"Stroheim" του Δημήτρη Δημητριάδη

• Πολενάκης Λέανδρος
• Η ΑΥΓΗ
• 08.11.2015

Του Λέανδρου Πολενάκη

Στο «Από Μηχανής Θέατρο» δίνεται το έργο του Δημήτρη Δημητριάδη με τίτλο: Stroheim, που πηγάζει από τον κινηματογράφο. Συγκεκριμένα από τη γνωστή βουβή ταινία Η λεωφόρος της Δύσεως, με πρωταγωνίστρια τη σπουδαία ηθοποιό της εποχής του βωβού, Γκλόρια Σβάνσον στον ρόλο της ξεπεσμένης «σταρ» Νόρμα Ντέσμοντ. Η ηθοποιός, αργότερα, δεν μπόρεσε να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις του ομιλούντος και έσβησε πραγματικά. Μέχρι να την ανασύρει από τη λήθη ο διάσημος Γερμανοαμερικανός σκηνοθέτης Μπίλλυ Ουάϊλντερ (δημιουργός, μεταξύ άλλων, της Γκαρσονιέρας και του Μερικοί το προτιμούν καυτό), βάζοντάς τη να υποδυθεί τον εαυτό της στο ριμέικ της ομώνυμης, ομιλούσης ταινίας του.

Μια συνάντηση «από αλλού»

Πολενάκης Λέανδρος, Η ΑΥΓΗ, 06.09.2015

Του Λέανδρου Πολενάκη

• «Avanti Dario» του Κραουνάκη στο «Ηρώδειο»

Η επιθεώρηση άνθιζε πάντα σε εποχές κρίσης, λειτουργώντας με το αβίαστο γέλιο της ως αντίδοτο στη θλίψη και στο πένθος ενός λαού «πάντοτε ευκολόπιστου και πάντα προδομένου». Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο ότι αυτό το μουσικοχορευτικό είδος γεννήθηκε στα απόνερα μιας κρίσης, της στρατιωτικής και πολιτικής ήττας της Ελλάδας (1897), ενώ βρήκε την πιο μεγάλη ακμή του στα χρόνια της μαύρης κατοχής. Ούτε ότι «έφτιαξε» μια σειρά μεγάλων Ελλήνων ηθοποιών. Ούτε ότι την τίμησε και η σπουδαία Μαρίκα Κοτοπούλη.

Η νεοελληνική Ιστορία και εμείς

• Η ΑΥΓΗ, 23.08.2015

Του Λέανδρου Πολενάκη

• «Το '21» του Αρη Μπινιάρη στο Φεστιβάλ Αθηνών

Η νεοελληνική Ιστορία, ιδίως το σχετικά κοντινό μας '21, φτάνει έως εμάς παραμορφωμένη από ιδεολογικές ή μη επιδράσεις. Εξαίρεται η «δόξα» στα πεδία των μαχών, «εξωραΐζονται» οι δύο εμφύλιοι, παρακάμπτεται η ντροπή της σφαγής των Οθωμανών στην Τριπολιτσά... Έχει μυθοποιηθεί ο Μακρυγιάννης, ενώ, συγχρόνως, αποθεώνεται, από τους ίδιους κάλαμους, ο άσπονδος εχθρός του, Οδυσσέας Ανδρούτσος. Όποιος έχει διαβάσει τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη γνωρίζει το ελάχιστα κολακευτικό πορτρέτο που φιλοτεχνεί για τον ήρωα της Γραβιάς ο αγωνιστής - γραφιάς. Εδώ, ασφαλώς, δεν εξετάζω αν έχει δίκιο ο Μακρυγιάννης σε όσα φοβερά τού καταλογίζει. Περιορίζομαι να επισημάνω την αποσιώπησή τους από τους λάτρεις και των δύο.

