Από 200 παραμύθια επέλεξαν 4. Από 800 ηθοποιούς επέλεξαν 8. Από εκατοντάδες ιδέες και δεκάδες ώρες αυτοσχεδιασμών και πρόβας επιλέχθηκε ό,τι θα δούμε από τα τέλη Νοεμβρίου στο νέο έργο «Παραμυθ...issimo» της Ξένιας Καλογεροπούλου και του Θωμά Μοσχόπουλου.
 Από την «Κοιμωμένη που ξύπνησε», μέχρι το «Σκλαβί», η Ξένια Καλογεροπούλου δεν έπαψε να «διαβάζει» τα παραμύθια με τον τρόπο που ενθουσιάζει τους θεατές της «Μικρής Πόρτας» |
Η φετινή παράσταση της εκλεκτικής και επιλεκτικής «Μικρής Πόρτας», που εδώ και χρόνια μας αποδεικνύει ότι παιδικό θέαμα όχι μόνο δεν σημαίνει «παιδαριώδες», αλλά αντίθετα έχει απαιτήσεις μεγαλύτερες από το θέατρο ενηλίκων, χρησιμοποιεί ως πρώτη ύλη μερικά από τα λαϊκά παραμύθια της Ιταλίας, που είχε συλλέξει ο Ιταλο Καλβίνο. Τα μετέφραζε σταδιακά εδώ και χρόνια η Ξένια Καλογεροπούλου. Και τα «πείραξαν» εδώ και μήνες ηθοποιοί και συντελεστές, εξελίσσοντας τη φόρμα μέσα από ατελείωτους αυτοσχεδιασμούς.
Τα τρία παραμύθια («Η πανέμορφη Φάντα Γκιρό», «Η Ξύλινη Μαρία» και «Ο Βοσκός στο παλάτι») κι ένα τέταρτο («Ο παπαγάλος»), που δανείζει τον βασικό του ήρωα ως αφηγητή της παράστασης, εξελίσσονται σπονδυλωτά, με πολύ γρήγορους ρυθμούς, χιούμορ και ατελείωτα ευρήματα. Εχουν όλα τα βασικά συστατικά των παραμυθιών: μαγεία, μεταμορφώσεις, περιπέτειες. Και πολλά μυστικά, που βάλαμε την Ξένια Καλογεροπούλου να μας αποκαλύψει. Το έκανε εν μέρει. Αλλά λάτρης των παραμυθιών και η ίδια -που στο πεδίο του συνδυασμού παραμυθιών κι αυτοσχεδιασμού βρήκε μαζί με τον μόνιμο συνεργάτη της, Θωμά Μοσχόπουλο, ένα ιδανικό πεδίο ερεύνης- ξέρει ότι τα παραμύθια μοιάζουν με τον έρωτα: «Για να ερωτευτείς κάποιον πρέπει να τον καταλάβεις. Αλλά, άμα τον καταλάβεις 100% δεν τον ερωτεύεσαι. Πρέπει να παραμένουν μερικά μυστικά».
Τα παραμύθια της συλλογής του Καλβίνο έχουν μια δροσιά, αν τα συγκρίνει κανείς με τα παραμύθια π.χ. των Γκριμ.
«Εχουν πράγματι κάτι πολύ ανάλαφρο και στοιχεία γλυκά, που δεν γίνονται γλυκερά. Εχουν και χιούμορ, το οποίο επιδιώκουμε να βγει ακόμα περισσότερο. Σ' ένα παραμύθι μπορεί να υπάρχει μια φρασούλα που δεν της δίνεις σημασία. Οταν, όμως, κάνεις μια παράσταση κι αναζητάς το πώς και το γιατί, το ελάχιστο αποκτά ξαφνικά φοβερό ενδιαφέρον. Εκεί παίζει μεγάλο ρόλο ο αυτοσχεδιασμός των ηθοποιών στην πρόβα».
