Νέα θεατρική μεταπολίτευση

• Ελευθεροτυπία, Σάββατο 26 Μαρτίου 2011 Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ

Ζούμε μια νέα θεατρική μεταπολίτευση; Τηρουμένων των αναλογιών, τα «σημάδια» αυτό δείχνουν. Επρεπε, φαίνεται, να βρεθούμε εγκλωβισμένοι στις δαγκάνες του Μνημονίου και να βιώσουμε την κρίση στο πετσί μας, για να αναταραχθούμε και να ανασυνταχθούμε.

«Ιδρυμα» από τους «AbOvo»

Και να ξαναγεννηθεί το πολιτικό θεατρικό έργο, όχι περιπτωσιολογικά, αλλά μαζικά.

Η κρίση αφυπνίζει. Δεν εξηγείται αλλιώς ο εντυπωσιακός αριθμός των νέων θεατρικών κειμένων που γράφονται -αρκετά «εν θερμώ»- για την παρούσα δυσχερή πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά συγκυρία, αξιοποιώντας δραματουργικά από την πρωθυπουργική δήλωση «χάσαμε μέρος της εθνικής μας κυριαρχίας» μέχρι τα επεισόδια της Marfin και την αδυναμία μας να πληρώσουμε τους λογαριασμούς μας. Εργα που γυρνάνε την πλάτη επιδεικτικά στον ιδιωτικό μικρόκοσμο, με τις προσωπικές «ήττες» και τα μπανάλ ερωτικά αδιέξοδα, που απασχολούσαν τη δραματουργία μας καιρό.

Τουλάχιστον είκοσι νέα θεατρικά κείμενα, που ήδη παρουσιάζονται ή ετοιμάζονται για σκηνές της Αθήνας, μιλάνε είτε χωρίς να μασάνε τα λόγια τους είτε εμμέσως, με τρόπο συμβολικό και υπερρεαλιστικό, για την Ελλάδα της κρίσης και για τα αίτια που οδήγησαν στο σημερικό αδιέξοδο.

Στο ερώτημα αν θα μείνει κάτι στο μέλλον απ' αυτή την παραγωγή, που δημιουργεί νέο ρεύμα, όπως συνέβη μεταπολιτευτικά με το «Χάσαμε τη θεία, στοπ» του Διαλεγμένου, τους «Προστάτες» του Ευθυμιάδη, τους «Νταντάδες» του Σκούρτη ή τις «Εσωτερικές ειδήσεις» του Ποντίκα -δεν είναι τυχαίο ότι τα δύο τελευταία έργα παρουσιάζονται σήμερα, ίσως πιο επίκαιρα από ποτέ-, θα απαντήσουν η ιστορία και η θεατρολογία. Σήμερα, πάντως, ακόμη και πρωτόλεια ή σε θραυσματική μορφή, πολλά νέα έργα τοποθετούν έναν καθρέφτη απέναντί μας. Σε λίγες περιπτώσεις είναι παραμορφωτικός.

Το αντέχουμε; «Χρειαζόμαστε την τέχνη για να μη μας σκοτώσει η αλήθεια», διαπίστωνε εύστοχα ο Γκόγια. Κι όταν η αλήθεια αποτυπώνεται σχεδόν αυτούσια επί σκηνής; Ας δούμε τι λένε οι «πρωτεργάτες» της απρόσμενης νέας άνθησης του πολιτικού έργου.

Μπορεί να μην έχουμε γράψει ή ανεβάσει ένα θεατρικό έργο για τον Αλέξη Γρηγορόπουλο, όπως τόλμησαν οι Ιταλοί «Motus» με το «Αλέξης, μια ελληνική τραγωδία». Εχουμε όμως τη δική μας παράσταση για την ημέρα των τραγικών επεισοδίων της Marfin, μέσα από τη ματιά ενός 20χρονου διαδηλωτή.

