Η φωνή του Τομ Στόπαρντ ακούγεται από το τηλέφωνο συγκρατημένα φιλική. Τίποτα στη βρετανική προφορά του δεν θυμίζει ότι γεννήθηκε το 1937 στην Τσεχοσλοβακία, την οποία η οικογένειά του εγκατέλειψε μαζί με πολλούς άλλους εβραίους το 1939 για να γλιτώσει απ' τους Ναζί.
Ως το 1941, οι Στράουσλερ ζούσαν στη Σιγκαπούρη, την οποία επίσης αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν για την Ινδία, λίγο πριν από την εισβολή των Ιαπώνων. Ο πατέρας του Τομ, που ήταν γιατρός, έμεινε πίσω. Θα τους ακολουθούσε λίγο αργότερα, αλλά σκοτώθηκε στην εισβολή. Το 1946 η μητέρα του παντρεύτηκε έναν βρετανό αξιωματικό και βρέθηκαν οριστικά στην Αγγλία.
Ο ίδιος ήταν πολύ μικρός για να θυμάται τη σημασία όλων αυτών των γεγονότων- «ήταν απλώς η παιδική μου ηλικία», λέει. Αλλά το συναίσθημα του μετανάστη, του φυγάδα, υπάρχει σε αρκετά από τα έργα που τον έκαναν διάσημο από το τέλος της δεκαετίας του '60 ως έναν από τους σημαντικότερους σύγχρονους θεατρικούς συγγραφείς. Μετέφρασε άλλωστε έργα των Μρόζεκ, Σνίτσλερ, Χάβελ, με τον τελευταίο, που είναι και φίλος του, να τον συντροφεύει στην έγνοια του για την παλιά του πατρίδα.
Από το 1977, όταν επισκέφθηκε την τότε ΕΣΣΔ ως μέλος της Διεθνούς Αμνηστίας, ο Στόπαρντ άρχισε να αναμειγνύεται πιο ενεργά σε διεκδικήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που δεν έχουν πάψει, άλλωστε, να καθρεφτίζονται στα έργα του έως σήμερα. Ο ίδιος μπορεί να περηφανευτεί για τα βραβεία Τόνι που έχει κερδίσει, αλλά και για ένα Όσκαρ για το σενάριο του «Ερωτευμένου Σέξπιρ», μια και ποτέ δεν περιορίστηκε στο θέατρο- φλέρταρε με επιτυχία και με το σινεμά, το ραδιόφωνο, την τηλεόραση.
Όταντο ροκ γκρέμιζε τείχη
Το τελευταίο του θεατρικό έργο, «Rock 'n' roll», που παίχτηκε με διθυράμβους στο Λονδίνο, το Βερολίνο, την Πράγα, τη Λισαβόνα, το Σίδνεϊ και τη Νέα Υόρκη, που οι «New York Times» χαρακτήρισαν το ωραιότερό του, και η «Washington Post» «μια παθιασμένη αντιμετώπιση του ροκ, της επανάστασης και του τέλους του κομμουνισμού», θα ανεβεί για πρώτη φορά στην Αθήνα, από την Πέμπτη στο θέατρο «Πόρτα». Κι έτσι θα αποκτήσουμε ιδία γνώμη για το πώς μπορούν να συναντηθούν ο Μικ Τζάγκερ με τον Λένιν, η Σαπφώ με τους Πινκ Φλόιντ και ο Σιντ Μπάρετ, το «τρελό διαμάντι» του συγκροτήματος που έφυγε νωρίς, με το θεό Πάνα. Ολ' αυτά, σε μια ιστορία για μια εποχή που η πολιτική ήταν ροκ και το ροκ πολιτική. Ο λόγος στον κύριο Στόπαρντ:
- Εχετε κάνει τα πιο διαφορετικά πράγματα στο θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση- μέχρι και στο σενάριο μιας ταινίας Ιντιάνα Τζόουνς συνεργαστήκατε. Σας ερεθίζει αυτή η ποικιλία;
«Η μόνη συγγραφή που σημαίνει αληθινά κάτι για μένα είναι η δική μου, τα θεατρικά μου έργα. Ακόμα κι όταν είμαι υπεύθυνος εξ ολοκλήρου για ορισμένα σενάρια, ποτέ δεν είναι πρωτότυπα, αλλά πρόκειται για κάποια προσαρμογή νουβέλας. Ποτέ δεν έγραψα μια ολόκληρη ιστορία Ιντιάνα Τζόουνς. Απλώς ο Στίβεν (Σπίλμπεργκ) μού έστειλε μια ιστορία και βοήθησα στο διάλογο. Ο καθένας από μας είναι μέρος ενός μεγάλου κύκλου από φίλους, που ο καθένας ενδιαφέρεται για τη δουλειά του άλλου. Δεν είμαστε απομονωμένα νησιά. Μ' αρέσει να ζω σ' έναν κόσμο όπου το πρωί προσπαθείς να λύσεις ένα πρόβλημα στο δικό σου έργο και το μεσημέρι βοηθάς ένα φίλο σε μια σκηνή της ταινίας του. Το "Ερωτευμένος Σέξπιρ" ήταν κάτι διαφορετικό: υπήρχε ήδη ένα σενάριο που αλλάξαμε αρκετά».