Τα τρία παραμύθια («Η πανέμορφη Φάντα Γκιρό», «Η Ξύλινη Μαρία» και «Ο Βοσκός στο παλάτι») κι ένα τέταρτο («Ο παπαγάλος»), που δανείζει τον βασικό του ήρωα ως αφηγητή της παράστασης, εξελίσσονται σπονδυλωτά, με πολύ γρήγορους ρυθμούς, χιούμορ και ατελείωτα ευρήματα. Εχουν όλα τα βασικά συστατικά των παραμυθιών: μαγεία, μεταμορφώσεις, περιπέτειες. Και πολλά μυστικά, που βάλαμε την Ξένια Καλογεροπούλου να μας αποκαλύψει. Το έκανε εν μέρει. Αλλά λάτρης των παραμυθιών και η ίδια -που στο πεδίο του συνδυασμού παραμυθιών κι αυτοσχεδιασμού βρήκε μαζί με τον μόνιμο συνεργάτη της, Θωμά Μοσχόπουλο, ένα ιδανικό πεδίο ερεύνης- ξέρει ότι τα παραμύθια μοιάζουν με τον έρωτα: «Για να ερωτευτείς κάποιον πρέπει να τον καταλάβεις. Αλλά, άμα τον καταλάβεις 100% δεν τον ερωτεύεσαι. Πρέπει να παραμένουν μερικά μυστικά».
Τα παραμύθια της συλλογής του Καλβίνο έχουν μια δροσιά, αν τα συγκρίνει κανείς με τα παραμύθια π.χ. των Γκριμ.
«Εχουν πράγματι κάτι πολύ ανάλαφρο και στοιχεία γλυκά, που δεν γίνονται γλυκερά. Εχουν και χιούμορ, το οποίο επιδιώκουμε να βγει ακόμα περισσότερο. Σ' ένα παραμύθι μπορεί να υπάρχει μια φρασούλα που δεν της δίνεις σημασία. Οταν, όμως, κάνεις μια παράσταση κι αναζητάς το πώς και το γιατί, το ελάχιστο αποκτά ξαφνικά φοβερό ενδιαφέρον. Εκεί παίζει μεγάλο ρόλο ο αυτοσχεδιασμός των ηθοποιών στην πρόβα».
- Πώς συλλάβατε την ιδέα του αυτοσχεδιασμού στο παραμύθι;
 «Κοιμωμένη που ξύπνησε» (στη φωτογρ. η Ιωάννα Παππά) |
- Το καταλάβαιναν τα παιδιά;
«Θυμάμαι ένα παιδάκι που καθόταν πίσω μου και ακριβώς σ' εκείνη τη σκηνή είπε: "Αυτή τώρα θέλει να αγαπήσει"... Εκτοτε είπαμε να προχωρήσουμε προς αυτή την κατεύθυνση».
- Και στην τωρινή παράσταση;
«Βγαίνουν τρόποι που δεν τους είχαμε σκεφτεί: όλα είναι πολύ γρήγορα και πολύ αλλιώτικα απ' οτιδήποτε έχουμε κάνει έως τώρα -μάλλον κι από οτιδήποτε έχω δει».
- Πώς γίνεται όμως ο αυτοσχεδιασμός πάνω σε μια τόσο συγκεκριμένη δομή όσο αυτή που έχει ένα παραμύθι;
«Το ένα πράγμα γεννά το άλλο. Π.χ. ξαφνικά, προχθές είπε ο Θωμάς στους ηθοποιούς: "Ορίστε: ορμήστε και κάντε το παραμύθι του Βοσκού". Οι ηθοποιοί όρμησαν, αποφάσισαν τους ρόλους και τι θα πει καθένας και τελικά έκαναν πολύ χαριτωμένα πράγματα που τα γυρίσαμε σε βίντεο. Ετσι κάνουμε: βλέπουμε μετά το βίντεο και σταχυολογούμε τις πιο πετυχημένες επινοήσεις ή μας έρχονται άλλες ιδέες. Ενώ, αν το σκεφτόμασταν ψύχραιμα, μπορεί να μην μας έρχονταν τέτοια ευρήματα».
