Μάνια Παπαδημητρίου: «Η αξιοπρέπεια δεν χάνεται, ούτε αποτιμάται με χρήματα»

Μαθήματα επιβίωσης: Με αυτόν τον τίτλο, η Μάνια Παπαδημητρίου και η ομάδα Familia συνεχίζουν τη θεατρική τους δουλειά πάνω στον αγώνα των Παλαιστινίων για επιβίωση και αυτοδιάθεση με δικαιοσύνη και αξιοπρέπεια. Η παράσταση με τίτλο Η Γάζα είναι... Μαθήματα επιβίωσης παρουσιάζεται από το Σάββατο 29 Οκτωβρίου από τη σκηνή του θεάτρου Επί Κολωνώ και βασίζεται σε θεατρικά κείμενα που έγραψαν μικρά παιδιά μετά τους βομβαρδισμούς, προκειμένου να βοηθηθούν να επεξεργαστούν την τραυματική εμπειρία τους. Με την ευκαιρία αυτή, η ίδια ως σκηνοθέτης και οι συντελεστές της παράστασης (Αυγουστίνος Κούμουλος, Ειρήνη Λαναρά, Δανάη Παπουτσή, Δήμητρα Σύρου, Μαρία Τζάνη) έδωσαν μια μεγάλη συνέντευξη στον ιστότοπο Red Notebook, τόσο για την παράσταση και τον αγώνα των Παλαιστινίων όσο και για την κοινωνική διάσταση της τέχνης και την εμπειρία της συλλογικής δουλειάς, τον αγώνα των καλλιτεχνών για την επιβίωσή τους κ.λπ., από την οποία δημοσιεύουμε εκτεταμένα αποσπάσματα.

• Η ΑΥΓΗ: 21/10/2011
• Συνέντευξη στην Αλίκη Κοσυφολόγου

* Ας ξεκινήσουμε με λίγα λόγια για την παράσταση που ανεβαίνει στο «Επί Κολωνώ»
Οι μεταφράσεις των κειμένων έχουν γίνει από το Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση, πρόεδρος του οποίου είναι ο Νίκος Γκόβας. Oι συντελεστές του Δικτύου είναι οι πρώτοι που συνεργάστηκαν με το θέατρο «Αστάρ» και έφεραν αυτούς τους μονολόγους στην Ελλάδα. Πρόκειται για μονολόγους που γράφτηκαν από παιδιά της Γάζας. Τα παιδιά τούς έστειλαν στο «Ασταρ», που βρίσκεται στη Ραμάλα, όπου και διαβάστηκαν. Οι μικροί ηθοποιοί ταξίδεψαν μαζί με άλλα παιδιά από άλλα μέρη του κόσμου μέχρι τον ΟΗΕ, για να υποστηρίξουν εκεί το αίτημα του παλαιστινιακού λαού για αυτοδιάθεση. Η παράστασή μας είναι αφιερωμένη στον Τζουλιάνο Μερ Καμίς, που δολοφονήθηκε τον Απρίλιο του 2011. Από το 1989, ο Μερ Καμίς έκανε στην Τζενίν θέατρο για παιδιά με παιδιά. Ο ίδιος ήταν καρπός του έρωτα μιας Ισραηλινής κι ενός Παλαιστινίου. [...]

* Είναι σαφώς αναντίστοιχα τα μεγέθη των δυσκολιών, ωστόσο μπορεί να υπάρχει μια «συγγένεια» μεταξύ των καταστάσεων στη Γάζα και την Ελλάδα;
Ακριβώς γι’ αυτό, προς το τέλος της παράστασης, παρουσιάζεται ένας μονόλογος όπου μία Ελληνίδα μαθήτρια σχολείου θίγει το πρόβλημα και εν μέρει απαντά στο ερώτημα. Προσωπικά πιστεύω ότι δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από το να ζει κανείς σε μια εμπόλεμη ζώνη, ωστόσο δεν ξέρω μήπως αυτή η κατάσταση που ζούμε σήμερα είναι με έναν τρόπο το προεόρτιο ενός πολέμου. Σε αυτό το δίλημμα, κατά τη γνώμη μου, μετράει πολύ η γνώμη των νεότερων ανθρώπων. [...]