- Και βραβευτήκατε με Οσκαρ γι' αυτό.
«Ναι, το ξανανακάλυψα, αν θέλετε. Κάνω πολλά, αλλά για να είμαι ειλικρινής τα τελευταία 40 χρόνια το να γράφω για το θέατρο είναι η αληθινή μου ζωή ως συγγραφέα. Πριν από πολλά χρόνια, όταν ήμουν δημοσιογράφος, έγραφα για τις παραστάσεις σε μια μικρή πόλη. Οι ηθοποιοί γίνονταν φίλοι μου και τίποτα δεν μου άρεσε περισσότερο από το να κάθομαι στα παρασκήνια και να παρακολουθώ τις πρόβες. Από τότε ήθελα να γίνω συγγραφέας, αλλά δεν ήξερα πώς θα το πετύχω. Ερωτεύτηκα το θέατρο ως πραγματικότητα, όχι ως θεωρία».
Το ίδιο το έργο σε οδηγεί
- Χρειάζεται να αγαπάτε ένα χαρακτήρα για να του δώσετε ζωή στη σκηνή;
«Ακολουθώ μια ενστικτώδη γλώσσα. Δεν νομίζω ότι έχω μάθει ακόμα πώς να γράφω θεατρικά έργα, πώς να δημιουργώ χαρακτήρες. Δεν ξέρω αν η λέξη "αγαπώ" τους ταιριάζει -δεν είναι αληθινά πρόσωπα. Αλλά όντως πρέπει να τους αντιμετωπίζεις σαν να ανήκουν σ' έναν τόσο αληθινό κόσμο, που θα μπορούσε να είναι ο δικός σου. Δεν χρειάζεται λοιπόν να τους αγαπάς, όσο να ζεις μέσα τους».
- Σας οδηγούν πολλές φορές σε μέρη που δεν είχατε φανταστεί;
«Ολη την ώρα! Νομίζω ότι το απαραίτητο μυστικό είναι ν' αφήνεις το έργο να σε πάει όπου αυτό θέλει. Να μη θεωρείς απαραίτητο να ακολουθείς το χάρτη που είχες σχεδιάσει στην αρχή».
- Στο «Rock 'n' Roll» φαίνεται ότι θαυμάζετε τον Σιντ Μπάρετ, αν και έκανε τελείως διαφορετική ζωή απ' ό,τι εσείς. Προτίμησε να κλειστεί σ' ένα δικό του κόσμο.
«Δεν θα 'λεγα ότι το προτίμησε. Καταστράφηκε και δεν μπορούσε να κάνει διαφορετικά. Προσωπικά δεν τρελαίνομαι για τον Σιντ. Μ' αρέσουν δυο ή τρία τραγούδια του. Ας το πω διαφορετικά: πολλοί πιστεύουν ότι οι Πινκ Φλόιντ έχασαν κάτι σημαντικό όταν τους εγκατέλειψε. Και ότι δεν ήταν τόσο ενδιαφέροντες όσο πολύ αργότερα. Προτιμώ ωστόσο τους Πινκ Φλόιντ ύστερα από αυτόν».
- Εσείς δεν νομίζετε ότι κάτι έχασαν;
«Ο Μπάρετ είχε μια φρεσκάδα στην τραγουδοποιία του, που δεν ήταν αμερικάνικη. Ηταν ένας από τους πρώτους που τραγούδησαν με αγγλική προφορά και αυτό το μετέτρεψε σε αρετή. Κι ακόμη εμπνεύστηκε όχι μόνο από τις αμερικανικές ταινίες δρόμου, αλλά και από την αγγλική λογοτεχνία. Βρήκα συμπαθητική αυτή την πλευρά του, αν και σαν φαν των Πινκ Φλόιντ εντοπίζομαι περισσότερο στις δεκαετίες του '70 και του '80, παρά σ' εκείνη του '60».