- Στις παραστάσεις σας, σκηνικά και κοστούμια είναι εξαιρετικά λιτά αλλά λειτουργικά... Εδώ που τα μαγικά στοιχεία είναι τόσα, τι θα κάνετε;
 «Σκλαβί» (Πέτρος Λαγούτης, Γωγώ Μπρέμπου) |
«Όσο προχωράει η δουλειά μας με τον Θωμά, τόσο στρεφόμαστε στο πιο απλό, στο όσο πάει και λιγότερο. Βέβαια, αυτή η παράσταση θα έχει 37 κοστούμια -που είναι περισσότερο ζωγραφικά αντικείμενα. Τεράστιο ρόλο παίζει η κινησιολογική δουλειά που κάνει η Μάρθα Κλουκίνα, γιατί όλο αυτό, για να 'χει γούστο, απαιτεί τρομερή ακρίβεια. Οι ρυθμοί είναι σαν μουσική, οι εικόνες αλλάζουν ραγδαία και τα λόγια είναι λίγα και μοιρασμένα -γιατί έχουμε διαπιστώσει ότι τα παιδιά βαριούνται τους μεγάλους μονολόγους».
- Οι δικές σας παραστάσεις έχουν χρησιμοποιήσει ή αναδείξει ηθοποιούς (από τη Μάνια Παπαδημητρίου μέχρι τη Μυρτώ Αλικάκη, τον Βασίλη Χαραλαμπόπουλο και την Ιωάννα Παππά). Κι όμως, υπάρχουν περιπτώσεις που το παιδικό θέατρο αντιμετωπίζεται ως πάρεργο από τους ηθοποιούς.
«Συμβαίνει, αλλά όχι σ' εμάς. Τους τωρινούς 8 ηθοποιούς τους διαλέξαμε από 800, έπειτα από πάρα πολλή δουλειά».
- Τελικά, τι απαιτείται από έναν ηθοποιό παιδικού θεάματος;
«Ο,τι απαιτείται και για το θέατρο ενηλίκων. Το επιπλέον είναι οι μεγάλες σωματικές ικανότητες. Αλλά κι αυτές είναι τώρα πια κοινή απαίτηση. Είναι λογικό, γιατί όταν ξέρεις να τραγουδάς, μαθαίνεις και να αρθρώνεις καλύτερα. Οταν ξέρεις να χρησιμοποιείς το κορμί σου, ξέρεις πώς να σταθείς. Λυπάμαι πολύ, που εγώ όλα αυτά τα πρόλαβα αργά. Στη δική μου εποχή, βλέπετε, παίζαμε από το λαιμό κι επάνω». *
 Στην «Πεντάμορφη και το τέρας» (Μυρτώ Αλικάκη, Γεράσιμος Μιχελής) τα «μικρά φοβόντουσαν το τέρας αλλά τους άρεσε που το φοβόντουσαν» |
- Ποιο ήταν το πρώτο παραμύθι που διαβάσατε;
- Και τι σημασία έχει, αφού σας άρεσε; Ενώ τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια τάση πολιτικής ορθότητας διακριτή και σε ορισμένα παιδικά βιβλία...
- Εσείς πότε καταλαβαίνετε ότι κάτι πετύχατε;
**Εχουν πολλά επίπεδα: «Αν τα σκαλίσεις, λένε πολλά και διαφορετικά σε κάθε ηλικία. Δεν σας έχει τύχει να επιστρέφετε μετά από χρόνια σε ένα παραμύθι και να ανακαλύπτετε ότι σας λέει πια κάτι άλλο; Εμένα αυτό με γοητεύει φοβερά».
