Στο λαβύρινθο του «Νοσφεράτου»

• ΣΥΝΘΕΤΗΣ Ο ΝΤΜΙΤΡΙ ΚΟΥΡΛΙΑΝΣΚΙ, ΑΡΧΙΜΟΥΣΙΚΟΣ Ο Θ. ΚΟΥΡΕΝΤΖΗΣ, ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ Ο Θ. ΤΕΡΖΟΠΟΥΛΟΣ, ΛΙΜΠΡΕΤΟ Ο Δ. ΓΙΑΛΑΜΑΣ 

• Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ, Ελευθεροτυπία, Δευτέρα 14 Μαρτίου 2011 

Συνάντηση «αστέρων» για έναν «άλλο» «Νοσφεράτου». Ντμίτρι Κουρλιάνσκι, ο συνθέτης. Θόδωρος Κουρεντζής, ο αρχιμουσικός. Θόδωρος Τερζόπουλος, ο σκηνοθέτης. Η ιδέα της τριπλής συνεργασίας ανήκει στον Ελληνα μαέστρο που διαπρέπει στη Ρωσία.

 

Ντμίτρι Κουρλιάνσκι, Θόδωρος Τερζόπουλος 

Αυτός ανέθεσε στον ραγδαία ανερχόμενο 35χρονο Μοσχοβίτη μουσουργό τη σύνθεση όπερας με τίτλο «Νοσφεράτου» και στον Τερζόπουλο τη σκηνοθεσία της. Ο «Νοσφεράτου», με λιμπρέτο του ποιητή, καθηγητή του Πανεπιστημίου Λεμονόσοφ της Μόσχας και μορφωτικού συμβούλου της πρεσβείας μας στη Μόσχα, Δημήτρη Γιαλαμά, θα κάνει πρεμιέρα στην Οπερα Μπολσόι τον Μάρτιο του 2012. Θα συνεχίσει σε μεγάλες όπερες του κόσμου. Ενδεχομένως να παρουσιαστεί και στο Ελληνικό Φεστιβάλ. 

Την περασμένη πάντως βδομάδα ο Ντμίτρι Κουρλιάνσκι, αμέσως μετά την παρουσίαση συμφωνικών έργων του απ' την Ορχήστρα Μπουλέζ, πήρε το αεροπλάνο απ' το Παρίσι για την Αθήνα, με «πλώρη» για το θέατρο «Αττις». Εκεί όπου τον βρήκαμε σκυμμένο μαζί με τον Τερζόπουλο πάνω απ' το λιμπρέτο του «Νοσφεράτου». Δεν είναι άλλωστε ένα κείμενο... αναμενόμενο. «Σπάει όλα τα στεγανά περί Νοσφεράτου», λέει ο Τερζόπουλος. Κατ' αρχάς δεν έχει την παραμικρή σχέση με την πασίγνωστη γερμανική βουβή ταινία τρόμου του Μούρναου, που γυρίστηκε το 1922 και θεωρείται το πρώτο δείγμα γερμανικού εξπρεσιονισμού. «Είναι το ταξίδι του Νοσφεράτου στο "άρρωστο αίμα" και οι απαιτήσεις του σε αυτό το ανθυγιεινό "τοπίο". Θα μπορούσα να πω ότι η παράσταση θα είναι ένα ταξίδι στο άρρωστο αίμα», εξηγεί ο σκηνοθέτης.

• Στο στρατηγείο

Η συνεργασία του με τον σταρ μαέστρο, που θα διευθύνει τον «Νοσφεράτου», θα ξεκινήσει μέσα στις προσεχείς βδομάδες, οπότε ο Κουρεντζής αναμένεται να ταξιδέψει στην Αθήνα. Με τον Κουρλιάνσκι ο Τερζόπουλος δούλεψε στο «στρατηγείο» του την τελική μορφή του λιμπρέτου. Κατά την παραμονή του στην Ελλάδα ο συνθέτης είχε την ευκαιρία να δει στο «Αττις» δύο φορές με ενθουσιασμό το «Alarme» του Τερζόπουλου, μία το «Μάουζερ» του Χάινερ Μίλερ και μία το «Χορευτή» του Εριχ Αρεντ. 

«Ξέρει τη δουλειά μου», αναφέρει ο Τερζόπουλος, ο οποίος έχει επίσης μελετήσει τις μουσικές του συνθέτη. «Κατανόησα την "αρχιτεκτονική" των συνθέσεών του. Υπάρχει, δηλαδή, κάτι κοινό μεταξύ μας. Δεν ήθελε τυχαία ο Κουρεντζής να συνεργαστούμε». 

«Είναι πολύ σημαντικό να έχεις μεταφυσική επικοινωνία με το σκηνοθέτη», υποστηρίζει και ο συνθέτης. «Νιώθω πολύ συγγενής με αυτό που κάνει. Το θέατρο του Θόδωρου έχει ένταση και δεν είναι ανοιχτό. Προχωράς με κλειστά μάτια στο κλειστό σύμπαν του, προσπαθώντας να βρεις τις δικές σου πόρτες για να βγεις έξω ή για να εισχωρήσεις πιο βαθιά. Είναι πολύ σπάνια η δυνατότητα που μας δόθηκε να δουλέψουμε για το λιμπρέτο. Μόλις γυρίσω στη Μόσχα θα αρχίσω να συνθέτω».