Τα «Εξι αρχεία κρυμμένα» («Κινητήρας Studio») είναι το κείμενο που ο 23χρονος videoartist Θωμάς Διάφας έγραψε απνευστί «μέσα σε μια ώρα», σοκαρισμένος από την αστυνομική βία στην πορεία που στιγματίστηκε από τα τρία αθώα θύματα. «Συμμετείχα στην πορεία με μια φίλη μου. Κάποια στιγμή άκουσα έναν κρότο, αλλά συνέχισα να προχωράω με το πλήθος. Ξαφνικά άρχισαν να μας ρίχνουν δακρυγόνα στο πρόσωπο», θυμάται. «Στο σπίτι μου πια, ενώ δεν μπορούσα ακόμα απ' τα δακρυγόνα να ανασάνω, συνειδητοποίησα ότι μπροστά στο θάνατο κάνεις τα πάντα για να να σωθείς. Γιατί ένιωσα να κινδυνεύει η ζωή μου, όπως των θυμάτων της Marfin», αποκαλύπτει.

Οι αστυνομικοί -«χωρίς να έχω κάνει κάτι»- τον κυνήγησαν για να τον χτυπήσουν και να τον συλλάβουν. «Ηταν η πρώτη φορά που αισθάνθηκα τόσο κοντά στο θάνατο! Σαν τα παιδιά της Marfin», υποστηρίζει.

Στην πρώτη σκηνή του αυθόρμητου θεατρικού κειμένου του εμφανίζεται μια ομάδα πανικόβλητων ανθρώπων σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης (Περ. Ασημακόπουλος, Εφη Κατσαφάρου, Ελευθερία Κατσούπη, Νάντια Παυλάκη, Βασιλική Σκρέκου, Απ. Φράγκος): είναι «ξεβρασμένοι» σε μια στοά του κέντρου της Αθήνας από την πορεία και την αστυνομική βία. Το θεατρικό, που σκηνοθέτησε συγχρόνως ο Θωμάς Διάφας, δεν θέτει μόνο το ζήτημα της παράλογης βίας που έκανε το πανελλήνιο να θρηνεί τρεις νεκρούς και μαζί την τρέλα της αστυνομικής καταστολής. Η πορεία, που «σημαδεύτηκε» από τα γεγονότα της Marfin, είναι η «αφορμή για να μιλήσω για την αδιέξοδη πολιτική κατάσταση, που κάνει τόσο κόσμο να κατεβαίνει σε κάθε διαδήλωση, αφηφώντας και τη βία και τα δακρυγόνα».

Η «ιστορική» δήλωση του πρωθυπουργού «Χάσαμε μέρος της εθνικής μας κυριαρχίας», μετά την είσοδό μας στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, συνεντεύξεις Ελλήνων πολιτικών από τη δεκαετία του '30 με σοκαριστικό περιεχόμενο (από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή ώς τον Νικήτα Κακλαμάνη), μαζί με «συστατικά» από το σκάνδαλο της Siemens, είναι «κομμάτια» από την πληθωρική πρώτη ύλη της παράστασης «Πόλη Κράτος», που ετοιμάζει η ομάδα «Κανιγκούντα» (πρεμιέρα: 26 Απριλίου, στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών). Με ερμηνευτές τους Μαρία Κεχαγιόγλου, Μαρία Μαγκανάρη, Ρεβέκκα Τσιλιγκαρίδου, Ανθή Ευστρατιάδου, Ευθύμη Θέου και Γιώργο Φριτζήλα.

Ο σκηνοθέτης και ιδρυτής της ομάδας Γιάννης Λεοντάρης και μαζί η συνιδρύτριά της και ηθοποιός Μαρία Κεχαγιόγλου, θεωρούν ότι «υπάρχει μια βαριά περιρρέουσα ατμόσφαιρα που μας ενεργοποιεί να μιλήσουμε για το σήμερα». Ο,τι ακριβώς κάνουν, υπό όρους, και στο απαιτητικό και σύνθετο θέαμα που ετοιμάζουν, «κλέβοντας» τους κώδικες της επιθεώρησης.