**Μήπως και οι μεγάλοι κλασικοί σπουδαία παραμύθια δεν έγραφαν; «Κάποτε έπρεπε να μιλήσω σ' ένα διεθνές συνέδριο στην Αμερική για το παιδικό θέατρο. Σκέφτηκα λοιπόν να πω ότι ένα παιδικό θέαμα οφείλει να έχει ένα πρώτο επίπεδο πολύ απλό, καθαρό κι "ευανάγνωστο" (όπως ακριβώς έχουν και τα παραμύθια), γιατί διαφορετικά τα παιδιά θα βαρεθούν και θα αδιαφορήσουν. Υστερα πρέπει να 'χει κι άλλα επίπεδα ώστε καθένας να κάνει μια προσπάθεια για να τα πλησιάσει. Και φυσικά πρέπει να 'χει και πολλά κρυμμένα μυστικά. Οταν όμως όλο αυτό το διατύπωσα, συνειδητοποίησα ότι ισχύει για τα πάντα. Μήπως η αρχαία τραγωδία, ο Σέξπιρ, όλα τα έργα των μεγάλων κλασικών δεν έχουν ένα επίπεδο πολύ βατό για τον απλό λαϊκό άνθρωπο, κρύβοντας από πίσω ένα τρομερό βάθος και δεκάδες μυστικά;».
**Πολλά παραμύθια τελείως διαφορετικής προέλευσης μοιάζουν: «Αν το σκεφτεί κανείς, είναι τρελό σε μια ολόκληρη γη, επί ολόκληρες χιλιετίες να κυκλοφορούν αυτά τα παραμύθια με τις παραλλαγές τους».
**Τα σύγχρονα παιδιά έχουν πρόβλημα με τα παραδοσιακά παραμύθια: «Η πολύ ιδιωματική γλώσσα είναι πια εμπόδιο. Το είχα αντιμετωπίσει με το "Σκλαβί". Προσπάθησα να διατηρήσω "κάτι τις", όχι όμως εκφράσεις που θα ξένιζαν τα παιδιά. Απέφυγα π.χ.τη λέξη "θύρα" αντί για "πόρτα". 'Η κάποια στιγμή ο Βασιλιάς έλεγε "Ο γιος μου είναι ευαίσθητος". Η λέξη "ευαίσθητος" όμως ήταν από άλλο κόσμο. Το έκανα λοιπόν "ο γιος μου ταράζεται εύκολα"».
**Πολλά έχουν μια γνωστή συνταγή: «Μπορεί καμιά φορά να είναι λίγο μονότονα, όπως για παράδειγμα όταν αρχίζουν τα "τριάρια", γίνεται δηλαδή κάτι, επαναλαμβάνεται δεύτερη φορά και μετά τρίτη, ώστε ο ήρωας που το επιχειρεί, να αποτύχει, να αποτύχει, να πετύχει. Υπάρχουν αυτά τα σχήματα, που όταν έχεις διαβάσει πολλά παραμύθια τα περιμένεις».
**Τα παραδοσιακά παραμύθια τρομάζουν: «Μήπως κι εμάς δεν μας άρεσε σ' αυτά τα παραμύθια να φοβόμαστε και λίγο; Θυμάμαι όταν κάναμε την "Πεντάμορφη και το Τέρας", ήρθαν και παιδιά από νηπιαγωγεία. Ηταν ένα καταπληκτικό θέαμα γιατί, καθώς τα μικρά φοβόντουσαν το Τέρας, αλλά τους άρεσε που το φοβόντουσαν, βρέθηκαν να κάθονται στις θέσεις αγκαλιά δυο-δυο για να φοβούνται παρέα!».
** Ο τρόμος μάς γοητεύει όλους. «Τα πράγματα που μας τρομάζουν μας ασκούν μια ακαταμάχητη γοητεία. Αλλά κι η αντίδραση των παιδιών είναι τελείως διαφορετική απ'ό,τι νομίζουν κάποιοι. Π.χ. ένα παραμύθι μπορεί να λέει ότι ο ήρωας "βρήκε τρεις γίγαντες και τους έκοψε κομματάκια". Τα παιδιά αντιλαμβάνονται πολύ καλά ότι αυτό είναι ένα παιχνίδι, μια σύμβαση».
**Υπάρχουν όμως και όρια. «Στο "Σκλαβί" υπήρχε μια σκηνή με την Παναγία που λέει στην Ομορφη του Κόσμου να σκοτώσει το παιδί της, να το κόψει κομματάκια και να το ψήσει στο φούρνο. Επρεπε να βρούμε τη λύση μιας ισάξιας θυσίας που δεν θα ήταν τόσο αγριευτική».
