ΘΥΜΙΟΣ ΚΑΡΑΚΑΤΣΑΝΗΣ Προικισμένος με μια κωμικοτραγική δεινότητα

Στους «Ορνιθες»

«Ο μόνος απολογισμός που μ' ενδιαφέρει είναι ο απολογισμός της ηθικής μου απέναντι στο λειτούργημά μου» - είχε πει σε συνέντευξή του στο «Ρ» ο δημοφιλής ηθοποιός Θύμιος Καρακατσάνης με αφορμή τον εορτασμό των 45 χρόνων (2004), στο θέατρο. «Και ευτυχώς αυτός δεν έχει να φοβηθεί. Δεν έχω κάνει ποτέ κάτι που δεν το πίστευα. Κι όταν έτυχε μια φορά να το κάνω, έφυγα στον ενάμιση μήνα. Γιατί υπήρχε μια ανηθικότητα που δεν την άντεχα κι έφυγα. Μπορώ να τελειώσω έχοντας ήσυχη τη συνείδησή μου ότι δεν έκανα κάτι που να ντρέπομαι».

Γεννημένος μεγάλος θεατρίνος

Ο Θύμιος Καρακατσάνης, γεννημένος μεγάλος θεατρίνος, αλλά και «βαφτισμένος» στο επαγγελματικό του ξεκίνημα και αναβαπτιζόμενος σε όλη τη διαδρομή του στον -παντοτινά αστείρευτο- «ποταμό» της αριστοφανικής κωμωδίας, διήνυσε μια πορεία γόνιμη, δημιουργική, πορεία προσφοράς και διαλόγου με το θεατρόφιλο κοινό που τον αγκάλιασε με μια σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης και αλληλοσεβασμού. Γι' αυτό και κράτησε μέχρι το τέλος της ζωής του.

Ο Αριστοφάνης, η αριστοφανική κωμωδία, για τον Θύμιο Καρακατσάνη προ πολλών χρόνων έγινε δεσμός ζωής, συστατικό της καλλιτεχνικής του ύπαρξης, «δεύτερη φύση» του, ανώτερη ανάγκη του. Και ακριβώς γι' αυτό πολύ θα μπορούσε να έχει συμβάλει στην υπόθεση της αριστοφανικής κωμωδίας, αν του παρεχόταν η δυνατότητα συχνότερης -ερμηνευτικής και σκηνοθετικής «αναμέτρησης» μαζί της. Το έβλεπες σε κάθε του εγχείρημα - σκηνοθετικό και ερμηνευτικό.

Ως «Καλός στρατιώτης Σβέικ»

«Πλούτος», «Ειρήνη», «Νεφέλες», «Λυσιστράτη», «Ορνιθες». Μοναδικός σε όλες τις ερμηνευτικές του καταθέσεις. Αξιομνημόνευτη ιδιαίτερα η ερμηνεία του Πεισθέταιρου στην αναβιωμένη το 1997 παράσταση του «Θεάτρου Τέχνης - Κ. Κουν», των ιστορικών «Ορνίθων» (του 1959), στους οποίους ο νεαρός τότε Καρακατσάνης είχε παίξει το ρόλο του Ευελπίδη.

«Ιδεολογικά, αυτό το έργο μού δίνει την ευκαιρία να πω τα πράγματα που θέλω. Και εν ολίγοις λέω "φοβού τους λαοπλάνους". Κι ελπίζω να καταλάβει ο ελληνικός λαός ότι είμαστε συνυπεύθυνοι, αφού επιτρέπουμε στους λαοπλάνους να μας παραπλανούν. Από το 1960 κάνω ανελλιπώς Αριστοφάνη... Φταίμε κι εμείς που τους πιστεύουμε. Οταν ένας λαός δεν μπορεί να καταλάβει ότι το να προσφέρεις στο κοινωνικό σύνολο σε κάνει πραγματικά άνθρωπο έντιμο, πώς να μην το ξεχνούν αυτοί που έχουν τη δύναμη».

Ο Θύμιος Καρακατσάνης σκηνοθετικά στις αριστοφανικές παραστάσεις δεν επιδίωξε «εκσυγχρονιστικά» ευρήματα και επικαιροποιητικές υπερβολές. Τις εμπλούτιζε με την ερμηνεία και τη «δαιμόνια» αυτοσχεδιαστική ευρηματικότητά του, με εκείνη την κωμικοτραγική δεινότητα αποδεικνύοντας ότι ήξερε και να πειθαρχεί και να χαρίζει λυτρωτικό αλλά και νοήμον γέλιο στους θεατές του. Για πενήντα και πλέον χρόνια σήκωσε στους ταλαντούχους ώμους του, πάρα πολλούς ρόλους, προσφέροντας με τον υποκριτικό άθλο του αληθινή ευδαιμονία στο θεατή.