* Το προηγούμενο έργο που ανεβάσατε βασιζόταν στα e-mail και το ημερολόγιο της Ρέιτσελ Κόρι. Το έργο που ανεβάζετε τώρα βασίζεται σε μονολόγους μαθητών που έζησαν τους βομβαρδισμούς της Γάζας. Στρέφεστε σε κείμενα που δίνουν προτεραιότητα στην πρωτότυπη εμπειρία. Υπάρχει κάποιος ιδιαίτερος λόγος γι’ αυτό;
Εδώ υπάρχει μία σημαντική διαφορά σε σχέση με τα κείμενα της Ρέιτσελ Κόρι. Τα κείμενα που παρουσιάζουμε στην παράσταση αυτή γράφτηκαν από παιδιά που μαθαίνουν θέατρο. Μάλιστα θα λέγαμε ότι μερικά από αυτά τα παιδιά φαίνονται να έχουν ταλέντο, δημιουργική και ταυτόχρονα κριτική σκέψη. [...]
Οι πιο συγκλονιστικές εμπειρίες που έχω από τη συμμετοχή σε παράσταση είναι από τις παραστάσεις του Νικήτα Μιλιβόγιεβιτς, ο οποίος ήρθε στην Ελλάδα λίγο μετά τους βομβαρδισμούς στο Βελιγράδι. Κι αυτό το λέω γιατί έχει μεγάλη σημασία να μην ξεχνάμε ότι βομβαρδισμός στο κέντρο της Ευρώπης έχει γίνει, και άνθρωποι στην ηλικία μας, Ευρωπαίοι, και παιδιά, στην ηλικία των Παλαιστίνιων μικρών συγγραφέων, έχουν γνωρίσει τον πόλεμο. Έγινε βομβαρδισμός στο κέντρο της Ευρώπης και αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε. Αυτό βέβαια που απέδειξε με πολύ πικρό τρόπο η υπόθεση των βομβαρδισμών είναι ότι δεν υπάρχουν «παρεμβάσεις» για «ανθρωπιστικούς» λόγους και ότι οι βομβαρδισμοί δεν μπορεί να εξυπηρετούν «ειρηνευτικούς» σκοπούς.

* Πιστεύετε ότι κείμενα που στηρίζονται σε αυτού του είδους τα συνταρακτικά πρωτότυπα βιώματα είναι «ικανά» να εμπνεύσουν περισσότερο το κοινό; Δεδομένης της κατήφειας που έχει επικρατήσει, δημιουργείται μια εντύπωση της τέχνης ως απρόσιτης.
Η διάδοση του μεταμοντέρνου ύφους στο θέατρο, που επικράτησε σε όλη την Ευρώπη, «θέλει» όλα τα κείμενα να γίνονται διασκευές. Δηλαδή όλοι οι σκηνοθέτες στην Ευρώπη κάνουν παραστάσεις αντλώντας στοιχεία από θέατρο, χοροθέατρο και αξιοποιώντας τα πολυμέσα. Επομένως χρειάζονται διασκευές στα κείμενα, γιατί το πιο «παραδοσιακό» θέατρο λόγου δεν αρκεί πλέον για να στηρίξει εξ ολοκλήρου το ανέβασμα μιας θεατρικής παράστασης. Οπότε, έτσι κι αλλιώς, όλα τα κείμενα δέχονται μεταγραφές. Υπ’ αυτήν την έννοια, τα πάντα μπορούν να λειτουργήσουν ως πηγή έμπνευσης για το θέατρο. Από ένα κείμενο σε μια εφημερίδα μέχρι το πιο σπουδαίο θεατρικό έργο. Εφόσον αποδομούνται τα πάντα και επανασυντίθενται σε νέες μορφές, κάθε κείμενο και κάθε αφήγηση μπορεί να έχουν μια θεατρική διάσταση. Βεβαίως, ένα ποιοτικό θεατρικό κείμενο είναι έργο που ποτέ δε χάνει την αξία του. Το ενδιαφέρον στα κείμενα του Γάζα είναι... έγκειται στην προσπάθεια των παιδιών να γράψουν μονόλογο και να δουν τον εαυτό τους ως πρόσωπο χρήσιμο θεατρικά. [...]

