«Θερμοκήπιο» για πολιτικά αντιφρονούντες

 Λευτέρης Βογιατζής, με το έργο του Πίντερ από την επόμενη Παρασκευή στο Θέατρο της οδού Κυκλάδων

• Της ΒΕΝΑΣ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
• Ελευθεροτυπία, Σάββατο 19 Μαρτίου 2011

Ο Λευτέρης Βογιατζής έχει αφήσει μουστάκι. Το απαιτεί ο ρόλος του στο «Θερμοκήπιο» του Χάρολντ Πίντερ, που από την επόμενη Παρασκευή (25 Μαρτίου) θα τραβήξει πάλι το ενδιαφέρον των θεατρόφιλων στο Θέατρο της οδού Κυκλάδων. Σκηνοθετεί το άγνωστο στην Ελλάδα θεατρικό έργο και συγχρόνως ερμηνεύει τον Ρουτ, ένα «τέρας», όπως λέει, έναν πρώην στρατιωτικό, που διευθύνει ένα εφιαλτικό κρατικό «ησυχαστήριο» για πολιτικά αντιφρονούντες. Κι ας τους αποκαλούν «ασθενείς».

Μη διανοηθείτε να σκεφτείτε ότι διάλεξε για ακόμη μία φορά, μετά το «Τέφρα και σκιά» (2000), ένα από τα «μικρά» έργα του Πίντερ αποφεύγοντας τα μεγάλα και ιστορικά, ας πούμε την «Επιστροφή» ή τον «Επιστάτη». Πρώτον, θα σας πει κατηγορηματικά ότι «το "Τέφρα και σκιά" είναι ένα κείμενο που στο πέρασμα του χρόνου κάποιοι θα μεγαλουργήσουν μαζί του». Και, δεύτερον, μπορεί στην Ελλάδα το «Θερμοκήπιο» («The Hothouse») να ανεβαίνει για πρώτη φορά, αλλά είναι κατά τον Μάικλ Μπίλινγκτον «μέσα στα πέντε αριστουργήματα του Πίντερ». Είχε απλώς μια περίεργη τύχη. Εμεινε στο συρτάρι του για 22 ολόκληρα χρόνια.

Το έγραψε το 1958, αμέσως μετά την παταγώδη αποτυχία του «Πάρτι γενεθλίων», κι αφού πρώτα υπέβαλε στο BBC τη σύνοψη ενός παραπλήσιου έργου. Το «Θερμοκήπιο» ήταν βαθιά πολιτικό και απίστευτα προφητικό για την εποχή.

• Στο συρτάρι

Εξηγεί ο Λευτέρης Βογιατζής: «Δεν είχαν γίνει ακόμη γνωστά τα σοβιετικά ψυχιατρεία για τους αντιφρονούντες, τα βασανιστήρια των πολιτικών κρατουμένων στη Λατινική Αμερική από τους Αμερικανούς και οι φρικτές μεθόδοι ανάκρισης και κράτησης που χρησιμοποιούσαν οι Βρετανοί στο Μπέλφαστ. Ο Πίντερ οδηγήθηκε φαντασιακά στην υπερβολή, που περιγράφει στο "Θερμοκήπιο", από μια προσωπική του εμπειρία. Την έχει εξομολογηθεί στο βιογράφο του, Μάικλ Μπίλινγκτον. Το 1954, έχοντας απελπιστική ανάγκη για χρήματα, δέχτηκε να γίνει για μία και μόνη φορά πειραματόζωο σε νοσοκομείο του Λονδίνου».

Τότε, γιατί δεν προώθησε το έργο του; «Ισως να μην το πολυπίστευε, άλλωστε κάποτε το χαρακτήρισε "αποτυχημένο" και "φτιαχτό". Ισως να απορροφήθηκε από τον "Επιστάτη", που έγραψε αμέσως μετά. Ισως γιατί μετά τη βίαιη απόρριψη από την κριτική τού "Πάρτι γενεθλίων" να ένιωθε ότι το αγγλικό θέατρο ήταν ασφυκτικά κάτω από την κυριαρχία εμπορικών λογικών», λέει ο Λευτέρης Βογιατζής.

Και επισημαίνει ακόμη μία παράμετρο της «εξαφάνισης» του «Θερμοκηπίου». «Πού να ακούσει ο Πίντερ την εποχή εκείνη για "πολιτικό" θέατρο; Ηταν κατηγορηματικά αντίθετος. Σιγά σιγά, μετά το '80, άρχισε να γράφει τα καθαρά πολιτικά έργα του, μερικά από τα οποία θέλω σαν τρελός να σκηνοθετήσω, όπως το "One for the road" και το "Party Time"».