Κορυφαίοι μουσικοκριτικοί χαρακτηρίζουν τη μουσική του Κουρλιάνσκι «ριζοσπαστική». «Απέρριψα τις παλιές φόρμες», εξηγεί. «Χρησιμοποιώ μόνο θορύβους στις συνθέσεις μου, ειδικές ορχηστρικές και φωνητικές τεχνικές που παράγουν θόρυβο. Απ' την άλλη, απορρίπτω τη ρομαντική αφήγηση της μουσικής δραματουργίας. Δεν με ενδιαφέρει η αφηγηματική μουσική, αλλά ένα αρχιτεκτονικό μουσικό σκέπτεσθαι. Η μουσικής ως ένα αντικείμενο, ένα οπτικό φαινόμενο. Στη μουσική μου δεν υπάρχει, δηλαδή, ανάπτυξη ή δράση. Τα πάντα συντελούνται στο δέκτη. Με ενδιαφέρει ο ακροατής να προσλαμβάνει αμέσως το όλον, όπως συμβαίνει όταν αντικρίζει ένα γλυπτό. Δεν αλλάζει μέσα στη διάρκεια κάτι στη μουσική. Αλλάζεις εσύ μέσα από την ακρόασή της. Πρόκειται για μια εσωτερική δραματουργία. Ο ακροατής είναι σε κίνηση, όχι η μουσική. Και παρακολουθεί τις αλλαγές που συντελούνται εντός του». 

Η όπερα θεωρεί ότι σε βάζει σε «ένα λαβύρινθο». «Το λιμπρέτο του "Νοσφεράτου" βασίζεται σε λίστες: των συστατικών του αίματος, της ανατομίας του ανθρώπινου σώματος, λίστες μελωδιών. Είναι ένα κείμενο με λίστες που δημιουργεί ένα λαβύρινθο μηνυμάτων, νοημάτων και πιθανοτήτων», εξηγεί. «Στην πραγματικότητα, καλούμε τον κόσμο να εξερευνήσει μέσω αυτών πώς τελειώνει η ιστορία. Κι αν αφορά το "Νοσφεράτου" ή τον ίδιο τελικά. Το θέμα της όπερας δεν αφορά μία συγκεκριμένη συμπαγή προσωπικότητα. Αφορά τη διττότητα της ύπαρξης, το διπλό νόημα του αίματος. Τι είναι αίμα; Κρυμμένο μέσα στη φλέβα, είναι ζωή. Φανερωμένο, είναι θάνατος».

«Πάντα φοβάμαι»

Ακούγεται σαν να ετοιμάζουν μια νέα επαναστατική πρόταση για την όπερα. «Πάντα φοβάμαι να λέω ότι κάτι είναι νέο», υποστηρίζει ο Κουρλιάνσκι. «Το σίγουρο είναι ότι ο τρόπος που έχω την όπερα στο μυαλό μου δεν είναι ρομαντικός ή μπανάλ. Η σύγχρονη όπερα έτσι κι αλλιώς διαφέρει από την κλασική ή τη δραματική. Είναι θέατρο ολιστικό. Συμπεριλαμβάνει τη φιλοσοφία, την ψυχολογία, την κοινωνιολογία, όλο το σώμα των τεχνών και των επιστημών». 

Ο Κουρλιάνσκι, που θεωρεί «δάσκαλό» του και τον Γιάννη Χρήστου, έχει αναθέσεις έργων ήδη από το 2004. Προέρχονται από την Ελβετία, τη Γερμανία, την Αυστρία και ιδιαιτέρως τη Γαλλία, και αφορούν όπερα, ορχήστρες, αλλά και θέατρο. «Συνήθως εργάζομαι για ensemble σύγχρονης μουσικής», διευκρινίζει. «Συγχρόνως όμως γράφω και πειραματική ηλεκτρονική μουσική, βασισμένος σε intractual τεχνολογίες. Δεν κινούμαι με αυστηρότητα προς μία κατεύθυνση». 

Τριάντα πέντε χρόνων και ήδη έχει επιτύχει πάρα πολλά. «Ο Μότσαρτ πέθανε 36», μου θυμίζει. «Αρχισα να συνθέτω το 2002 τυχαία». Προετοιμαζόταν στο Boulanger Conservatoire του Παρισιού για φλαουτίστας. «Ενα πρόβλημα υγείας με υποχρέωσε να αλλάξω τελείως προσανατολισμό. Τότε σκέφτηκα πρώτη φορά τη σύνθεση». Το 2003 κέρδισε ένα πολύ σημαντικό διαγωνισμό σύνθεσης στην Ολλανδία, στο International Gaudeamus Competition. Ολες οι πόρτες άνοιξαν αμέσως. «Το βραβείο μού έδωσε τεράστια ώθηση», παραδέχεται. Σήμερα καυχιέται ότι μπορεί να ζει από τις συνθέσεις του. «Και έχω κλεισμένο πρόγραμμα έως το 2013». Ο μεγάλος όγκος της δουλειάς του αφορά τη Γαλλία, η οποία τον λατρεύει. *