Η ρώσικη πρωτοπορία στη σκηνή

• ΤΗΣ ΕΦΗΣ ΜΑΡΙΝΟΥ, Επτά, Κυριακή 13 Μαρτίου 2011

ΕΝΑ ΑΠΟ τα ισχυρότερα ρεύματα στην ιστορία της τέχνης του 20ού αιώνα, η Ρώσικη Πρωτοπορία, «κατοικεί» στη Θεσσαλονίκη, στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, στην έκθεση «Το Σύμπαν της Ρωσικής Πρωτοπορίας: Τέχνη και Εξερεύνηση του Διαστήματος, 1900-1930».

Οπως προδίδει ο τίτλος, η έκθεση -συμπαραγωγή με το Ιδρυμα Μποτίν του Σανταντέρ- εξετάζει τη σχέση της ρωσικής τέχνης με την επιστήμη πριν και μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917. Το σύμπαν και τα διαστημικά ταξίδια, οι επιστημονικές έρευνες για την αναζήτηση άλλων κόσμων, ενέπνευσαν πειραματιστές καλλιτέχνες όπως οι Φιλόνοφ, Φατέεφ, Καντίνσκι, Νικρίτιν, Μαλέβιτς, Ρότσενκο, Τάτλιν, Κλούτσις.

Τώρα το ΚΘΒΕ ετοιμάζει την παράσταση «Πορεία προς τον Ηλιο» εμπνευσμένη από την έκθεση στο πλαίσιο της συνεργασίας του με το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Παράσταση που θα ξεκινήσει από το Μουσείο και μέσω εσωτερικών διαδρομών θα συνεχιστεί στην Πειραματική Σκηνή της Μονής Λαζαριστών. Η δραματουργία και η σκηνοθεσία ακολουθούν τη δομή της έκθεσης, στην οποία τα έργα ακολουθούν την πορεία του κινήματος: «Τα χρόνια πριν» με τις αρχικές επιρροές του συμβολισμού και του εξπρεσιονισμού, τα «ταξιδιωτικά χρόνια» όπου μέσω του κυβισμού και του φουτουρισμού αναδεικνύεται η σχέση των Ρώσων με τη σύγχρονή τους ευρωπαϊκή τέχνη, τα «μυστικιστικά χρόνια» με κυρίαρχο εκφραστή τον Μάλεβιτς, τα «ιδεολογικά χρόνια» και, τέλος, τα «χρόνια μετά» όπου οι ανένταχτοι στο δόγμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού καλλιτέχνες απομονώνονται.

Θεματικός πυρήνας της παράστασης, ο θεατρικός «Κοριός» του Μαγιακόφσκι αλλά και η αυτοκτονία του την οποία κάποιοι θεωρούν ως ορόσημο-ταφόπλακα στη Ρώσικη Πρωτοπορία, αν και τυπικά η χαριστική βολή δόθηκε το 1934 όταν η ΕΣΣΔ καθιέρωσε αποκλειστικό καλλιτεχνικό ρεύμα τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό. Σπαράγματα από ποιήματα της εποχής (Εσένιν), θεατρικά και λογοτεχνικά έργα (Μέγερχολντ, Χαρμς, Πάστερνακ) ζωντανεύουν τη ρωσική αβανγκάρντ μέσα στο Μουσείο και πάνω στο θεατρικό σανίδι.

Το σοκ από τη σύγκρουση τέχνης - κομματικού μηχανισμού, όταν επικράτησε η επανάσταση του 1917, ήταν ισχυρό. Καλλιτέχνες που εμπνεύστηκαν και δημιούργησαν για την επανάσταση βρέθηκαν απέναντι στο καθεστώς. Πολλοί φυγαδεύτηκαν, φιμώθηκαν, κυνηγήθηκαν, τρελάθηκαν, κάποιοι αυτοκτόνησαν. Ανάμεσά τους, ο Μπουλγκάγκοφ και ο Σοστακόβιτς. Ο τελευταίος το 1927 μαζί με τη 2η συμφωνία που έγραψε, παραγγελία για τις εκδηλώσεις εορτασμού της δεκάτης επετείου της Οκτωβριανής Επανάστασης, ολοκληρώνει και την όπερα «Η μύτη», βασισμένη στην ομώνυμη ιστορία του Γκόγκολ. Το έργο δύο χρόνια αργότερα επικρίνεται από τη σοβιετική ομοσπονδία μουσικών.

