«Το φράγμα σπάει με μια σταγόνα»

• ΤΗΣ ΕΦΗΣ ΜΑΡΙΝΟΥ, Επτά, Κυριακή 6 Μαρτίου 2011

• Από τους πιο σημαντικούς σύγχρονους σκηνοθέτες, ο Ρόμπερτ Στούρουα ήταν γνωστός στους έλληνες θεατρόφιλους.

Ομως στο ευρύ κοινό έγινε γνωστός πριν από κάμποσα χρόνια χάρη σ' ένα... τσιγάρο. Το πρώτο που άναψε στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, στα χείλη της Αννας Μακράκη, σε παράσταση του «Οιδίποδα τύραννου». Και από τότε οι «φωτιές» πολλαπλασιάστηκαν.

«Ηταν μια περίεργη αντίδραση κοινού και κριτικών, αν σκεφτείς ότι, τότε, οι θεατές κάπνιζαν αρειμανίως μέσα στο θέατρο. Σκεφτόμουν ότι αν ο χώρος πρέπει ν' αντιμετωπίζεται ως ιερός, ούτε το κοινό πρέπει να καπνίζει. Δεν ήταν στις προθέσεις μου να δημιουργήσω σκάνδαλο», λέει σήμερα ο γεωργιανός σκηνοθέτης. Εκτοτε ανέβασε στην Ελλάδα την «Ηλέκτρα» και τον «Κοριολανό». Και τώρα τον συναντάμε στη Θεσσαλονίκη, όπου ετοιμάζει για το ΚΘΒΕ το «Ημέρωμα της στρίγκλας» του Σέξπιρ, με τον Ιεροκλή Μιχαηλίδη και τη Δήμητρα Ματσούκα.

Ηρωίδα του έργου, που θ' ανέβει στις 19 του μηνός, είναι μια γυναίκα που όλη η πόλη μιλάει γι' αυτήν. Ατίθαση, στριμμένη, ανυπόφορη. Απ' την άλλη υπάρχει ο Πετρούτσιο, ένας άντρας που πρέπει να παντρευτεί μια πλούσια γυναίκα και η πανθομολογούμενη αναποδιά της νύφης ποσώς τον πτοεί.

«Ο Σέξπιρ μιλάει πάντα για ένα πράγμα: ο κόσμος είναι "άγνωστος", δύσκολος. Γι' αυτό διασκεδάστε τον ή εκδικηθείτε τον. Ετσι τα μισά του έργα είναι κωμωδίες και τ' άλλα βίας και εκδίκησης. Ο Πετρούτσιο, δυνατός, έμπειρος εραστής, γνώστης της γυναικείας ψυχολογίας, γελάει αυτάρεσκα: όλες ίδιες είναι. Θέλουν σεξ για να συνέλθουν. Οταν όμως τη γνωρίζει, ανακαλύπτει μια υπέροχη γυναίκα. Θα την αλλάξει και συγχρόνως αλλάζει κι ο ίδιος. Μια δύσκολη σχέση γίνεται αληθινή αγάπη».

Η παράσταση τοποθετείται αισθητικά στην εποχή της ανόδου του Μουσολίνι και παίζεται από ένα μπουλούκι θεατρίνων που στερείται κοστουμιών και σκηνικών. Παλιά, φθαρμένα, τα ρούχα του θιάσου είναι βγαλμένα από τον πάτο των μπαούλων.

«Δεν ξέρω πόσο "κλασικός" είναι ο Σέξπιρ. Οταν έγραψε τη "Στρίγκλα" δεν βρισκόταν στην ακμή της καριέρας του. Στο κείμενο αναγνωρίζεις την αγωνία του να κατακτήσει τον θεατή. Οσο για τον ετεροχρονισμό που επιχειρούμε, κι εκείνος προσάρμοζε τα έργα του στην εποχή που ζούσε. Οι ήρωες, ακόμα κι αυτοί της αρχαίας Ρώμης, έπαιζαν ντυμένοι με ελισαβετιανά κοστούμια. Υπάρχουν μάλιστα λεπτομέρειες που το αποδεικνύουν».

Ο Στούρουα δίνει μεγάλο βάρος στους ηθοποιούς για την επιτυχία της παράστασης. Οταν όμως δεν τους γνωρίζει, στη συγκεκριμένη περίπτωση, πώς δουλεύει;

«Ενα κομμάτι του χρόνου περνά μέχρι να ξεδιπλωθούν οι δυνατότητές τους. Συχνά ζητώ περίεργα πράγματα. Για παράδειγμα στη σκηνή που ο Μπατίστα αποφασίζει να κλειδώσει και τις δύο κόρες σπίτι, αν η Κατερίνα συνεχίζει ν' αρνείται το γάμο: Η αδελφή της Κατερίνας οφείλει να "παρανοήσει" με το μέτρο... Προτείνω στη συγκεκριμένη ηθοποιό ν' αρχίσει να χορεύει τρελαμένη από το σοκ. Ο θεατής πρέπει να εισπράξει τη σκηνή σαν να είναι έτσι γραμμένη από τον Σέξπιρ».