Μικρό σημείωμα για το πολιτικό θέατρο

Η ΑΥΓΗ, 28.06.2015

Του Λέανδρου Πολενάκη

• (Το «Θέατρο του Καταπιεσμένου» στην Αθήνα)

To «Θέατρο του Καταπιεσμένου», μια γόνιμη έμπνευση του Βραζιλιάνου θεατρανθρώπου Αουγκούστο Μποάλ, ξεκίνησε στη Βραζιλία στη δεκαετία του '70, για να διακλαδωθεί σε όλον τον κόσμο με ανεξάρτητες ανά χώρα Ομάδες Θ.τ.Κ., ως ένα πρωτοπόρο θεατρικό κίνημα. Η συνεχίστρια του έργου τού Μποάλ, δημιουργός του διεθνούς δικτύου TΟgether, Βραζιλιάνα δραματουργός και ηθοποιός Μπάρμπαρα Σάντος, δηλώνει στη συνέντευξη που έδωσε για την «Αυγή» στον Σπύρο Κακουριώτη (21 Ιουνίου), με την ευκαιρία των εδώ παράστασεων Θ.τ.Κ.:

Επάνω στο νήμα

Πολενάκης Λέανδρος, Η ΑΥΓΗ, 17.05.2015

• «Ο Ρόζενκραντζ και ο Γκίλντενστερν είναι νεκροί», στο «Επί Κολωνώ»

Στο σπαρακτικό, εξομολογητικό βιβλίο του, De Profundis («Εκ Βαθέων»), μια επιστολή προς τον νεαρό εραστή του λόρδο Άλφρεντ Ντάγκλας, που υπήρξε η αιτία της καταστροφής του, ο Όσκαρ Ουάιλδ επιχειρεί να ταυτίσει τον εαυτό του με τον «πρίγκηπα της Δανίας», ενώ συγκρίνει τον Ντάγκλας με τους δύο αυλικούς, Ρόζενκραντζ και Γκίλντενστερν, οι οποίοι, στο έργο του Σαίξπηρ, συνοδεύουν τον Άμλετ σε ένα «ταξίδι χαμού» στην Αγγλία... Όπου, το υποψήφιο θύμα, με μια επιδέξια λαθροχειρία στέλνει αυτούς στον άδοξο θάνατο, στη λήθη, και διεκδικεί για τον εαυτό του τον ρόλο εκείνου που θα τιμήσει η Ιστορία.

Από σάρκα και αίμα

Του Λέανδρου Πολενάκη

• «Έντα Γκάμπλερ» και «Αρτώ / Βαν Γκογκ». Δυο παραστάσεις στο «Σημείο» 

H Έντα Γκάμπλερ, το σκοτεινό αυτό δράμα του Ίψεν με αυτοβιογραφικά στοιχεία, δέχεται πολλές αναγνώσεις. Από άλλους θεωρείται ρεαλιστικό, και από άλλους συμβολικό. Νόμιμα, αμφότερα. Οι χαρακτήρες του είναι τόσο αληθινοί, από σάρκα και αίμα, ώστε μπορείς να τους «ψηλαφήσεις». Αλλά το έργο πηγαίνει πολύ πιο πέρα από τον συμβατικό ρεαλισμό της ζωής. Ο «Λέβμποργκ» του έργου είναι στην ουσία ένας ποιητής, και ο «Τέσμαν» ένας ακαδημαϊκός ερευνητής αρχείων, πληκτικός και σχολαστικός.

Το πρόσωπο του τέρατος

Του Λέανδρου Πολενάκη
Η ΑΥΓΗ, 05/04/2015

• «Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ», στο "Χυτήριο"

Τα πρώτα σκιρτήματα του «Ορθού Λόγου» τα παρατηρούμε στην Ελλάδα, τον 5ο αιώνα π.Χ. Παρακολουθούμε στην Ορέστεια του Αισχύλου την ανάδυση ενός ανθρωποκεντρικού μοντέλου πολιτισμού, ταυτόχρονα με την ανάδυση της Δημοκρατικής Πόλεως. Κεντρική μορφή της αναπαράστασης γίνεται το ανθρώπινο πρόσωπο, εκτοπίζοντας το παραδοσιακό τερατώδες προσωπείο. Είναι, όμως, ένας Ορθός Λόγος θεμελιωμένος επάνω στο «παρά τον λόγον», στην εγκατεστημένη στο υπόγειο του Ερεχθείου τερατόμορφη, «παράλογη» Ερινύα. Ό,τι δεν μας μοιάζει, ό,τι είναι «ξένο» στην ανθρώπινη φύση, ό,τι μας τρομάζει, στην Ελλάδα δεν αφανίζεται από το πολιτιστικό γίγνεσθαι, αλλά μπαίνει στο περιθώριο.

Τα υφάσματα της Ευρώπης

• «Εξηνταβελόνης» του Κωνσταντίνου Οικονόμου στο «Μπετόν 7»

Με αφορμή τις παραστάσεις των «Γάμων του Φίγκαρο» στο «Μέγαρο» και του «Εμμάνουελ Καντ» στο «Τέχνης», η στήλη ασχολήθηκε πρόσφατα, εκτενώς, με τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό. Με την ευκαιρία της παράστασης του «Εξηνταβελόνη» στο «Μπετόν 7», σήμερα θα ασχοληθεί με τον ελληνικό διαφωτισμό, ένα κίνημα παράλληλο, αλλά διακριτό.

Νεοελληνικό θέατρο: Από την «Τελετή» στην «Άγνωστη χώρα»

• Πολενάκης Λέανδρος
• Η ΑΥΓΗ: 21/10/2012

Στο όμορφο «Στούντιο της οδού Μαυρομιχάλη», πάλι, όπως την προ-προηγούμενη Κυριακή, για μια παράσταση της «Τελετής» του Παύλου Μάτεσι. Ο Μάτεσις, από τους εισηγητές του «παράλογου» στην Ελλάδα, απέσπασε, με το μονόπρακτό του αυτό, το Κρατικό Βραβείο Θεάτρου, το 1966. Πρόκειται για μια «μαύρη κωμωδία» που εκτυλίσσεται μέσα στο μαύρο, κυριολεκτικά, πολιτικό και κοινωνικό κλίμα της εποχής, η οποία εγκυμονούσε την κατάμαυρη δικτατορία των συνταγματαρχών, και όσα ακολούθησαν. Με θέμα… όσα συμβαίνουν στα παρασκήνια μιας κηδείας, ο βιτριολικός λόγος του Μάτεσι διαλύει τη σοβαροφάνεια της «επίσημης» αστικής ιδεολογίας, μη αφήνοντας, κυριολεκτικά, τίποτα όρθιο στη θέση του.

Το «Μεγάλο μας τσίρκο» σήμερα, με την ευκαιρία της παράστασης του ΚΘΒΕ

• Πολενάκης Λέανδρος, Η ΑΥΓΗ: 30/09/2012

Το «Μεγάλο μας τσίρκο» του Ιάκωβου Καμπανέλλη γράφηκε σε συγκεκριμένη ιστορική στιγμή μέσα στην «επάρατη» επταετία και παίχτηκε το καλοκαίρι του 1973, ενώ διαμορφωνόταν μια πολιτική αλλαγή που κανείς δεν ήξερε ακόμη ποια μορφή θα έπαιρνε και τι θα «έσερνε» πίσω της. Έχω την εντύπωση ότι το έργο του Καμπανέλλη, που συνάντησε, τότε, όπως τώρα που ξαναπαίζεται, την ολόθερμη ανταπόκριση του κοινού, συνέβαλε με τον τρόπο του στη διαμόρφωση της αλλαγής.

Εκείνο που μένει από το «Μεγάλο μας τσίρκο» είναι μια αίσθηση, σωστή, της ιστορικής αδικίας που έπληξε τον ελληνικό λαό από την ίδρυση του σύγχρονου ελληνικού κράτους μέχρι σήμερα

Ο «Ρωμιός» και το «Ρωμιάκι» είναι οι δύο χαρακτηριστικές φιγούρες του έργου, η «ραχοκοκαλιά» του. Μέσα από τους διαλόγους τους ο Καμπανέλλης σχολιάζει θυμόσοφα τη νεοελληνική Ιστορία και προδιαγράφει αισιόδοξα το μέλλον: βάζει το «Ρωμιάκι», στο φινάλε, να αφουγκράζεται το έδαφος καλώντας μας να ακούσουμε «κάτι μεγάλο που έρχεται».

Το «μεγάλο» που προσμέναμε ήρθε, κούτσα - κούτσα, με τη μορφή της Μεταπολίτευσης, που βγήκε στα μετερίζια με τα νυχτικά της και μας έσκασε από εκεί πάνω ένα φτενό χαμόγελο ξεδοντιασμένης γραίας. Τα υπόλοιπα, γνωστά.