«Η αντιμετώπιση του Αϊζενστάιν στην ταινία "Ιβάν ο Τρομερός" έχει μια ενδιαφέρουσα κλιμάκωση από το σταλινικό καθεστώς» παρατηρεί ο Γρηγόρης Καραντινάκης, σκηνοθέτης της παράστασης: «Το πρώτο μέρος απέσπασε το βραβείο Στάλιν, το δεύτερο μέρος δέχτηκε έντονη κριτική και το τρίτο απαγορεύτηκε να γυριστεί... Μ' αυτά και μ' αυτά ο Αϊζενστάιν έπαθε έμφραγμα και πέθανε. Η σοβιετική γραφειοκρατία ενταφίασε τη Ρώσικη Πρωτοπορία. Ούτε οι τεχνοκριτικοί της εποχής αλλά ούτε οι ίδιοι οι καλλιτέχνες μπορούσαν τότε να δώσουν όνομα σ' αυτό το αυθόρμητο μαζικό κίνημα τέχνης, το οποίο μεταλαμπαδεύτηκε στην Ευρώπη δημιουργώντας τον μεταμοντερνισμό».

Στην παράσταση παίζουν «Τα δικά μας παιδιά»... Και ποια είναι αυτά; Μια θεατρική ομάδα (Λουκία Βασιλείου, Δημήτρης Καρτόκης, Δημήτρης Οντος, Αμαλία Ταταρέα, Αντιγόνη Φρυδά) που οφείλει την ονομασία της στην ειρωνική και φιλοπαίγμονα διάθεση της διεύθυνσης του ΚΘΒΕ σε αντιδιαστολή με τα «παιδιά» των κομμάτων. Η ομάδα απαρτίζεται από αποφοίτους των τριών τελευταίων χρόνων της δραματικής σχολής του ΚΘΒΕ.

«Τα δικά μας παιδιά ανήκουν στο δυναμικό του ΚΘΒΕ, δουλεύουν και συγχρόνως συνεχίζουν την εκπαίδευσή τους» λέει ο Γ. Καραντινάκης. «Ενας νεανικός πόλος 6-7 ηθοποιών που εμπλουτίζεται κάθε χρόνο από καινούριους αποφοίτους, ενώ οι παλαιότεροι μετακυλίονται δημιουργικά σε τρέχουσες παραγωγές του θεάτρου».

Οι παραστάσεις των «Δικών μας παιδιών», κινούμενες... χαλαρά μέσα στον αυστηρό προγραμματισμό του θεάτρου, παρουσιάζουν μια σκόπιμη ελευθερία στην προετοιμασία και τη δράση τους. Δεν υπάρχει συγκεκριμένη ημερομηνία πρεμιέρας ούτε διάρκεια παραστάσεων.

Τα περισσότερα έργα της έκθεσης προέρχονται από τη Συλλογή Κωστάκη του ΚΜΣΤ, η οποία αποκτήθηκε με έναν ενδιαφέροντα τρόπο: Ο Γ. Κωστάκης ζούσε στη Μόσχα μέχρι το 1977 δουλεύοντας ως οδηγός της ελληνικής και της καναδικής πρεσβείας. Χωρίς καμία καλλιτεχνική παιδεία αλλά βασιζόμενος στο ένστικτο και το προσωπικό του κριτήριο, συγκέντρωσε έναν τεράστιο αριθμό έργων της Ρωσικής Πρωτοπορίας (τα 2/3 της συλλογής αναγκάστηκε να τα παραχωρήσει στο ρωσικό κράτος όταν έφυγε από τη χώρα), αγοράζοντάς τα από τους ίδιους τους ζωγράφους. Τα έργα εκτέθηκαν πρώτη φορά το 1978 στο Ντίσελντορφ και το 1981 στη Νέα Υόρκη. Στην Ελλάδα η συλλογή πρωτοπαρουσιάστηκε το 1995. Το 2000 αγοράστηκε από το υπουργείο Πολιτισμού και στεγάστηκε στο ολοκαίνουριο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη.