Η τέχνη της προφορικής αφήγησης στο «Εργαστήρι Μαιρηβή»

Ο Στ. Πελασγός και η Μάγδα Κοσσίδα μας μαθαίνουν να λέμε... παραμύθια

Λαμπρινή Κουζέλη, ΤΟ ΒΗΜΑ:  21/10/2011

«Σε συνθήκες κρίσης οι άνθρωποι στρέφονται προς τις λαϊκές τέχνες -στην προφορική αφήγηση, στο ρεμπέτικο, στον Καραγκιόζη-, επειδή είναι λιτές, είναι άμεσες, είναι φτωχές και μπορούν να αναπτυχθούν παντού και από οποιονδήποτε με ελάχιστα μέσα και προσφέρουν στους ανθρώπους την παρηγοριά και την ενθάρρυνση που χρειάζονται για να ζήσουν καλύτερα τη ζωή τους», μας λέει ο αφηγητής Στέλιος Πελασγός, ο οποίος θα διδάξει την τέχνη του παραδοσιακού παραμυθά και του σύγχρονου ιστορητή στο «Εργαστήρι Μαιρηβή» σε έξι αυτοτελή εργαστήρια ως τον Μάρτιο του 2012, ξεκινώντας από το Σάββατο.

Είναι μια τέχνη που ο ίδιος τη διδάχτηκε στη Γαλλία τη δεκαετία του '80 από τονΜπρουνό ντε λα Σαλ, πρωτεργάτη του κινήματος αναβίωσης της προφορικής λογοτεχνίας στα τέλη της δεκαετίας του '60, και την ασκεί στην Ελλάδα από το 1990, κυρίως στον Βόλο και στο Πήλιο όπου ζει, αλλά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας και της Κύπρου όπου ταξιδεύει.

«Η προφορική λογοτεχνία δεν είχε σβήσει εντελώς στην Ελλάδα, γι' αυτό και δεν αναπτύχθηκε εδώ το τεράστιο κίνημα αναβίωσης της αφήγησης που παρατηρήθηκε στη Γαλλία, στις ΗΠΑ και στη Γερμανία. Ίσως αυτό οφείλεται στη σχέση μας με την Εκκλησία και στο δημοτικό τραγούδι που παρέμεινε ζωντανό σε πολλές περιοχές», εκτιμά η αφηγήτρια Μάγδα Κοσσίδα, επίσης μαθήτρια του Ντε λα Σαλ, η οποία ζει και εργάζεται στη Γαλλία και θα βρίσκεται στην Αθήνα για δύο παραστάσεις, βασισμένες στη «Γυφτοπούλα» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, το Σάββατο και την Κυριακή. «Είχε όμως αφεθεί στο περιθώριο. Ορισμένοι έλληνες αφηγητές έχουν συνειδητοποιήσει τις ελλείψεις και προσπαθούν να προσφέρουν κάτι διαφορετικό», συμπληρώνει και εννοεί δημόσιες προφορικές αφηγήσεις που δεν έχουν σχέση με το θέατρο και τον θεατρικό λόγο.

Γεννημένη στην Πάτρα, μεγάλωσε στην Αθήνα και ζει από τα 18 της στη Γαλλία. Μητέρα πέντε παιδιών σήμερα, ανακάλυψε τυχαία ότι έχει ταλέντο στην αφήγηση πριν από 17 χρόνια, ενώ αφηγούνταν την ιστορία του Οδυσσέα στην τάξη της κόρης της στο δημοτικό. Η δασκάλα την προσκάλεσε δεύτερη φορά στην τάξη για τη συνέχεια και σύντομα αφηγούνταν, με τον τρόπο της, την "Οδύσσεια" σε πολλά δημοτικά σχολεία του Στρασβούργου. «Μέσα από το παραμύθι μπορούμε να επικοινωνήσουμε με τα παιδιά, και με την προσωποποίηση αφηρημένων εννοιών όπως ο θάνατος, το χάος, η προδοσία, η εγκατάλειψη, να τους μιλήσουμε για θέματα ανθρώπινα χωρίς να τα τρομάξουμε», λέει. Αντλεί τα θέματά της συνήθως από την ελληνική μυθολογία και τη λογοτεχνία. Έχει αφηγηθεί το μεσαιωνικό έπος του Διγενή Ακρίτη και τους άθλους του Ηρακλή σε πολλές παραστάσεις ενώπιον γαλλικού και ελληνικού κοινού με μεγάλη απήχηση. Δεν υπάρχει διαφορά στην ανταπόκριση του κοινού σε Ελλάδα και Γαλλία, αρκεί τα θέματα να αγγίζουν το ακροατήριο. Διαπίστωσε ότι σε σχολεία με πολλούς μετανάστες, σε υποβαθμισμένες περιοχές με μεγάλη εγκληματικότητα, τα παιδιά δεν ενδιαφέρονταν για την ελληνική μυθολογία αλλά για θέματα πιο κοντινά στην καθημερινότητά τους. Προσαρμόζει τις ιστορίες της αναλόγως, «Η ιστορία ανήκει κατά το ένα ήμισυ σε αυτόν που την αφηγείται και κατά το άλλο ήμισυ σε αυτόν που την ακούει. Η αφήγηση είναι μια ζωντανή τέχνη, αν δεν αποσπάσει το ενδιαφέρον του κοινού χάνεται», λέει στο «Βήμα».