**Κάθε παραμύθι γεννά κι άλλα. «Μετά το "Σκλαβί" μού έστειλαν εκθέσεις παιδιών. Κι επειδή αυτό το παραμύθι είχε ένα "ανοιχτό" τέλος, ήταν απίστευτη η ποικιλία των ιστοριών που είχαν εφεύρει. Κάποια παιδιά π.χ. έκαναν πρωταγωνίστρια την ξαδέλφη της Πεντάμορφης, που έπρεπε κι αυτή να ζήσει ένα μεγάλο έρωτα. Θυμάμαι κι αυτό: όταν ο βασιλιάς κατάλαβε ότι η γυναίκα του τον παντρεύτηκε ενώ αγαπάει τον αδελφό του, "έδωσε διαταγή στους στρατιώτες του να τον σκοτώσουν", έγραφε κάποιο παιδί. Δεν εννοούσε ότι διέταξε να σκοτώσουν τον αδελφό του, αλλά τον εαυτό του "γιατί πρέπει να φύγω από τη μέση!"».
**Τελικά τα παραμύθια συμβαίνουν; «Απευθύνονται κυρίως στα κρυφά μυστικά της ψυχής μας. Εχουν κάτι το ιαματικό. Μας ανακουφίζουν. Ολες αυτές οι ιστορίες που έχουν δεδομένα σχήματα και συνήθως μιλούν για τους κινδύνους που περνάει ένας νέος άνθρωπος μέχρι να ωριμάσει, είναι κάτι που συμβαίνει σε κάθε παιδί που μεγαλώνει. Συμβαίνει σε όλους μας...».
**Μήπως και οι μεγάλοι κλασικοί σπουδαία παραμύθια δεν έγραφαν; «Κάποτε έπρεπε να μιλήσω σ' ένα διεθνές συνέδριο στην Αμερική για το παιδικό θέατρο. Σκέφτηκα λοιπόν να πω ότι ένα παιδικό θέαμα οφείλει να έχει ένα πρώτο επίπεδο πολύ απλό, καθαρό κι "ευανάγνωστο" (όπως ακριβώς έχουν και τα παραμύθια), γιατί διαφορετικά τα παιδιά θα βαρεθούν και θα αδιαφορήσουν. Υστερα πρέπει να 'χει κι άλλα επίπεδα ώστε καθένας να κάνει μια προσπάθεια για να τα πλησιάσει. Και φυσικά πρέπει να 'χει και πολλά κρυμμένα μυστικά. Οταν όμως όλο αυτό το διατύπωσα, συνειδητοποίησα ότι ισχύει για τα πάντα. Μήπως η αρχαία τραγωδία, ο Σέξπιρ, όλα τα έργα των μεγάλων κλασικών δεν έχουν ένα επίπεδο πολύ βατό για τον απλό λαϊκό άνθρωπο, κρύβοντας από πίσω ένα τρομερό βάθος και δεκάδες μυστικά;».
**Πολλά παραμύθια τελείως διαφορετικής προέλευσης μοιάζουν: «Αν το σκεφτεί κανείς, είναι τρελό σε μια ολόκληρη γη, επί ολόκληρες χιλιετίες να κυκλοφορούν αυτά τα παραμύθια με τις παραλλαγές τους».
**Τα σύγχρονα παιδιά έχουν πρόβλημα με τα παραδοσιακά παραμύθια: «Η πολύ ιδιωματική γλώσσα είναι πια εμπόδιο. Το είχα αντιμετωπίσει με το "Σκλαβί". Προσπάθησα να διατηρήσω "κάτι τις", όχι όμως εκφράσεις που θα ξένιζαν τα παιδιά. Απέφυγα π.χ.τη λέξη "θύρα" αντί για "πόρτα". 'Η κάποια στιγμή ο Βασιλιάς έλεγε "Ο γιος μου είναι ευαίσθητος". Η λέξη "ευαίσθητος" όμως ήταν από άλλο κόσμο. Το έκανα λοιπόν "ο γιος μου ταράζεται εύκολα"».