* Αν ήμουν πάντως στη θέση αυτών των παιδιών, σκέφτομαι ότι, αφενός, θα ήμουν πολύ χαρούμενη και περήφανη, όπως κάθε παιδί που κατορθώνει να γράψει ένα κείμενο που γίνεται «κανονικό» θεατρικό έργο, αφετέρου θα αισθανόμουν ότι είμαι μεγαλύτερη από την «πραγματική» μου ηλικία. Δεν ξέρω πολλά συνομήλικά τους παιδιά στη Δύση με τόσο διεισδυτικό «μαύρο χιούμορ».
Όχι, δεν συμφωνώ. Όταν, για παράδειγμα, τραυματίζονται από τον χωρισμό των γονιών τους, τα παιδιά στη Δύση και κυνισμό έχουν, και μαύρο χιούμορ, και συχνά αθεράπευτο ατομικισμό. Βέβαια, ατομικισμό έχουμε ακόμα κι όταν δεν χωρίσουν οι γονείς μας -η βαρβαρότητα με την οποία παρεμβαίνει η επιταγή του ατομικισμού στον ψυχισμό του δυτικού ανθρώπου είναι ασύλληπτου μεγέθους. Προσωπικά δεν θεωρώ ότι υπάρχει μεγαλύτερο τραύμα από αυτό. Είναι ενδιαφέρον μάλιστα ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν επισκεφτεί την Παλαιστίνη κουβαλούν, από αυτή τους την εμπειρία, το συνταρακτικό βίωμα της αλληλεγγύης που συνδέει τους ανθρώπους μεταξύ τους. Εκεί δεν πεθαίνουν από την πείνα, όπως θα φανταζόταν κανείς, καθώς μοιράζονται το ένα πιάτο φαγητό που μπορεί να έχουν... Εκεί δεν υπάρχει ο χώρος του ενός σε σχέση με τον χώρο του άλλου. Υπάρχει κοινότητα.

* Και στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή έχουμε παραδείγματα αλληλεγγύης
Αυτή είναι μια αισιόδοξη παράπλευρη διάσταση της κρίσης.

* Νομίζω ότι αυτό φαίνεται και στην τέχνη -τόσες ομάδες δουλεύουν μαζί... Υποθέτω βέβαια ότι σε αυτές τις συνθήκες δεν είναι εφικτός ο «ατομικός δρόμος» στην τέχνη...
[...] Είναι γεγονός ότι η «εύκολη» ζωή που ζήσαμε τα προηγούμενα χρόνια μας έχει κάνει να μη μπορούμε να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας μπροστά στις αλλαγές. Έτσι οργιζόμαστε, γιατί αισθανόμαστε ότι μας αφαιρούν δικαιώματα που θεωρούσαμε αυτονόητα και μετά βουλιάζουμε στην θλίψη. Οι Παλαιστίνιοι είναι, κατά τη γνώμη μου, παραδείγματα προς μίμηση, από την άποψη ότι, αν και ζουν όλα αυτά τα χρόνια απαξιωμένοι από κάθε δικαίωμα, διατηρούν σε αξιοθαύμαστο βαθμό την αξιοπρέπεια και την αισιοδοξία τους. Γι’ αυτό και δεν μπορώ να φανταστώ καταλληλότερο και πιο αντιπροσωπευτικό τίτλο για την παράσταση από το Μαθήματα επιβίωσης.
Ακόμα περισσότερο, και για όλους τους καλλιτέχνες, η παράσταση αυτή δίνει ένα αισιόδοξο μήνυμα-παράδειγμα. Οι καλλιτέχνες θα λέγαμε ότι ζουν σε καθεστώς μνημονίου εδώ και δέκα χρόνια. Αναφέρομαι στους καλλιτέχνες των ομάδων, οι οποίοι ζουν σε καθεστώς ανέχειας την τελευταία δεκαετία. Είμαστε αδιαβάθμητοι. Δεν υπάρχουμε ως κατηγορία πολιτών, δεν μας αναγνωρίζει το ελληνικό κράτος. Δεν αναγνωρίζονται οι σπουδές και τα πτυχία μας. Οι καλλιτέχνες, λοιπόν, είναι χορηγοί του ελληνικού πολιτισμού τα τελευταία δέκα χρόνια. Παντού όπου εργάζονται, βρίσκονται σε καθεστώς ομηρίας. [...] Την αξιοπρέπειά μας, όμως, δεν την έχουμε χάσει. Η αξιοπρέπεια δεν χάνεται, ούτε αποτιμάται με χρήματα.