«Η αφήγηση έχει γίνει μόδα» απάντησε ο Στέλιος Πελασγός, όταν του ζητήσαμε τη δική του ερμηνεία για την πύκνωση των εκδηλώσεων και το αυξημένο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια, πράγμα το οποίο, όπως διευκρινίζει, δεν είναι απαραίτητα αρνητικό,«είναι ένα στάδιο μέσω του οποίου θα περάσουμε στην ανάπτυξη». Αρκεί η αφήγηση να γίνεται με όρους αλήθειας, σεβόμενη τις συνθήκες ζωής και την πραγματικότητα του ακροατηρίου, «τα παραμύθια με κότες που γεννούν αβγά και ξυλοκόπους που κόβουν ξύλα είναι η πραγματικότητα για τους ανθρώπους στο χωριό είναι όμως εξωτικά για τον ασφυκτικό τρόπο ζωής στην Αθήνα», εξηγεί. Ο ίδιος αντλεί τα θέματά του από τον μύθο, τη λογοτεχνία, τη λαϊκή παράδοση, το αίνιγμα, το βίωμα και την επικαιρότητα, το όνειρο αλλά και από κλινικές ιστορίες καθώς και από τα σχόλια των ακροατών, ειδικά των παιδιών.

Μεγαλωμένος στην Αθήνα, με σπουδές φιλολογίας, θεάτρου, ψυχολογίας και παιδαγωγικής, ο Στέλιος Πελασγός διδάσκει περισσότερο από μία δεκαετία την τέχνη του παραδοσιακού παραμυθά. Το εργαστήριο στην Αθήνα διεξάγεται από το 2000, με τη συμμετοχή ενός ακροατηρίου ποικίλης προέλευσης. Φιλόλογοι, δάσκαλοι και νηπιαγωγοί, 23-55 ετών, συνιστούν συνήθως τον πυρήνα. Ακολουθεί η «μικρή αλλά δυναμική» κατηγορία των ψυχοθεραπευτών και των παιδιάτρων, οι ηθοποιοί, οι λογοτέχνες που θέλουν να μάθουν να αφηγούνται προφορικά τα κείμενά τους και οι «απρόβλεπτοι», άνθρωποι οι οποίοι επαγγελματικά προέρχονται από χώρους που δεν έχουν σχέση με τον λόγο αλλά ενδιαφέρονται να κατακτήσουν την τέχνη της αφήγησης.

«Διακινείται ελεύθερα σήμερα εν αφθονία ένας λόγος επικοινωνιακός και όχι ουσιαστικός», λέει η Μάγδα Κοσσίδα. Σύμφωνα με την ίδια, «το ενδιαφέρον για το παραμύθι και την αφήγηση αντιστοιχεί στη δίψα του κόσμου για ουσία». «Ο άνθρωπος του προφορικού πολιτισμού δεν ήταν φλύαρος, ο λόγος του ήταν συμπυκνωμένος», εξηγεί ο Στέλιος Πελασγός. «Έχουμε απομακρυνθεί πολύ από αυτόν τον λόγο και γι' αυτό ευθύνεται η φλύαρη και μονοσήμαντη εικόνα της τηλεόρασης», συμπληρώνει και προτείνει αποχή από την τηλεόραση, «δίαιτα», τουλάχιστον σε όσους θέλουν να γίνουν αφηγητές. «Ο αφηγητής μας επαναφέρει σε αυτόν τον συμπυκνωμένο ουσιαστικό λόγο, διότι, όπως ο ποιητής, σέβεται κάθε λέξη του».

