O τολμών νικά

• ΤΟΥ ΣΑΒΒΑ ΠΑΤΣΑΛΙΔΗ 
• Κυριακή, 15 Μαΐου 2011 | ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

Ο τολμών νικά, λοιπόν. Τι άλλο θα ταίριαζε στην περίπτωση της Πειραματικής Σκηνής, η οποία, σε καιρούς δύσκολους, έβαλε ένα τεράστιο στοίχημα και το κέρδισε πανηγυρικά, χωρίς κρατική επιχορήγηση, παρά μόνο με την αγάπη των θεατρόφιλων της Θεσσαλονίκης; Πολλές οι καλές δουλειές που φιλοξενήθηκαν στο ανοιξιάτικο φεστιβάλ της, ωστόσο μία ξεχώρισε, ο «Γλάρος», από την ομάδα Pequod (Πίκουοντ). Μία παράσταση που επαληθεύει, πέρα για πέρα, τη γνωστή ρήση του Καλδερόν, ότι το θέατρο δε θέλει παραπάνω από δυο σανίδια κι ένα πάθος για να λειτουργήσει και ν’ απογειωθεί. Σε μία γυμνή σκηνή (μοναδικό αντικείμενο ένα πιάνο) δέκα νέοι άνθρωποι ζωντάνεψαν με την ψυχή, τη φαντασία και το ταλέντο τους ένα από τα πιο θεατρόμορφα και δύσκολα έργα του Τσέχοφ, όπου πρωταγωνιστής είναι η ίδια η τέχνη του θεάτρου.

• Ποιητική Τσέχοφ

Ο «Γλάρος» είναι η ποιητική του Τσέχοφ. Εκεί καταθέτει τις απόψεις του για το θέατρο της εποχής του, καθώς επίσης και για την ανάγκη ανανέωσής του. Πολύ σοφά ο Ξανθόπουλος, από τη θέση του σκηνοθέτη, στάθηκε σ’ αυτήν την παράμετρο και έστησε ένα θέαμα με τη λογική του θεάτρου εν θεάτρω, ανεβάζοντας στην ιταλική σκηνή του «Αμαλία» ορισμένους από τους θεατές (όσους του επέτρεπε ο χώρος) και κατεβάζοντας, εκεί όπου το επέτρεπε η δράση, τους ηθοποιούς του στην πλατεία με τα αναμμένα φώτα. Ολες αυτές οι κινήσεις απομάκρυναν το θέαμα από τη λογική του εγκιβωτισμένου χρόνου, που είναι προγραμματισμένος να δημιουργεί τις προϋποθέσεις των σκηνικών συγκρούσεων, και το οδήγησαν σε μία κατάσταση γοητευτικής αυτογνωσίας (όχι όμως αυταρέσκειας), σε ένα είδος καλλιτεχνικού εργοταξίου.

• Μεταδραματικά

Οπως και στις «Αντιγόνες» από το φλαμανδικό σχήμα tg STAN (το είδαμε και το χαρήκαμε στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, Αθήνα), έτσι κι εδώ, εκείνο που κυριάρχησε δεν ήταν το αποτέλεσμα λόγων και πράξεων (το «τι» της γραφής), αλλά η (μπρεχτική) διαδικασία που οδηγεί στο νόημα (το «πώς» της γραφής). Σε καμία στιγμή δεν επιδιώχθηκε η δημιουργία ιλουζιονιστικής ατμόσφαιρας. Ολα παρέμειναν ανοιχτά και «απροστάτευτα» ώς το τέλος. Βέβαια, σε τέτοια μεταδραματικά εγχειρήματα, όπου το μόνο στήριγμα είναι ο λόγος, υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος να οδηγηθούν τα πράγματα σ’ ένα τέλμα, σε μία απέραντη πλήξη. Αλλωστε η ιστορία, αυτή καθαυτή, δεν έχει κάτι το συναρπαστικό. Είναι ο γνώριμος τσεχοφικός καμβάς, που μόνο σκάβοντας μπορείς να βρεις τα καλά του μέταλλα. Κι εδώ εκείνο που αναδεικνύει την ομορφιά της ιστορίας είναι ο ιδιαίτερος τρόπος ανάγνωσής της, μία ανάγνωση που στόχο είχε να μας βοηθήσει να βιώσουμε την παροντικότητα του καλλιτεχνικού γεγονότος. Κάπως έτσι γίναμε μάρτυρες της ίδιας της δημιουργικής διεργασίας, χωρίς τη γνώριμη συναισθηματική εμπλοκή του ρεαλιστικού θεάματος. Θεατές και ηθοποιοί βρεθήκαμε μπλεγμένοι στην ίδια δράση, στο ίδιο εργαστήρι.

• Σκηνοθεσία και συντελεστές

Η σκηνοθεσία του Ξανθόπουλου, μινιμαλιστική, καθαρή, με αίσθηση του χιούμορ (τόσο αναγκαίο στον Τσέχοφ) και έξυπνες ιδέες, δεν έχασε σε καμία στιγμή τον προσανατολισμό ή το στίγμα της. Είχε μια γοητευτική φυσικότητα και μία εξαιρετική ροή, που σε κρατούσαν μέσα στη δράση από την αρχή ώς το τέλος. Σε πλήρη αρμονία με το σκηνοθετικό πλάνο ήταν και όλοι οι ηθοποιοί - συντελεστές, με πιο εκρηκτική την Αγγελική Παπαθεμελή. Ζωντάνεψε, χωρίς υστερίες και μπαγιάτικη υποκριτική, μία Νίνα της διπλανής πόρτας. Με την ίδια νηφαλιότητα και με φρέσκα υποκριτικά μέσα έπαιξαν και οι υπόλοιποι, άξιοι συνοδοιπόροι. Επένδυσαν φέτες ζωής στα τσεχοφικά δρώμενα, δίχως πόζες, στησίματα και μελοδραματικές κορυφώσεις. Η σκηνική τους παρουσία εξέπεμπε, μαζί με φυσικότητα, και έντονη μυρουδιά θεάτρου.

Η μετάφραση της Ξ. Καλογεροπούλου ακόμη κρατάει ουσίες από το παλιό της άρωμα. Τα κοστούμια (Νίκος Κόνιαρης) χωρίς καμία ιδιαίτερη χρονική δέσμευση, συνέπλευσαν με τους ανοικτούς ορίζοντες του συνόλου του εγχειρήματος.

Συμπέρασμα: Μία παράσταση όπου οι συντελεστές ανέλαβαν στο ακέραιο τις ευθύνες της μεταδραματικής τους άποψης και κέρδισαν τις εντυπώσεις.