Εκείνο που μένει από το «Μεγάλο μας τσίρκο» είναι μια αίσθηση, σωστή, της ιστορικής αδικίας που έπληξε τον ελληνικό λαό από την ίδρυση του σύγχρονου ελληνικού κράτους μέχρι σήμερα. Το επεισόδιο με τους πρέσβεις των «Μεγάλων Δυνάμεων» (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) να μαλώνουν για το αν πρέπει να επιτρέψουν στους Έλληνες να έχουν Σύνταγμα, με καταληκτικό συμπέρασμα: «να έχουν δια να μην έχουν», είναι έξοχο. Το μεγάλο ζήτημα, όμως, είναι πώς διαχειριζόμαστε αυτή τη δίκαιη πίκρα για την άνιση μεταχείρισή μας από τους «μεγάλους». Η αίσθηση της ιστορικής αδικίας από μόνη της δεν φτάνει. Τι να πουν π.χ. οι Παλαιστίνιοι για τη δική τους άδικη ιστορική μοίρα; Δεν είμαστε οι μόνοι.

Ο Αισχύλος και εμείς

Αφορμή για τα πιο κάτω μού έδωσε η «τελετή» που οργανώθηκε πριν από λίγες μέρες στον Γράμμο, όπου ο μητροπολίτης Κονίτσης μαζί με χρυσαυγίτες γιόρτασαν τη «νίκη του ελληνικού στρατού απέναντι στην κομμουνιστική ανταρσία του 1949». Δεν θα σχολιάσω όσα έγιναν εκεί, αλλά θα μιλήσω για τη στάση του μέγιστου τραγικού ποιητή, του Αισχύλου, απέναντι στο φαινόμενο του εμφυλίου.

Το πολιτικό μήνυμά του στους «Επτά επί Θήβας» και στις «Ικέτιδες»

Στους «Επτά επί Θήβας» ο Αισχύλος μάς μιλά για έναν εμφύλιο ελληνικό, ανάμεσα σε δύο ελληνικές πόλεις - κράτη, το Άργος και τη Θήβα. Η κατάρα ξεκινά από την κατάρα που έδωσε ο Οιδίποδας στους δύο γιούς του, τον Ετεοκλή και τον Πολυνείκη: «να μοιραστούν με το σίδερο το βιός τους, τη γη τους». Κανείς δεν έχει προσέξει μέχρι σήμερα ότι αυτή είναι μια κατάρα - ευχή που εμπεριέχει την αυτοϋπέρβασή της. Είναι οι λέξεις: «να μοιραστούν τη γη τους». Υπονοεί ότι θα καταλήξουν σε έναν κοινό τάφο - μνημείο. Μαζί, όχι χώρια, ο ένας άταφος, δίχως τιμές, κι ο άλλος θαμμένος με τιμές ήρωα και σωτήρα. Καλύτερα να πάρουμε, όμως, το πράγμα από την αρχή. Όταν οι επτά πολεμοχαρείς Αργείτες αρχηγοί έχουν φθάσει έξω από τη Θήβα, τελούν μια μακάβρια «μαύρη» τελετή, θυσιάζοντας έναν ταύρο, συγκεντρώνοντας το αίμα του μέσα σε μια μαύρη ασπίδα, βουτώντας τα χέρια τους σε αυτό, δίνοντας όρκο: «Να ξεθεμελιώσουν τη Θήβα ή να πεθάνουν».

Το παιχνίδι της μαριονέτας

ΚΡΙΤΙΚΗ: Πολενάκης Λέανδρος

Η ΑΥΓΗ: 12/08/2012

Ο μολιερικός Αμφιτρύων του 1668 βασίζεται στην ομώνυμη ρωμαϊκή κωμωδία του Πλαύτου (3ος αιώνας π.Χ.), που και εκείνος στηρίχθηκε σε παλιότερα, μη σωζόμενα έργα (ο Άρχιππος είχε γράψει μια κωμωδία με τον ίδιο τίτλο περίπου στα 415 π.Χ, όπως και ο Ρίνθων, από τις Συρρακούσες, στα τέλη του 4ου αιώνα. Το θέμα ήταν, όπως καταλαβαίνουμε, ιδιαίτερα δημοφιλές).