Το «Θερμοκήπιο» παρουσιάστηκε, τελικά, το 1980 σε σκηνοθεσία του ίδιου του Πίντερ, εκδόθηκε και γνώρισε τεράστια επιτυχία. «Τελικά, άξιζε να ανεβεί», δήλωσε. Εκτοτε παίζεται συνέχεια. Ο ίδιος ο Πίντερ ερμήνευσε τον Ρουτ σε παράσταση του 1995 -αφήνοντας κι αυτός μουστάκι.

Το έργο είναι, όπως γράφει ο Μάικλ Μπίλινγκτον, «μια μαύρη φάρσα για την τρέλα, την παράνοια, τη λαγνεία και την υποψία που διαποτίζουν ένα κρατικό "ησυχαστήριο", στο οποίο οι αθέατοι, κωδικοποιημένοι τρόφιμοι (αναφέρονται μόνο με αριθμούς) που κακοποιούνται από το προσωπικό, εξεγείρονται και το σφάζουν». Ο Πίντερ μάς λέει με άλλα λόγια ότι το κράτος το μόνο που θέλει είναι να παράγει υποταγμένους πολίτες. Αλλά και ότι σε κάθε απάνθρωπο γραφειοκρατικό σύστημα αναπτύσσεται διαφθορά. Διότι, ποιος δολοφόνησε τον ασθενή 6457; Ποιος είναι ο πατέρας του παράνομου βρέφους, που γέννησε τη νύχτα των Χριστουγέννων η ασθενής 6459; Μήπως ο ίδιος ο διευθυντής του «ησυχαστηρίου»;

• Πίντερ, όπως Σέξπηρ

Ο Λευτέρης Βογιατζής είχε το «Θερμοκήπιο» στο μυαλό του από τη δεκαετία του '80, που το πρωτοδιάβασε. Το ότι άργησε να το αντιμετωπίσει οφείλεται στις γνωστές ιδιαιτερότητές του.

«Δεν είχα τον κατάλληλο χώρο», λέει -και για ακόμη μία φορά έκανε το θεατράκι της οδού Κυκλάδων φύλλο και φτερό. «Και με τον Πίντερ μού συμβαίνει ό,τι και με τον Σέξπιρ, που δεν έχω ακόμη ανεβάσει. Εχω τόσο δέος απέναντί του, που είναι θαύμα που έχω κάνει ένα έργο του, το "Τέφρα και σκιά". Και δεν έχω άδικο. Τον συνδέω άμεσα με ό,τι έχω ανακαλύψει ή ανακαλύπτω στο θέατρο -είτε έχει είτε δεν έχει σχέση μαζί του. Λατρεύω τα μεγάλα έργα του, λιμπίζομαι πολλούς ρόλους τους, ακόμη και διαμετρικά αντίθετους. Αλλά όσο περνάνε τα χρόνια, βρίσκω ότι είναι πολύ δύσκολο να μπεις στον κόσμο του και να τον εκφράσεις με λεπτότητα και ελαφράδα, χωρίς να χάνει ούτε την κωμικότητα ούτε το δραματικό βάρος του».

Δεν φοβάται ότι και ο Πίντερ, όπως τόσοι και τόσοι ανανεωτές της θεατρικής γλώσσας, θα γίνει κάποια εποχή μουσειακός; «Οι μεγάλοι συγγραφείς γίνονται μουσείο μόνο από τον τρόπο που χρησιμοποιούνται», απαντά. «Και ο ίδιος ο Πίντερ έχει κινδυνεύσει αρκετά. Για παράδειγμα, το ύφος του, αυτό που μάθαμε να λέμε "pinteresque", πήγε να γίνει μανιέρα. Ομως, το έργο του είναι πολύπλοκο, βαθύ και ταυτόχρονα πολύ κωμικό, ενώ κρύβει τεράστια γνώση του θεάτρου. Μην ξεχνάτε ότι ξεκίνησε ως ηθοποιός, ότι θήτευσε δίπλα σε τεράστιες μορφές του αγγλικού περιοδεύοντος θεάτρου».*

• info:Για την παράσταση η σκηνογράφος Εύα Μανιδάκη κλήθηκε να χωρέσει στη μικρή σκηνή του Θεάτρου της οδού Κυκλάδων ένα... αίθριο, στο οποίο μέχρι που θα χιονίζει. Η μετάφραση είναι του Νίνου Φένεκ-Μικελίδη, η μουσική του Δημήτρη Καμαρωτού, οι φωτισμοί του Λευτέρη Παυλόπουλου. Παίζουν ακόμα οι ηθοποιοί: Παντελής Δεντάκης, Δημήτρης Ημελλος, Αλεξία Καλτσίκη, Βασίλης Κουκαλάνι, Γιάννης Νταλιάνης και Θάνος Τοκάκης.