Σημείο εκκίνησής τους είναι η Αθήνα, που υπήρξε τον 5ο αιώνα π.Χ. πόλη κράτος. Κάτι που σήμερα ο Γιάννης Λεοντάρης θεωρεί ότι ξανασυμβαίνει, με μια θεμελιώδη διαφορά: ο ορισμός της πόλης κράτους, το τρίπτυχο «ελευθερία - αυτονομία - αυτάρκεια», δεν υφίσταται ούτε στη σφαίρα της φαντασίας.

«Στην πόλη κράτος απαγορευόταν η πώληση δημόσιας γης ή περιουσίας σε ξένο. Σε αντίθεση μ' εμας, που έχουμε ήδη αρχίσει ένα ξεπούλημα τρομακτικό», διαπιστώνει. «Ολα αυτά τα ζητήματα τα διατυπώνουμε, όμως, χωρίς να κουνάμε το δάχτυλο στους θεατές. Δείχνουμε τη διαχρονική έλλειψη αυτονομίας, την πολιτική και οικονομική διαπλοκή, ήδη από τη Μικρασιατική Καταστροφή».

Ο Γιάννης Λεοντάρης γνωρίζει ότι όταν σε μια εποχή σαν τη σημερινή, με «αυξημένα προβλήματα», κάνεις πολιτικό θέατρο, κινδυνεύεις να είσαι «απλώς οργισμένος». «Δεν θέλουμε να κάνουμε μια παράσταση μανιφέστο, που να λέει "έξω το ΔΝΤ"· είναι μονοδιάστατο. Γι' αυτό το λόγο δείχνουμε, δεν καταγγέλλουμε». Ακριβώς το ίδιο ισχύει και στην παράθεση αφηγήσεων για την Αθήνα της Κατοχής, που μοιάζει να περιγράφει «με ανατριχιαστικό τρόπο» την Αθήνα του 2011, η οποία ζει «νέα περίοδο εξαθλίωσης».

Ο ζητιάνος πρόσφυγας Τζαμίλ, ο παραβατικός λαθρομετανάστης Τζανί, η Αφρικάνα χωρίς χαρτιά Ζάκρα, τρεις άνθρωποι που ζουν ανάμεσά μας αλλά στο περιθώριο, είναι οι ήρωες του «Παρδαλού Παπαγάλου» του Χρήστου Στρέπκου (στο «Συνεργείο»). Και οι τρεις (Χρ. Στρέπκος, Ονίκ Κετσογιάν, Νατάσα Νταλιάνη) έχουν στέκι τους ένα pet shop στην Ομόνοια (ιδιοκτήτρια η Ντέπυ Πάγκα) και, σε μια εχθρική πόλη, μοναδικό φιλαράκο τους έναν ξεπουπουλιασμένο γερο-παπαγάλο.

«Το έργο το έγραψα γιατί ως άνθρωπος δεν μπορώ να αισθάνομαι καλά όταν υπάρχουν δίπλα μου συνάνθρωποί μου που στερούνται τα αυτονόητα», τονίζει ο Στρέπκος, που υπογράφει και τη σκηνοθεσία. Τις δύο τελευταίες δεκαετίες θεωρεί ότι «πήξαμε να βλέπουμε ζευγάρια που εξοντώνει ο ένας τον άλλο στο ξενοδοχείο όπου έχουν πάει διακοπές. Δεν γίνεται να παραμείνει αυτιστικός ο καλλιτέχνης στη σκληρή σημερινή συγκυρία. Το θέατρο σε εποχή κρίσης πρέπει να επιστρέψει στα μεγάλα θέματα. Εξ ου υπάρχει σήμερα γενικότερη στροφή προς το πολιτικό», συνοψίζει.