Ο «Αμφιτρύων» του Λευτέρη Βογιατζή στην Επίδαυρο από το Εθνικό Θέατρο

Κεντρικό θέμα είναι... τα συζυγικά παραστρατήματα του θεού Δία... που του αρέσουν οι θνητές γυναίκες, ιδιαίτερα οι παντρεμένες. Αυτό, όμως, σε πρώτη ανάγνωση, επειδή οΑμφιτρύων, όπως όλα τα έργα του Μολιέρου, δεν είναι απλή κωμωδία. Είναι ένα παλίμψηστο, με επάλληλα στρώματα γραφής. «Ξεφλουδίζουμε» τη λεπτή κωμωδία, τη σάτιρα, τη φάρσα, για να φθάσουμε... εκεί όπου δεν έχει άλλο, στο έρεβος της ύπαρξης...  Όλα αυτά πρέπει να τα διαβάσουμε χωριστά, ένα-ένα, πριν επιχειρήσουμε τη σύνθεσή τους.

Ο Μολιέρος, από τη μία μεριά, εκθέτει τα απερίγραπτα καμώματα της απόλυτης μοναρχίας, του βασιλιά Ήλιου, Λουδοβίκου 14ου («Το κράτος είμαι εγώ») και της αποχαλινωμένης αριστοκρατίας. Από την άλλη μεριά, ασκεί οξεία κριτική και στον γεννώμενο αστισμό, που με όπλο του το καρτεσιανό cogito και την «απόλυτη αλήθεια της ανθρώπινης συνείδησης που πραγματώνει τον εαυτό της» ετοιμάζεται να κατακτήσει με τη βία τον κόσμο.

Η αλεπού στο παζάρι - «Αθανάσιος Διάκος» στο Φεστιβάλ Αθηνών

Του Λέανδρου Πολενάκη, Η ΑΥΓΗ: 05/08/2012

Η κ. Λένα Κιτσοπούλου, παρότι νέα σε ηλικία, δεν είναι καινούργια στο θέατρο. Παίζει, γράφει και σκηνοθετεί τα έργα της εδώ και πολλά χρόνια. Βραβεύεται, μετέχει σε διεθνή φεστιβάλ κ.ά. Γενικά, είναι «μέσα». Αυτό της δημιουργεί, όμως, και κάποιες υποχρεώσεις. Δεν επιτρέπεται να «ξεπετά» αβασάνιστα διάφορα έργα στο πόδι, που αμέσως εγκρίνονται, χρηματοδοτούνται, παίζονται μάλιστα στο Φεστιβάλ Αθηνών, σκηνοθετημένα όπως-όπως από την ίδια, με δαπάνες του Έλληνα φορολογούμενου. Το έργο της με τον τίτλο Αθανάσιος Διάκος - Η επιστροφή φέρνει τον κριτικό σε δύσκολη θέση. Τι να πεις για ένα έργο που δεν λέει τίποτα στην ουσία και δεν έχεις από πού να το πιάσεις για να το κρίνεις; Ένα συνονθύλευμα από κοινοτοπίες, σαν εκείνες που λένε σχολιαρόπαιδα ακριβών ιδιωτικών λυκείων για να διασκεδάσουν την πλήξη τους και για κάνουν «πλάκα». Θα δοκιμάσω, ωστόσο, να κατατοπίσω, όσο μπορώ, τον αναγνώστη.

Οι ρίζες είναι βαθιές

• Πολενάκης Λέανδρος
• Η ΑΥΓΗ: 24/06/2012

Από το έργο «Tercer cuerpo» του Κλαούντιο Τολκατσίρ

Η Αργεντινή, μια χώρα μακρινή μας γεωγραφικά, δεν μας είναι, όμως διόλου ξένη ως κουλτούρα. Η νοτιοαμερικάνικη, γενικά, λογοτεχνία έχει πια για τα καλά ριζώσει στη ζωή μας. Και το αργεντίνικο θέατρο επίσης είναι τακτικός μας καλοκαιρινός επισκέπτης. Η νεανική ομάδα Timbre 4 («Τέταρτο κουδούνι»), του Buenos Aires, με σκηνοθέτη και συγγραφέα τον Κλαούντιο Τολκατσίρ, θεωρείται, όχι άδικα, το «νέο αίμα» της αργεντίνικης σκηνής.

Με την ομάδα «Timbre 4» (Αργεντινή) και με το «Σπίρτο» (Ελλάδα)

Στο έργο του «Tercer cuerpo» («Τρίτο σώμα»), που παρακολουθήσαμε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών στο «Από Μηχανής» Θέατρο, ο συγγραφέας και σκηνοθέτης, μεταφέρω από το πρόγραμμα, «τοποθετεί ταυτόχρονα επί σκηνής πέντε πρόσωπα που μοιράζονται τέσσερις διαφορετικούς χώρους. Αντλώντας υλικό από το σύγχρονο ανθρώπινο αδιέξοδο, ο τριανταεπτάχρονος συγγραφέας και σκηνοθέτης ανασύρει, με πικρό χιούμορ και αίσθηση του ρυθμού, κρυφές επιθυμίες, ψέματα και ενοχές. Ένας εξαιρετικός θίασος γράφει ένα σκηνικό ποίημα, με τον υπαινικτικό τίτλο ‘Τρίτο σώμα – η ιστορία ενός παράλογου εγχειρήματος’».

"Ξεπεσμένος Δερβίσης" και άλλα, στο "Κνωσός"

Πολενάκης Λ.

Η ΑΥΓΗ: 15/04/2012

Στο προηγούμενο σημείωμα θέλησα να ιχνηλατήσω πώς και γιατί "χαρίστηκε" στη συντήρηση ο μεγάλος Παπαδιαμάντης, λόγω κυρίως της γλώσσας του, ενώ αυτό δεν ισχύει. Οι κοινωνικές και πολιτικές του θέσεις είναι, αντίθετα κοντά μας. Τάσσεται υπέρ του πολιτικού γάμου, στέκει αλληλέγγυος με τις καταπιεσμένες γυναίκες, είναι υπέρ των ξένων, μισεί τον εθνικισμό, χτυπά ανελέητα την πλουτοκρατία.

Παπαδιαμάντης και γλώσσα, μέρος δεύτερο

Η καθαρεύουσα της αφήγησης και η δημοτική των διαλόγων του, αποτελούν το υφάδι και το στημόνι ενός κάθετου αρχαϊκού "αργαλειού", και μιας ιδιότυπης γλώσσας - γραφής, που δεν είναι καθαρεύουσα. Είναι "Παπαδιαμαντική": ένα κάθετο, αιχμηρό, αδαμάντινο εργαλείο που "σκηνοθετεί" τις γραφές του ανέφικτου. Ένα "μοντέρνο" θεατρικό προσωπείο - εργαλείο, θα το έλεγα καλύτερα, διά του οποίου σκηνοθετεί σε βάθος χρόνου τις γραφές του ο πρώτος "μοντέρνος" δημιουργός μας. Φτιάχνει απαράμιλλες ιδεομορφές (imagos) καταργώντας τα όρια μεταξύ "αφηγηματικού ρεαλισμού" και "ονειρικού πραγματισμού", πριν απ' τον Φρόυντ!

Η αγάπη του γκροτέσκο, σε δύο παραστάσεις

• Πολενάκης Λ.
• Η ΑΥΓΗ: 20/11/2011

Η αρχαία τραγωδία και η αττική κωμωδία είναι συγκοινωνούντα δοχεία, καθώς μοιράζονται κοινό μύθο. Η τραγωδία συχνά διαθέτει κωμικές παρεκκλίσεις, ενώ, αντίστοιχα, η κωμωδία, όπως έχει αποδειχθεί, λειτουργεί συχνά ως ανεστραμμένο είδωλο της τραγωδίας. Εικόνα της τραγωδίας μέσα σε παραμορφωτικό καθρέφτη αποτελούν οι λεγόμενοι "Φλύακες", που άνθισαν κυρίως στην Κάτω Ιταλία και θυμίζουν μια "γκροτέσκο" εκδοχή του τραγικού. Πρόκειται, λοιπόν, για έναν παλίμψηστο κώδικα.
Αυτή η αγάπη του γκροτέσκο ακολούθησε όλη τη διαδρομή του ελληνικού θεάτρου, από το τέλος της τραγωδίας μέχρι τη μέση και τη νέα κωμωδία, μέχρι τους θεατρικά σκοτεινούς χειμώνες, με επιζώντες τους "μίμους" των βυζαντινών ιπποδρόμων ή μέσα στις πρώτες προσπάθειες αναγέννησης του θεάτρου, στον σπουδαίο θεατρικά, παρ' ότι παραγνωρισμένο ιστορικά, νεοελληνικό δέκατο ένατο αιώνα. Μεστό από παρωδία, σάτιρα, κωμειδύλλιο, θέατρο σκιών, μουσική κωμωδία κ.ά. Θα το βρούμε ακόμη στην επιθεώρηση και στον νεοελληνικό κινηματογράφο των δεκαετιών '50-'60, που διασώζει σχεδόν ακέραιο τον παλίμψηστο κώδικα. Μέχρι τις εντελώς σύγχρονες απόπειρες σκηνοθετικής "παρώδησης" του τραγικού είδους ή σύμμιξής του με κωμικό στοιχείο.

Παράλογο "μετά λόγου"

• Πολενάκης Λέανδρος
• Η ΑΥΓΗ: 13/11/2011

Αναρωτιέμαι πάντα τι ακριβώς είναι το είδος θεάτρου που έχει επικρατήσει να χαρακτηρίζουμε "παράλογο". Ποια είναι τα όρια του "λόγου" που οφείλει να παραβιάζει ή να ανατρέπει ώστε να κερδίζει επάξια τον τίτλο του; Και τι εννοούμε με τη λέξη "λόγος"; Αν μιλάμε για τα όρια του λόγου, αυτό είναι ένα φιλοσοφικό πρόβλημα... που ξεπερνά τα ίδια τα όρια της φιλοσοφίας.
Αν μιλάμε για τα όρια της κοινής λογικής του μέσου ανθρώπου, έτσι όπως έχει καταντήσει σήμερα ένας σκέτος καθημερινός παραλογισμός, είναι για γέλια. Και αν μιλάμε για τη λογική των αγορών που κλονίζουν τον πλανήτη με τη μονόπλευρη γλώσσα του κέρδους, έχουμε ίσως εδώ την αυθεντική εκδοχή του παραλόγου!
Το "θέατρο του παραλόγου", ωστόσο, προλέγει μερικές φορές ενορατικά το μέλλον διακρίνοντας τα παράλογα εξαγόμενα άψογων συλλογισμών ή γλωσσικών προτάσεων, που δεν έχουν όμως ακόμη εισέλθει στη σφαίρα των φαινομένων για να τα δούμε, κρυμμένα πίσω από τις στροφές του λόγου - χρόνου. Φθάνει η στιγμή να τα αντικρίσουμε ξαφνικά μπροστά μας... και τότε, "το σκάνδαλον έρχεται".

Από τον Άμλετ... μέχρι σήμερα

• Πολενάκης Λέανδρος
• Η ΑΥΓΗ: 11/11/2011

Η "δυστυχής συνείδηση", εκείνη δηλαδή του ανθρώπου που αναγκάζεται να πράττει ενάντια σε όσα του υπαγορεύει η συνείδησή του επειδή υπηρετεί έναν άλλο, "ανώτερο" σκοπό, όπως το καλό της οικογένειας, της πατρίδας, της ανθρωπότητας κ.λπ., είναι ως έννοια, αντίθετα με ό,τι πιστεύεται τελικά, δημιούργημα όχι των φιλοσόφων, αλλά των πολιτικών. Ιδιαίτερα μάλιστα των κακών και ανίκανων πολιτικών! Οι οποίοι στη συνέχεια την επικαλούνται ως άλλοθι, χωρίς να έχουν κανένα δικαίωμα, για να δικαιολογήσουν τις κακές έως καταστροφικές πολιτικές επιλογές τους.
Ως φορέας και πρότυπο κατ' εξοχήν αυτής της "δυστυχούς συνείδησης" θεωρείται από όλους ο κεντρικός ήρως του σημαντικότερου θεατρικού έργου του νεότερου κόσμου μας, που δεν είναι άλλος από τον Άμλετ του Σαίξπηρ. Ποιος όμως γέννησε στην πραγματικότητα τη "δυστυχή συνείδηση" του Πρίγκηπα της Δανίας;
Είναι ένας κακός, ανόητος, ψεύτης και υποκριτής πολιτικός, εντελώς ανίκανος να ερμηνεύσει στοιχειωδώς σωστά τα φαινόμενα, που "μεταδίδει" στον Άμλετ, σαν κακή αρρώστια της πολιτικής, τη "δυστυχή συνείδηση". Είναι ο γνωστός μας Πολώνιος. Ας δούμε όμως πώς.