- Ακούγοντας τα καλύτερα συγκροτήματα εκείνων των χρόνων νιώθεις ότι ακούς μαζί τους τη βεβαιότητα ότι ο κόσμος μπορεί και θα γίνει καλύτερος. Είναι κάτι που το ακούτε στο σύγχρονο ροκ;
«Καλή ερώτηση. Δεν είμαι τόσο ενημερωμένος για το σύγχρονο ροκ, αλλά πιστεύω όντως ότι υπήρχε περισσότερη αισιοδοξία στη δεκαετία του '60».
«Ακούγοντας κάθε πρωί τις ειδήσεις, δύσκολα μπορείς να πεις ότι δικαιολογούν πολλή αισιοδοξία. Από την άλλη, όμως, οι ζωές πολλών από μας διατήρησαν την αυτονομία που διεκδικήσαμε για τον εαυτό μας. Στην προσωπική ζωή τους οι γενιές που ανδρώθηκαν τότε, διατηρούν ακόμη και σήμερα αρκετή ελευθερία».
- Στο έργο σας υπάρχει πολιτικός και κοινωνικός καμβάς, αλλά οι χαρακτήρες συνδέονται μεταξύ τους με ψυχολογικούς, συναισθηματικούς δεσμούς. Πιστεύετε ότι είναι παράγοντες που η πολιτική και ιδίως ο μαρξισμός είχε παραμελήσει;
«Δεν νομίζω ότι ο ίδιος ο Μαρξ υποτίμησε ποτέ τη σημασία αυτων των δεσμών. Ο κλασικός μαρξισμός είχε λάβει υπόψη του τη σπουδαιότητα της οικογένειας. Αυτές οι παράμετροι είναι το τελευταίο πράγμα που μου έρχεται στο νου όταν γράφω ένα έργο. Δεν μ' ενδιαφέρει να αναλύω το έργο μου σαν καθηγητής. Αλλά έχετε δίκιο, το "Rock 'n' roll" αναφέρεται σ' έναν κόσμο όπου οι κανονικές ανθρώπινες σχέσεις υπάρχουν μέσα στο πλαίσιο των πολιτικών και κοινωνικών σχέσεων».
- Σε μια συνέντευξή σας στον «Observer» προπαγανδίσατε αυτό που ονομάσατε «διεκδίκηση γενναιοδωρίας». Είπατε ότι οι σχέσεις που χαρακτηρίζουν μια οικογένεια μπορούν να υπάρξουν ως κινητήρια δύναμη και για την κοινωνία. Είναι μια ρεαλιστική πεποίθηση ή απλώς μια ελπίδα;
«Φοβάμαι πως δεν είναι πολύ ρεαλιστικό, ίσως είναι ένα ρομαντικό ιδανικό, που βασίζεται όμως σε αυθεντική ανθρώπινη ψυχολογία. Κατά κάποιον τρόπο νομίζω ότι η κοινωνία μέσα στο καπιταλιστικό πλαίσιο τείνει να διαφθείρει τα καλύτερα ένστικτα των ανθρώπων».
- Μιλώντας για διαφθορά, γνωρίζω ότι θαυμάζετε τον Οργουελ. Φαίνεται όμως ότι ο Μεγάλος Αδελφός σήμερα δεν χρειάζεται να έχει το απωθητικό πρόσωπο που έχει στο «1984». Αποδεικνύεται πιο αποτελεσματικός όταν έχει το σχήμα μιας χρυσής πιστωτικής κάρτας, που σε αιχμαλωτίζει σε μια ζωή υποχρεωμένη να μοιάζει με διαφήμιση.
«Συμφωνώ. Σε μια τέτοια κοινωνία ζούμε. Κι αν δεν υπάρχει ένα πρόσωπο παντού να μάς κοιτάζει από τους τοίχους, είναι γιατί οι νέοι τρόποι αφομοίωσης είναι πιο έξυπνοι. Εκείνοι που ενδιαφέρονται να ελέγχουν την κοινωνία έχουν γίνει περισσότερο ευφυείς απ' ό,τι στο έργο του Οργουελ. Αλλά βέβαια, εκείνος δεν έγραψε ένα μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας, κατέγραψε μια μεταφορά μιας πραγματικής, ολοκληρωτικής κοινωνίας. Και όντως υπάρχουν σήμερα κοινωνίες που είναι πολύ κοντά στο δικό του εφιάλτη. Δεν θέλω να φανώ μη ρεαλιστικός: Η Αγγλία και, είμαι σίγουρος η Ελλάδα, προάγουν προφανώς πολλή περισσότερη ελευθερία του ατόμου απ' ό,τι στο "1984". Οι αρχές σήμερα δεν χρειάζεται να είναι επιτακτικές, ολοκληρωτικές. Σε πολλές περιπτώσεις μπορούν απλώς να υποδύονται ότι συμπεριφέρονται με σύνεση στον πόλεμο απέναντι στην τρομοκρατία...»
«Θα έκανα ρεπορτάζ για την Κίνα»
- Η ιδέα της αυτονομίας του ατόμου καθρεφτίζεται στα κείμενά σας. Αλλά, αν οι άνθρωποι δεν ενωθούν κάτω από μια σημαία, πώς μπορούν ν' αλλάξουν τα πράγματα;
«Α, αυτή είναι πάντοτε η κρίσιμη ερώτηση, είμαι ο κύκλος που πρέπει να τετραγωνιστεί. Η λύση απέναντι στην κοινωνική ζωή είναι η ισορροπία ανάμεσα στις αντιθέσεις μας. Στη δική μου και στη δική σας ανάγκη να κάνουμε ό,τι μάς αρέσει. Αυτή είναι η στιγμή που οι άνθρωποι πρέπει να συμπεριφερθούν με γενναιοδωρία. Είναι ένα πρόβλημα που δεν ήταν άγνωστο στον Πλάτωνα...»
- Αρχίσατε την καριέρα σας ως δημοσιογράφος. Αν σας πρότεινε κανείς να ξανακάνετε ρεπορτάζ, ποιο θέμα θα διαλέγατε; Και ποιον τόπο;
«Την Κίνα. Για μένα είναι ακόμα μια μυστηριώδης χώρα. Ακόμα το Θιβέτ... Ισως τελικά να διάλεγα την Ινδία: θα μ' άρεσε να ξαναπάω κάπου που έχω πάει και να δω τι έχει αλλάξει».
- Το μεγάλο θέμα αυτό τον καιρό είναι η διεθνής κρίση. Πιστεύετε ότι είναι μόνο οικονομική ή δείχνει κάτι βαθύτερο;
«Υπάρχουν ασφαλώς βαθύτερες κοινωνικές αιτίες. Η κρίση δείχνει πως δεν υπάρχει δωρεάν γεύμα. Κάποτε έρχεται οπωσδήποτε ο λογαριασμός. Αισθάνομαι ότι ζούμε το τέλος της θρησκείας του κεφαλαίου. Της πίστης ότι τα χρήματα θα φέρουν χρήματα. Οι άνθρωποι που είχαν βαθύτερα αναμειχθεί, που υπήρξαν οι ιερείς αυτής της συναρπαστικής θρησκείας, πίστευαν ότι τα περισσότερα χρήματα θα τα γευτούν οι ίδιοι και ότι αυτό δεν θα σταματήσει ποτέ. Στο βάθος του χρόνου η κρίση θα αποβεί χρήσιμη, καθώς μας θυμίζει ότι οι αληθινές αξίες υπάρχουν στον απτό κόσμο, στο χώμα και το νερό, όχι στο αφηρημένο οικοδόμημα».
- * Το «Rock 'n' roll» θα ανεβεί σε σκηνοθεσία Γ. Κοτανίδη, μετάφραση Σ. Βελέντζα, σκηνικά Α. Δαγκλίδη, κοστούμια Κ. Μπρέισγουελ, φωτισμούς Λ. Παυλόπουλου και με τους ηθοποιούς Α. Βάλβη, Γ. Δρίτσα, Ε. Κοτανίδη, Γ. Κοτανίδη, Σ. Μερμήγκη, Σ. Μπαλωμένου, Μ. Πανουσοπούλου, Β. Παπαδημητρίου, Β. Ρόκκο, Αλ. Συσσοβίτη και Ι. Χατζηαντωνίου.
No comments:
Post a Comment