Τι κερδίζει ο ακροατής, πέρα από την απόλαυση της διήγησης; «Μιλώντας με λόγο ουσιαστικό για τις ρίζες, ο αφηγητής βάζει τα πράγματα στη θέση τους», λέει ο Στέλιος Πελασγός. «Μετά το πέρας μιας αφήγησης, οι ακροατές αισθάνονται πιο σταθεροί ως άνθρωποι, έχουν διάθεση να επικοινωνήσουν με τον διπλανό τους», όπως οι πρώτοι άνθρωποι γύρω από τη φωτιά στο τέλος της μέρας, όπως στις αποσπερίδες στα χωριά στο πρόσφατο παρελθόν μας.

«Η τέχνη της προφορικής αφήγησης συνεισφέρει στην αναβάθμιση της παιδείας μας γιατί κάθε ιστορία θέτει στο ακροατήριο ένα ερώτημα προς απάντηση, διατυπώνει, με τον τρόπο της αφήγησης, έναν φιλοσοφικό στοχασμό. Είναι επίσης ένα κάλεσμα γνωριμίας. Λες στον άλλον ποιος είσαι και τον καλείς να σου πει ποιος είναι κι αυτός», λέει η Μάγδα Κοσσίδα.

Τι είναι εντέλει η αφήγηση; Είναι μια πράξη πολιτική, «η οποία, εμψυχώνοντας μια πραγματικότητα μέσα από τη φαντασία, μας αφυπνίζει και βοηθά να κατανοήσουμε και να δούμε κριτικά την πραγματικότητα που μας περιβάλλει» λέει η Μάγδα Κοσσίδα και ο Στέλιος Πελασγός εξηγεί ότι, στην εποχή της κρίσης, η προφορική αφήγηση «μιλώντας με εικόνες και συγκεκριμένα παραδείγματα, αντί με αφηρημένες έννοιες και ευχολόγια, μπορεί να μας βοηθήσει να επικοινωνήσουμε μεταξύ μας και να συνεννοηθούμε προς έναν κοινό σκοπό, προκειμένου να προτείνουμε λύσεις στα προβλήματά μας και να διαπραγματευθούμε το οικογενειακό, το ψυχολογικό, το κοινωνικό, το πολιτικό μοντέλο της ζωής μας».

Πού και πότε:

Σάββατο 22 Οκτωβρίου και Κυριακή 23 Οκτωβρίου, 10 π.μ.- 3μ.μ.: Το 1ο εργαστήρι αφήγησης με τον Στέλιο Πελασγό: Παραμύθια και όνειρα, μύθοι και υποσυνείδητο (Εργαστήρι Μαιρηβή, Δεληγιώργη 33, Μεταξουργείο, τηλ. 210 5222181). Κόστος: 110 ευρώ

Σάββατο 22 Οκτωβρίου, 8 μ.μ.: Αποσπερίδα αφήγησης, με τον Στέλιο Πελασγό (Εργαστήρι Μαιρηβή, Δεληγιώργη 33, Μεταξουργείο, τηλ. 210 5222181). Είσοδος ελεύθερη.

Σάββατο 22 Οκτωβρίου, 9 μ.μ: Η «Γυφτοπούλα», αφήγηση του βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη από τη Μάγδα Κοσσίδα, στο Μουσείο Νεώτερης Κεραμεικής (Μελιδώνη 4-6, Θησείο, τηλ. 210 4313332). Είσοδος 8 ευρώ.

Κυριακή 23 Οκτωβρίου, 8 μ.μ: Η «Γυφτοπούλα» από τη Μάγδα Κοσσίδα (Εργαστήρι Μαιρηβή, Δεληγιώργη 33, Μεταξουργείο, τηλ. 210 5222181). Είσοδος 8 ευρώ.