Εξηγεί ότι για τον σκηνοθέτη δεν είναι εύκολο να μιλήσει με ειλικρίνεια για τη δουλειά του:
«Οχι γιατί δεν θέλει, αλλά γιατί δεν μπορεί. Π.χ. γύρω από την περιβόητη μπρεχτική αποστασιοποίηση, υπάρχουν δεκάδες σκηνοθετικές ερμηνείες. Είναι σαν να ρωτάς τη σαρανταποδαρούσα πώς καταφέρνει να περπατά με τόσα πόδια. Αρχίζει να εξηγεί, αλλά δεν καταφέρνει να φτάσει μέχρι το 40ό πόδι... Ετσι είναι και οι σκηνοθέτες. Ρωτάς για τη δουλειά τους και χάνονται σε εμβριθείς αναλύσεις ή σε δουλεύουν. Μετά πηγαίνεις να δεις την παράσταση προσπαθώντας, μάταια, να διακρίνεις αυτά που σου διηγήθηκαν»...

Ο Στούρουα κατάγεται από οικογένεια παραδοσιακών μπολσεβίκων. Με πατέρα ζωγράφο και παππού που βρέθηκε ανάμεσα σ' αυτούς που πρότειναν τον Στάλιν για την ηγεσία του κόμματος...

«Ενα εξαιρετικό δείγμα του πώς ο Στάλιν κατάφερε να χειραγωγήσει το θέατρο, ήταν η περίπτωση του Στανισλάφσκι, σπουδαίου ανθρώπου και καλλιτέχνη. Ο "πατερούλης" τον εξόντωσε με τον πιο ύπουλο και αποτελεσματικό τρόπο: του "πήρε" τους ηθοποιούς... Τους έστελνε, ακόμα και την περίοδο πολέμου, για διακοπές στην Ελβετία... Ο Μέγερχολντ, ως αρμόδιος κομισάριος για το θέατρο, είχε ήδη στείλει οδηγίες ποια έργα και πώς πρέπει να ανεβαίνουν. Επέμενε μάλιστα σθεναρά να κλείσει το Θέατρο Τέχνης οδηγώντας τον Στανισλάφσκι σπίτι του, να δουλεύει μόνο με μαθητές. Στο μεσοδιάστημα όμως, όταν ο Μέγερχολντ κυνηγήθηκε με την σειρά του ως φορμαλιστής και πριν εκτελεστεί ως συνωμότης, ο Στανισλάφσκι τον φώναξε στο Θέατρο Τέχνης να σκηνοθετήσει ό,τι ήθελε. Εκείνος, νιώθοντας ενοχές, αρνήθηκε και πήγε στην Αγία Πετρούπολη».

Στην αποσταλινοποίηση που επέβαλε ο Χρουστσόφ μετά το 20ό Συνέδριο, ο Στούρουα έκλεισε τους «λογαριασμούς» του με τον «υπαρκτό» σοσιαλισμό:

«Το 1956 η κατάσταση ήταν πολεμική. Αλλοι έφευγαν από το κόμμα, άλλοι πανηγύριζαν, άλλοι αυτοκτονούσαν. Μαθητής ακόμα συμμετείχα σε διαδήλωση υπέρ του Στάλιν, όταν είδα το στρατό της πατρίδας μου να με πυροβολεί. Ηταν η στιγμή που απελευθερώθηκα από κάθε πολιτική φαντασίωση.

Αργότερα τάχτηκα υπέρ της περεστρόικα. Η ΕΣΣΔ ήταν μια παραλυμένη από τη διαφθορά χώρα. Η νομενκλατούρα τα είχε όλα και ο λαός τίποτα. Θα μου πείτε σήμερα υπάρχουν τα πάντα, αλλά κανείς δεν μπορεί να τα αγοράσει. Καταλαβαίνω αυτούς που νοσταλγούν εκείνη την εποχή. Υστερα από χρόνια βλέπεις τα άσχημα με μια κάποια συμπάθεια. Ειδικά όταν το τώρα δεν είναι σπουδαίο»....

Πιστεύει πάντως στον νομοτελειακό χαρακτήρα της επανάστασης: «Δεν ξέρω αν η μορφή της είναι σπειροειδής, όπως λέει ο μαρξισμός. Ο Σέξπιρ την αισθανόταν μέσα από τη δική του μεγαλοφυΐα. Ο Τζέφερσον πάλι έλεγε ότι η ελευθερία είναι δέντρο που για να μεγαλώσει πρέπει να ποτίζεται με αίμα. Η Ιστορία ερμηνεύεται σχηματικά. Ολα μπορεί να ισχύουν και ν' αλλάζουν. Οσο κι αν φρενάρεις την ιστορική διαδικασία, μια σταγόνα αρκεί κάποτε για να σπάσει το φράγμα».

Βλέπει τον κόσμο φτιαγμένο πάνω στην αρχή της πάλης του καλού με το κακό. «Η πνευματική ένδεια, ο πλήρης αποπροσανατολισμός των κοινωνιών, θα δώσει νέα τραγική μορφή στο κακό ώς το 2020. Δυστυχώς στην πολιτική επικρατούν άνθρωποι ατάλαντοι -φριχτής παιδικής ηλικίας και καταπίεσης- που για χρόνια περίμεναν την ευκαιρία να αποδείξουν τις ανύπαρκτες δυνατότητές τους. Αυτοί λοιπόν οι τύποι βρίσκουν πεδίον δόξης λαμπρόν εκεί όπου εξαργυρώνεται η εξουσιομανία και τα κόμπλεξ μιας ζωής: στην πολιτική η οποία δεν απαιτεί ταλέντο, κρίση, ιδεολογία, ανθρωπιά, ηθική».