σειρά από ψυχολογικές διαταραχές την οδηγούν στην καταστροφή πολλών έργων της, αλλά και σε κατηγορίες εναντίον του Ροντέν κυρίως ως κλέφτη των ιδεών της. Το 1908 διοργανώνεται η τελευταία ατομική της έκθεση, ενώ η ψυχική της υγεία παραμένει ασταθής.

Λίγες ημέρες μετά τον θάνατο του πατέρα της, η μητέρα και ο αδελφός της την εισάγουν σε ψυχιατρική κλινική. Δεν θα βγει ποτέ ξανά από εκεί, ενώ θα δει ελάχιστες φορές από τότε τον Πολ και καθόλου τη μητέρα της. Η Καμίγ Κλοντέλ πέθανε μόνη, στις 19 Οκτωβρίου του 1943. Περίπου 90 γλυπτά και σχέδιά της έχουν διασωθεί. Το 1952 ο Πολ Κλοντέλ οργάνωσε μια έκθεση στο Μουσείο Ροντέν, στο Παρίσι. Εκτοτε ο κύριος όγκος των έργων της ενσωματώθηκε στη συλλογή του Μουσείου, πλάι σε εκείνα του Ροντέν.

• «Καμίγ Κλοντέλ: το κύμα της τρέλας», Θέατρο Μεταξουργείο (Ακαδήμου 14-16, τηλ. 210-5234.382).
• Πρεμιέρα Τρίτη 22 Μαρτίου, στις 21.00.
• Παραστάσεις ως τις 13 Απριλίου