Το θέατρο «Μεταξουργείο» στην οδό Ακαδήμου 14 ήταν πάντα ένα από τα αγαπημένα μας. Ζεστό, φιλόξενο, ατμοσφαιρικό. Εδώ και δέκα χρόνια. Με ιδρυτές δύο κορυφαίους Ελληνες καλλιτέχνες, την Αννα Βαγενά και τον Λουκιανό Κηλαηδόνη, λέγαμε όλοι πως ήταν όχι μόνο μια οικογενειακή υπόθεση αλλά και κάτι πολύ παραπάνω. Αυτό επιβεβαιώθηκε μέσα στα χρόνια. Ηρθε λοιπόν το κερασάκι στην τούρτα και η ώρα να το γιορτάσουμε. Από τη νέα σεζόν που μόλις ξεκίνησε, την καλλιτεχνική ευθύνη για όλη τη δραστηριότητα στο «Μεταξουργείο» αναλαμβάνει ο σκηνοθέτης Στάθης Λιβαθινός. Τα επίσημα «βαφτίσια» έγιναν χθες σε συνέντευξη Τύπου. Με αναμνηστικές φωτογραφίες στην πόρτα του θεάτρου (σύσσωμη η αφοσιωμένη ομάδα που δούλεψε με τον σκηνοθέτη τα τελευταία χρόνια στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, αλλά και μετά την αποχώρησή του) και τον ίδιο τον Λιβαθινό στην πρώτη σειρά να χαμογελάει ικανοποιημένος. Με παρουσιάσεις όλων των παραστάσεων της θεατρικής σεζόν 2008-09: δύο έργα που θα καλύψουν την περίοδο από αρχές Νοεμβρίου έως τέλος Μαΐου που θα παρουσιάζονται από Τετάρτη έως Κυριακή και τρία έργα που θα παίζονται κατά την ίδια περίοδο, κάθε Δευτέρα και Τρίτη. Ας ρίξουμε μια ματιά.
Αρχή με το «Ενας ήρωας-Το καμάρι της Δύσης» («The playboy of the western world») κωμωδία του Ιρλανδού συγγραφέα John Millington Synge που έχει ανέβει στην Ελλάδα μια φορά πριν από πολλά χρόνια. «Με αυτό θα ανανεώσουμε τη ματιά της ομάδας μας πάνω στο ρεαλιστικό θέατρο των αρχών του 20ού αιώνα» ανέφερε μεταξύ άλλων ο Στάθης Λιβαθινός.
Το έργο διαπραγματεύεται την ανάγκη των ανθρώπων να πιστέψουν σε έναν ήρωα και να «ταξιδέψουν» μαζί του μακριά. Εστω και με τη φαντασία. Η πρεμιέρα θα δοθεί απόψε. Παράλληλα κάθε Δευτέρα και Τρίτη από τις 24 του μήνα ανεβαίνουν τρεις παραστάσεις με γενικό τίτλο «Προσωπογραφίες» («Περίπτωση Ευρυδίκη», «No. 44», «Delirium Tremens») και σκηνοθέτες την Ολια Λαζαρίδου, τον Γιώργο Παλούμπη και τον Στρατή Πανούριο. Το δεύτερο έργο που θα σκηνοθετήσει ο Λιβαθινός είναι ο «Edmond» του Ντέιβιντ Μάμετ με προβλεπόμενη πρεμιέρα στα μέσα Φεβρουαρίου.
1 comment:
Είδα το έργο «Ένας ήρωας, το καμάρι της Δύσης» στο θέατρο Μεταξουργείο, την περασμένη Κυριακή. Η Ελληνική Ψυχαναλυτική Εταιρεία είχε οργανώσει δημόσια συζήτηση μετά το τέλος της παράστασης.
Εξαιρετικό έργο, με πάρα πολλά μηνύματα, σε σημείο που έπρεπε κανείς να σημειώνει και τις απλές φράσεις των πρωταγωνιστών, για να μη του διαφύγουν τυχόν σημαντικά στοιχεία που θα επιδέχονταν ποικίλες ερμηνείες.
Πράγματι στο τέλος, εκ μέρους της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Ερμηνείας, η ψυχαναλύτρια κα. Δασκαλάκη είπε μερικά στοιχεία για το πως γράφτηκε το έργο, από τα οποία συγκράτησα ελάχιστα. Είπε ότι γράφτηκε το 1907 ή 1909 και συμπέρανα ότι πραγματεύεται για την Ιρλανδία των πρώτων χρόνων του 20ου αιώνα. Επίσης, πρόσθεσε η κυρία Δασκαλάκη, υπάρχει μια προσπάθεια ή ανάγκη ηρωοποίησης του δράστη καθώς και ότι το έργο προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις στην ίδια την Ιρλανδία, δεν μας εξήγησε όμως το γιατί.
Στη συνέχεια πήραν το λόγο τρεις ψυχαναλυτές και έδωσαν τρεις ερμηνείες του έργου, τις εξής δύο, να, δηλαδή την εξής μία: ότι «ο πρωταγωνιστής είχε το Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα επειδή νόμιζε ότι σκότωσε τον πατέρα του» (α’ ψυχαναλυτής), ότι «είχε το οιδιπόδειο σύμπλεγμα ακόμα και αν δεν αναφερόταν στο έργο η μητέρα του» (β’ ψυχαναλυτής), και «δεν πειράζει στον χαρακτηρισμό του οιδιπόδειου συμπλέγματος που δεν υπήρχε μητέρα, αφού ο πατέρας του, έπαιζε συγχρόνως και το ρόλο της μητέρας» (γ’ ψυχαναλυτής).
Παρατήρησα ότι αυτά που συγκράτησα από τα λεγόμενα της κυρίας Δασκαλάκη δεν άφησαν κανένα αποτύπωμα στους συλλογισμούς και στα συμπεράσματα των συναδέλφων της ψυχαναλυτών. Αφού τελείωσαν σε πρώτη φάση οι ειδικοί, δόθηκε ο λόγος στο κοινό για να σχολιάσει ή να ρωτήσει.
Πήρα το λόγο και ανέφερα τα εξής:
«Γιατί σώνει και καλά πρέπει να ψάχνουμε να βρούμε οιδιπόδεια συμπλέγματα σε ένα έργο γεμάτο νοήματα και ερμηνείες που σχετίζονται με την Ιστορία του συγκεκριμένου λαού τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, την κοινωνιολογία σε σχέση με τις συνθήκες και την ψυχολογία του κατατρεγμένου από τον Βρετανικό ζυγό ιρλανδικού λαού;
Στο έργο έχουμε μια κατάσταση που αφελώς θα μπορούσαμε να περιγράψουμε σαν «ομαδική παράκρουση»:
- Μπαίνει σε ένα μπαρ ο πρωταγωνιστής σε άθλια κατάσταση και ομολογεί ότι σκότωσε τον πατέρα του για ασήμαντη αφορμή.
- Όλοι και όλες που παρευρίσκονται όχι μόνο δεν τον επιτιμούν για αυτό που έκανε, αλλά αρχίζουν να τον ηρωοποιούν σιγά -σιγά.
- Προς το τέλος του έργου εμφανίζεται ο μισοσκοτωμένος πατέρας και ψάχνει το γιό του για να τον κτυπήσει και εκείνος με τη σειρά του. Ο κόσμος, αντί να χαρεί που επέζησε ο πατέρας του δράστη, αρχίζει να αμφισβητεί την ενοχή του δράστη του και ακούει τα λεγόμενα του πατέρα μέσα από ένα «νοητικό φίλτρο» (Σημείωση: Δεν εξήγησα τί είναι το νοητικό φίλτρο που είναι έννοια άγνωστη για την ψυχανάλυση και υπάρχει μόνο στη Γνωσιακή Θεραπεία, γιατί εγώ δεν είμαι ψυχολόγος, αλλά σπούδασα νομικά. Απλά παρατηρώ, διαβάζω, μαθαίνω και μιλάω χωρίς δεσμεύσεις ή προκαταλήψεις).
- Ρωτήθηκε ο πατέρας: «Μα για να σε χτυπήσει για να σε σκοτώσει, σίγουρα κάτι θα έκανες!» (Νοητικό φίλτρο: Φιλτράρουμε και δεν δεχόμαστε άποψη του άλλου που μας ξεβολεύει. Να μην απομυθοποιήσουμε τον ήρωα).
- Παρακάτω ρωτιέται ο «άγρια χτυπημένος» πατέρας: «Ο γιός σου είναι γυναικάς, έτσι δεν είναι;» Και ο πατέρας του απαντάει: «Όχι, το αντίθετο, κρύβεται μόλις δει γυναίκα». Η γυναίκα που άκουσε την απάντηση σκυθρώπιασε. (Νοητικό φίλτρο: Φιλτράρουμε και δεν δεχόμαστε άποψη του άλλου που μας ξεβολεύει. Να μην απομυθοποιήσουμε τον ήρωα).
- Προς το τέλος ο παραλίγο δολοφόνος γιός έρχεται πρώτος στο αγώνισμα του δρόμου. Μόλις ο πατέρας ακούει ότι ήρθε ο γιός του πρώτος στο τρέξιμο λέει: «Α, αποκλείεται λοιπόν να είναι γιός μου αυτός» (Νοητικό φίλτρο: Φιλτράρουμε και δεν δεχόμαστε άποψη του άλλου που μας ξεβολεύει. Να μην αναγνωρίσουμε ως ήρωα τον ξεφτίλα το γιό μας).
Ξαναήρθα στα λόγια της κυρίας Δασκαλάκη που αμυδρά θυμόμουν «....προσπάθεια ηρωοποίησης του δράστη». Είπα «γιατί οι Ιρλανδοί ήθελαν να αποκτήσουν ένα ήρωα;» Και εξήγησα: Η Ιρλανδία στα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα ήταν στη χειρότερη κατάσταση της ιστορίας της. Η Αγγλία μόλις είχε τελειώσει το νικηφόρο πόλεμο κατά των Μπόερς στη Νότια Αφρική (1898-99) καταπνίγοντας το κίνημα ανεξαρτησίας των εκεί Ολλανδών αποίκων. Ήταν τώρα απερίσπαστη να λύσει το Ιρλανδικό. Οι Άγγλοι άδειαζαν από τις φυλακές τους τους καταδίκους που δέχονταν να υπηρετήσουν σε ειδικά σώματα στρατού που έστελναν στην Ιρλανδία και σκότωναν αδιακρίτως βίαζαν, έκαιγαν τα σπαρτά, σκότωναν τα ζώα κατέστρεφαν σπίτια περιουσίες σχολεία όνειρα κλπ του ιρλανδικού λαού. Οι Ιρλανδοί κατέφευγαν στις ΗΠΑ με καραβιές υπό άθλιες συνθήκες στοιβαγμένοι σε πλοία στα οποία ο ένας στους δύο πέθαινε. Ο πληθυσμός της Ιρλανδίας που το 18ο αιώνα ήταν τριπλάσιος της Αγγλίας συρρικνώθηκε. Ιρλανδικό κίνημα αντίστασης δεν υπήρχε ακόμα. Αυστηροί θρησκευόμενοι Καθολικοί, οι Ιρλανδοί πίστευαν μέχρι θανάτου στον Πάπα, ο οποίος «αγρόν ηγόρασε» (Γίνεται κάποιος υπαινιγμός εναντίον του στο έργο).
Είχαν απεγνωσμένη ανάγκη λοιπόν οι Ιρλανδοί να βρουν κάποιο ήρωα. Και επειδή δεν είχαν κάποιον στη χώρα τους που να είχε δραπετεύσει από τις φυλακές Κορυδαλλού με ελικόπτερο για να τον ηρωοποιήσουν, κατέφυγαν σε ένα ξένο που βρέθηκε μπροστά τους ουρανοκατέβατος, έστω και άν ήταν πατροκτόνος. Μπροστά στην ανάγκη τους αυτή, δημιουργήθηκε μία πεποίθηση «βρέθηκε ο ήρωας» και ως εκ τούτου οιαδήποτε φράση ή ιδέα ή διαπίστωση τρίτου ερχόταν σε αντίθεση με την εν λόγω πεποίθηση θα έπρεπε στο εξής να περνάει μέσα από ένα «νοητικό φίλτρο» (έκφραση του Aaron Beck θεμελιωτή της Γνωσιακής ή Γνωστικής Θεραπείας) ώστε να βγαίνει αυτό που δεν θα μας προκαλεί συγκρούσεις και αμφισβητήσεις. Είναι από τα περίφημα γνωσιακά λάθη που αν θέλετε να τα δείτε απλουστευμένα πηγαίνετε σε ένα γήπεδο και κάντε ελεύθερη κριτική στους παίκτες (θα σας λυντσάρουν).
Είπα και άλλα, π.χ. για τα περίφημα «Σχήματα» του Jeffrey Young (που ταίριαζαν σε δύο γυναίκες του έργου που η μία είχε σκοτώσει τον άντρα της και η άλλη δεν μπορούσε άλλο να ανεχτεί ζωντανό τον πατέρα της) που σπρώχνουν τα παιδιά των διαλυμένων ή προβληματικών οικογενειών να επαναλάβουν τα ίδια λάθη και να πέσουν στις ίδιες ακριβώς καταστάσεις των γονιών τους λες και υπήρχε κάποια «νομοτέλεια» για την τάση τους αυτή.
Η ψυχαναλύτρια κυρία Χατζηανδρέου που πήρε το λόγο αμέσως μετά, αναγνώρισε ότι «πράγματι υπάρχουν και άλλες συνθήκες και άλλες οπτικές γωνίες που μπορεί κανείς να ερμηνεύσει το έργο». Έφερε για παράδειγμα εκτός από την κοινωνιολογική και ιστορική θεώρηση, τους κανόνες που διέπουν μία ομάδα προσώπων (Συμπληρώνω εγώ τώρα: φυσικά και υπάρχουν κανόνες και άγραφοι νόμοι και προβλεπτές αντιδρασεις και συμπεριφορές εκ πρώτης όψεως παράλογες όπως π.χ. σε φυλακές, σε ομάδα φίλων, σε οικογένεια, σε θεραπεύτική ομάδα, σε συντεχνία γνωσιακών ψυχολόγων κλπ)
Άλλοι θεατές που παρενέβησαν τόνισαν με τη σειρά τους κοινωνιολογικούς λόγους και προσωπικές ερμηνείες της συμπεριφοράς των ηθοποιών του έργου. Θεωρώ ότι ήταν μια αξιέπαινη προσπάθεια της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας που μακάρι να μπορούσε να επαναληφθεί και στο μέλλον.
Επειδή στενοχωρήθηκα που έμμεσα με την παρέμβασή μου ίσως δεν έδωσα σημασία στην ψυχαναλυτική ερμηνεία του έργου θα ήθελα στο σημείο αυτό να προσθέσω κάτι προς αυτή την κατεύθυνση έστω και αν δεν είμαι ειδικός.
Στην αρχή του έργου αυτοί που βρίσκονταν μέσα στο μπαρ ρώτησαν τον εμφανισθέντα ξένο «μήπως είσαι ένας Μπόερ; Τους Μπόερς τους νικήσαμε στη Νότια Αφρική». Αυτή η ερώτηση/παρατήρηση είναι ένας λίβελος για τον ιρλανδικό λαό και, ως ένα σημείο, δικαιολογεί την αντίδραση των Ιρλανδών στο παίξιμο του έργου. Τους υπενθυμίζει ότι οι ίδιοι οι κατατρεγμένοι Ιρλανδοί, μέσα στον κατατρεγμό τους και τη δυστυχία τους συστρατεύτηκαν με τους Άγγλους για να καταπνίξουν την εξέγερση των Μπόερς στη Νότια Αφρική. Ένας λαός «ευνουχισμένος» (για να χρησιμοποιήσω την προσφιλή έκφραση των ψυχαναλυτών) «ταυτίστηκε» με τους Άγγλους. Η «ταύτιση με τον επιτιθέμενο» είναι φαινόμενο (και όρος) της ψυχανάλυσης, και ως εκ τούτου δίνει μία ψυχαναλυτική ερμηνεία στο θεατρικό έργο. Απλά ... δεν την πήραν χαμπάρι οι ψυχαναλυτές.
Το συμπέρασμα της αξιολογότατης συζήτησης που διεξήχθη ήταν ότι δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε σωστά – εποικοδομητικά – έστω θεραπευτικά το φαινόμενο ή την συμπεριφορά ενός ατόμου, αν δεν το δούμε πολύπλευρα, από όλες τις επιστήμες. Οι αρχαίοι Έλληνες σπούδαζαν τέσσερις επιστήμες μαζί «γεωμετρία- αριθμητική- αστρονομία – αρμονία» (Τετρακλύς). Ένας ψυχαναλυτής είπε ξερά «εγώ, σαν ψυχαναλυτής, μόνο την ψυχαναλυτική ερμηνεία μπορώ να δώσω». Δηλαδή αν ο γιός του ψυχαναλυτή ρώταγε τον πατέρα του «που οφείλεται το φαινόμενο της έκλειψης του ηλίου;» εκείνος θα έπρεπε να του δώσει ψυχαναλυτική ερμηνεία του φαινομένου; Εγώ που είμαι νομικός θα έπρεπε να ανοίξω το Ενοχικό Δίκαιο;
Ο ίδιος ο Φρόυντ ο θεμελιωτής της ψυχανάλυσης στο βιβλίο του «Ερμηνεία των Ονείρων» στο σημείο που αναφέρεται σε όνειρα ανθρώπων που βλέπουν να πέφτουν στο κενό από ψηλά έδωσε την εξής απάντηση: «Δεν γνωρίζω, δεν έχω δει ποτέ τέτοιο όνειρο!»
Post a Comment