Πολιορκίες

Η ΑΥΓΗ: 06/11/2011

 

Του Λέανδρου Πολενάκη

"Η παρέλαση" της Λούλας Αναγνωστάκη, στο "Θέατρο του Νέου Κόσμου"

Όσοι δεν γνώρισαν τη Θεσσαλονίκη της δεκαετίας του '60, δύσκολα μπορούνε να καταλάβουν πόσο "πραγματική" είναι η "Παρέλαση" της Λούλας Αναγνωστάκη, που μαζί με τη "Διανυκτέρευση" και την "Πόλη", αποτελούν ένα συναρπαστικό, σπονδυλωτό, τρίπρακτο έργο. Ήμουν κι εγώ εκεί τότε, τη χρονιά της δολοφονίας του Λαμπράκη, στην ηλικία, περίπου, των ηρώων της "Παρέλασης". Έζησα την ατμόσφαιρα ζόφου και το κλίμα τρομοκρατίας που περιγράφει στα έργα της να απλώνονται στην πολιορκημένη πόλη, μαζί με υπόγειο, απωθημένο, έντονο ερωτικό στοιχείο της, που λόγω της ασφυκτικής, από μέσα και έξω πολιορκίας ψυχών και σωμάτων, γινόταν ακόμη πιο έντονο: μια ανεξάντλητη δίψα. Μπορώ να μαρτυρήσω ότι όλα αυτά είναι αλήθεια.

Μια αλήθεια "ποιητική", ασφαλώς. Επειδή το θέατρο της Αναγνωστάκη δεν είναι μόνο αυτά που συνέβησαν, είναι όλα όσα μπορεί να συμβούν, σε οποιαδήποτε πολιορκημένη πόλη. Θέατρο "επί του πραγματικού", που υπερίπταται όμως πάνω από ένα "πεδίο μετά τη μάχη", θεωρώντας το με αναπεπταμένο βλέμμα. Η αγωνία της είναι πώς να ορίσει, χωρίς να περιορίσει το πραγματικό.

Η "Φαύστα" στο "Θέατρο Στοά": Στο μποστάνι του Μποστ

• Κριτική
• Πολενάκης Λέανδρος
• Η ΑΥΓΗ: 30/10/2011

Έγραφα παλιότερα για τον "Μποστ" πως τα έργα του μοιάζουν σαν μια προέκταση του σοβαροφανούς ελληνικού 19ου αιώνα, με την ικανότητα, όμως, να σαρκάζει κάπου - κάπου τον εαυτό του, μέσα στον εξίσου σοβαροφανή 20ό, που έχασε πια, όπως φαίνεται, αυτή την ιδιότητά του.

Θα πρόσθετα ότι το ίδιο το πνεύμα του αυτοσαρκασμού της χώρας, που την έσωζε πάντα στις κρίσιμες στιγμές, κατέφυγε, όταν έμεινε ορφανό, στα έτοιμα να εκραγούν "κουτάκια" των γελοιογραφικών εικόνων του Μποστ, με τις ανορθόγραφες λεζάντες τυλιγμένες γύρω σαν βραδύκαυστο φυτίλι.

Μαζί με το θέατρό του εκρήγνυνται σήμερα βροντερά στο κενό της τετελεσμένης αγλωσσίας - αγνωσίας μας, βοηθούντων όλων των εκπαιδευτικών, γλωσσικών ή άλλων "πειραμάτων" που εφαρμόζουν οι μαθητευόμενοι μάγοι "στου κασίδη του κεφάλι", περιλαμβανομένου του τελευταίου. Επειδή ο Μποστ διαθέτει ανεπτυγμένο το αισθητήριο που του επιτρέπει να ανιχνεύει τη λαϊκότητα επί τόπου, εκεί όπου είναι και όχι εκεί όπου την τοποθετούν οι πάντοτε για τα πάντα πληροφορημένοι ημιμαθείς, ημιφωτισμένοι και εμπαθείς "ειδικοί", που στέλνουν κάθε τόσο οι "Εσπερίες" να μας "διαφωτίσουν".