«Ο Δεκέμβρης του 2008 μάς έδωσε μια "σφαλιάρα"», παραδέχεται ο Γιάννης Σαρακατσάνης, επικεφαλής των «AbOvo». «Για εμένα προσωπικά ήταν σαν μια δεύτερη ενηλικίωση. Και στα υπόλοιπα παιδιά της ομάδας συντελέστηκε ανάλογη πολιτική αφύπνιση».

Εκτοτε οι «AbOvo», που έγιναν γνωστοί με το σουξέ «Μαμά Ελλάδα», συνομιλούν με την επικαιρότητα μέσα από το διαστρεβλωτικό φακό της σάτιρας. Με την τελευταία δουλειά τους, το «Ιδρυμα» (στο «Bios») «βγάλαμε το θυμό μας», λέει ο Σαρακατσάνης. «Κράζουμε, δηλαδή, τον Ελληνα πολίτη».

Στο «Ιδρυμα», ένα Πανεπιστήμιο του Μονάχου βάζει τον Ελληνα στον εργαστηριακό σωλήνα. «Είναι Γερμανοί, γιατί Γερμανοί μάς ελέγχουν σήμερα οικονομικά», εξηγεί ο σκηνοθέτης-ηθοποιός. Το αποτέλεσμα είναι εξόχως δυσάρεστο. Το πόρισμα εμφανίζει τον Ελληνα αφάνταστα απείθαρχο σε κάθε κανόνα και ηγέτη, απρόβλεπτα αμόρφωτο και με κόμπλεξ κατωτερότητας. Φτάνοντας στο σημείο να θεωρεί ότι όλοι οι άλλοι θέλουν το κακό του. «Εμμέσως απαντάμε στο πώς φτάσαμε εδώ! Στο Μνημόνιο και την τρόικα», υποστηρίζει ο Σαρακατσάνης...

Ενας Ελληνας άστεγος, που μέχρι πρότινος ζούσε δίπλα από το Λευκό Πύργο «φιλοσοφώντας», είναι ο ήρωας του μονολόγου «Το Παγκάκι», που ερμηνεύει ο Σπύρος Μπιμπίλας, σε σκηνοθεσία Β. Πλατάκη («Αλεκτον») και έγραψε ο γιατρός παθολόγος Ζάχος Βασιλείου. Το κείμενο είναι βιωματικό. Τον άστεγο του Λευκού Πύργου ο παθολόγος τον γνώρισε ως ασθενή του. «Είναι ένας από τους πολλούς αστέγους που συναντάμε στο κέντρο της Αθήνας πια», θεωρεί ο Μπιμπίλας. Η περίπτωσή του, το «πού μπορεί, δηλαδή, να οδηγηθεί ένας νοικοκύρης σε εποχή κρίσης», ήταν ό,τι συγκλόνισε τον Βασιλείου.

Η ηρωίδα στην «Επίσκεψη της γηραιάς κυρίας» του Ντίρενματ, Κλάρα Τσαχανασιάν, επιστρέφει στο σήμερα με το προσωπείο της «Μέρκελ και της Θάτσερ μαζί», χάρη στον «Ενατο Γάμο» της Λείας Βιτάλη («Θυμέλη»). Η άτεγκτη Τσαχανασιάν (Μαίρη Νάνου) είναι «η ενσάρκωση των απρόσωπων αγορών που οδήγησαν την Ελλάδα ένα βήμα πριν από την πτώχευση», θεωρεί η συγγραφέας. «Βρίσκεται πίσω από τους μεγιστάνες του χρήματος που "παίζουν" με όλα τα κράτη. Μπορεί να κάνει πολέμους, να χύνει το πετρέλαιο στη θάλασσα, να αγοράζει και να πουλάει μετοχές σε όλο τον κόσμο», εξηγεί η Λεία Βιτάλη. Κι ενώ δεν συνδέεται άμεσα με το Μνημόνιο, «μας παρουσιάζει τη μορφή του "τέρατος" που το προκάλεσε».