**Πολλά έχουν μια γνωστή συνταγή: «Μπορεί καμιά φορά να είναι λίγο μονότονα, όπως για παράδειγμα όταν αρχίζουν τα "τριάρια", γίνεται δηλαδή κάτι, επαναλαμβάνεται δεύτερη φορά και μετά τρίτη, ώστε ο ήρωας που το επιχειρεί, να αποτύχει, να αποτύχει, να πετύχει. Υπάρχουν αυτά τα σχήματα, που όταν έχεις διαβάσει πολλά παραμύθια τα περιμένεις».
**Τα παραδοσιακά παραμύθια τρομάζουν: «Μήπως κι εμάς δεν μας άρεσε σ' αυτά τα παραμύθια να φοβόμαστε και λίγο; Θυμάμαι όταν κάναμε την "Πεντάμορφη και το Τέρας", ήρθαν και παιδιά από νηπιαγωγεία. Ηταν ένα καταπληκτικό θέαμα γιατί, καθώς τα μικρά φοβόντουσαν το Τέρας, αλλά τους άρεσε που το φοβόντουσαν, βρέθηκαν να κάθονται στις θέσεις αγκαλιά δυο-δυο για να φοβούνται παρέα!».
** Ο τρόμος μάς γοητεύει όλους. «Τα πράγματα που μας τρομάζουν μας ασκούν μια ακαταμάχητη γοητεία. Αλλά κι η αντίδραση των παιδιών είναι τελείως διαφορετική απ'ό,τι νομίζουν κάποιοι. Π.χ. ένα παραμύθι μπορεί να λέει ότι ο ήρωας "βρήκε τρεις γίγαντες και τους έκοψε κομματάκια". Τα παιδιά αντιλαμβάνονται πολύ καλά ότι αυτό είναι ένα παιχνίδι, μια σύμβαση».
**Υπάρχουν όμως και όρια. «Στο "Σκλαβί" υπήρχε μια σκηνή με την Παναγία που λέει στην Ομορφη του Κόσμου να σκοτώσει το παιδί της, να το κόψει κομματάκια και να το ψήσει στο φούρνο. Επρεπε να βρούμε τη λύση μιας ισάξιας θυσίας που δεν θα ήταν τόσο αγριευτική».
**Κάθε παραμύθι γεννά κι άλλα. «Μετά το "Σκλαβί" μού έστειλαν εκθέσεις παιδιών. Κι επειδή αυτό το παραμύθι είχε ένα "ανοιχτό" τέλος, ήταν απίστευτη η ποικιλία των ιστοριών που είχαν εφεύρει. Κάποια παιδιά π.χ. έκαναν πρωταγωνίστρια την ξαδέλφη της Πεντάμορφης, που έπρεπε κι αυτή να ζήσει ένα μεγάλο έρωτα. Θυμάμαι κι αυτό: όταν ο βασιλιάς κατάλαβε ότι η γυναίκα του τον παντρεύτηκε ενώ αγαπάει τον αδελφό του, "έδωσε διαταγή στους στρατιώτες του να τον σκοτώσουν", έγραφε κάποιο παιδί. Δεν εννοούσε ότι διέταξε να σκοτώσουν τον αδελφό του, αλλά τον εαυτό του "γιατί πρέπει να φύγω από τη μέση!"».
**Τελικά τα παραμύθια συμβαίνουν; «Απευθύνονται κυρίως στα κρυφά μυστικά της ψυχής μας. Εχουν κάτι το ιαματικό. Μας ανακουφίζουν. Ολες αυτές οι ιστορίες που έχουν δεδομένα σχήματα και συνήθως μιλούν για τους κινδύνους που περνάει ένας νέος άνθρωπος μέχρι να ωριμάσει, είναι κάτι που συμβαίνει σε κάθε παιδί που μεγαλώνει. Συμβαίνει σε όλους μας...».
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / 2 - 01/11/2008
No comments:
Post a Comment