Τον πολυφυλετικό χαρακτήρα της ελληνικής κοινωνίας, που συστηματικά «εξεγείρεται» το τελευταίο διάστημα, περιγράφει στο υπερρεαλιστικό έργο της «Η γυναίκα του Γκόρκι», η Ελένα Πέγκα («Κινητήρας»). Το πρωτοέγραψε στα αγγλικά το '95 -έχει ήδη ανεβεί στο Σαν Φρανσίσκο και στη Νέα Υόρκη-, αλλά το «ξαναφρέσκαρε» για να ανεβεί ειδικά σήμερα στην Ελλάδα, σε δική της σκηνοθεσία. «Βλέπουμε μια μεγαλούπολη σε εξέγερση χωρίς ιδεώδη. Βλέπουμε αυτό που ζούμε και στην Ελλάδα και στον κόσμο», υποστηρίζει η δραματουργός. Οι εξεγερμένοι, σε μια πόλη που φλέγεται, είναι «όσοι δεν έχουν πια δουλειά, φυλετικές μειονότητες, οι "ξένοι", και όχι μόνο τα ανατρεπτικά στοιχεία», προσθέτει η Ελένα Πέγκα. Στο έργο της τολμά να επαναφέρει στη ζωή τον Γκόρκι ως μετανάστη στις ΗΠΑ.

Η Ρόζι. Μια γυναίκα γύρω στα 40, που έζησε το όνειρο του καταναλωτισμού με τον πιο ακραίο και ανόητο τρόπο, και σήμερα πρέπει να αντιμετωπίσει τις συνέπειες. Οι τράπεζες την καταδιώκουν, το Ιντερνετ της κόβεται. Δεν έχει λεφτά. Αλλά και πάλι. Αυτή προτιμά ένα εισιτήριο χωρίς επιστροφή για την Κόστα Ρίκα. Να φύγει όσο πιο μακριά γίνεται από την αμείλικτη διπλή χρεοκοπία -της ίδιας και της χώρας της.
Σας θυμίζει κάτι το «σενάριο»; Θυμίζει πάντως πολλά στους θεατές του «Costa Rica» του Αλέξανδρου Ντερπούλη, στο «104» (σκηνοθεσία: Πωλίνα Καραναστάση). «Το κοινό ταυτίζεται», παραδέχεται ο Ντερπούλης. «Είναι οι Ελληνες του Μνημονίου που βλέπουν στη Ρόζι (Καλλιρρόη Μυριαγκού) ένα μεγάλο κομμάτι του εαυτού τους».

Τέλος, υπήρξε ακόμη και διαγωνισμός θεατρικού έργου με θέμα την κρίση από την... ανάποδη.«Τι μ' αρέσει στην κρίση». Μέσα από το πρίσμα της αισιοδοξίας. Οι οκτώ παραστάσεις που ξεχώρισαν παρουσιάζονται έως και σήμερα στο «Κινητήρας Studio».

Μεταξύ αυτών, στο «Είμαι κεφάτη» η ομάδα «Magenta» (Ελένα Τιμπλαλέξη και Κατερίνα Σωτηρίου) χαιρόταν απλά και μόνο με το να θυμάται την εποχή όπου «όλοι είχαν λίγα και θέλανε πιο πολλά, χωρίς ενοχές». Με κομμένο το νερό, γιατί δεν είχε να το πληρώσει, η Εύη Κολιούλη αφηγούνταν πώς καταφέρνει «Η Bibi να κάνει μπάνιο». Με ανάλογο χιούμορ αντιμετώπιζαν το θέμα SOS που τους τέθηκε και η Βασιλική Τσαγκάρη στην «Καρδιά γουρουνιού», αλλά και η ομάδα «Φυσαλίδα» στο «trizoni (den trelonei)».*