Μια ζωή θέατρο

Γεννήθηκε στις 8 Δεκέμβρη 1940 στα Ταμπούρια του Πειραιά και πέθανε στις 30 Ιούνη 2012. Σπούδασε στο «Θέατρο Τέχνης» του Καρόλου Κουν, και από το 1960 εργάζεται συνεχώς στο θέατρο, αρχικά ως βασικό στέλεχος του «Θεάτρου Τέχνης» και στη συνέχεια στο ελεύθερο θέατρο. Οι δύο τελευταίες εμφανίσεις του στο θέατρο ήταν το 2008 με το «Θάνατο του εμποράκου» του Αρθουρ Μίλερ και το 2010 με τους «Νταντάδες» του Σκούρτη. «Ο θάνατος του εμποράκου» ήταν με μια μεγάλη ερμηνευτική επιτυχία του, και πριν 27 χρόνια. Αλλά και στους «Νταντάδες», που το είχε ξανανεβάσει με επιτυχία το 1979, μια υπαινικτική αλληγορία ενάντια σε κάθε καθεστώς που καταπιέζει, εκμεταλλεύεται τις βιοποριστικές ανάγκες και τα όνειρα των ανίσχυρων ανθρώπων, που διαφθείρει και εξαγοράζει συνειδήσεις, τις αναγκάζει να το προσκυνούν, η παράσταση «ευτύχησε» με τη μοναδική ικανότητα του Θύμιου Καρακατσάνη (Πέτρος) να κινεί στην κόψη του ξυραφιού μια πολυσχιδή ερμηνευτική αμφισημία. Ενα κράμα πικρής ειρωνείας, μελαγχολικού χιούμορ, τραγελαφικής ελαφρότητας και υποδόριας δραματικότητας.

Από την «Ειρήνη» του Αριστοφάνη

Κύριο μέλημα για τον καλλιτέχνη Θύμιο Καρακατσάνη ήταν να ανεβάζει, όπως ο ίδιος έλεγε, «έργα που αφυπνίζουν συνειδήσεις. Στους "Μικρούς Φαρισαίους" που ανεβάζω, αυτό λέω, "μην πιστεύετε στα μεγάλα λόγια, στους μεγάλους σταυρούς. Μην πιστεύετε στο προφίλ που τους φτιάχνουν οι ίματζ μέικερ. Πίσω από αυτό το προφίλ υπάρχει ένας βρώμικος, ανήθικος και επικίνδυνος άνθρωπος". Βέβαια, ο κόσμος γελάει πολύ. Αμα γελάει, όμως, να ξέρεις, σκέφτεται. Και μ' αυτή την ελπίδα πηγαίνω κάθε βράδυ στο θέατρο. Πιστεύω ότι κάποτε θα βγαίνουμε στους δρόμους για τα συμφέροντά μας. Πιστεύω ότι αυτή τη στιγμή έχει φτιαχτεί ένας κλοιός που λίγο λίγο μας οδηγούν όπως τα άγρια θηρία στις παγίδες εκείνες που τα εγκλωβίζουν. Είναι ζούγκλα ο κόσμος. Κι εμείς άγρια ζώα που τα βάζουν στα κλουβιά. Τα κλουβιά είναι τα σπίτια μας, είναι οι πόλεις μας, η ανοχή μας, το άδειο μυαλό μας. Κι αυτό το άδειο μυαλό προσπαθώ μέσα από το θέατρο να μη μείνει άδειο και να αντιδράσει».

Για τον Θύμιο Καρακατσάνη η τέχνη και η ζωή ήταν το ίδιο πράγμα. Οπως είχε πει σε συνέντευξή του «το θέατρο είναι καθαρά πολιτική πράξη κι όποιος πιστεύει ότι το θέατρο είναι "φρου φρου κι αρώματα" είναι ή γελοίος ή τζάμπα επαναστάτης. Το θέατρο είναι καθαρά υπόθεση λαού και πολιτικής πράξης, όπως είναι και ο πολιτισμός. Το θέατρο είναι σχολειό λαού και αιχμή του δόρατος ο καλλιτέχνης, ο οποίος -όπως έλεγε και ο Κουν, πρέπει να είναι καλόγερος. Δεν ξέρω πόσο καλόγερος ήταν ο ίδιος αλλά ξέρω ότι δε θα παρασυρόταν ποτέ από Σειρήνες. Το ξέρω αυτό. Εγώ λατρεύω τους ανθρώπους που είχαν μια θέση και μια στάση στα πράγματα. Οπως λατρεύω τον Μάνο Κατράκη και τον μνημονεύω σαν ένα ορόσημο της θεατρικής τέχνης, την οποία θεωρώ μέγιστο λειτούργημα. Θα μπορούσα πολύ εύκολα να κάνω λαϊκίστικα πράγματα γιατί έχω πολύ περισσότερα προσόντα από αυτούς που τα κάνουν. Θα μπορούσα να κάτσω πέντε ώρες πάνω στη σκηνή χωρίς κείμενο. Και αντέχω. Γιατί πρέπει να έχεις και πλήθος ιδεών, τις οποίες ιδέες κατέκτησα με αγώνα, με πολύ διάβασμα και με το να αναλύω και να ενδιαφέρομαι για το τι γίνεται στη χώρα μου».

Βαθιά πολιτικοποιημένος

Από το «Θάνατο του εμποράκου»

Ανθρωπος ευαίσθητος και βαθιά πολιτικοποιημένος έπαιρνε πάντα θέση σε όλα τα πολιτικά ζητήματα που προέκυπταν. «Κι αν σκεφτείτε ότι σ' όλον τον πλανήτη σκοτώνονται κάθε μέρα πάνω από χίλια άτομα στους πολέμους! Και δε μιλάω για τον "πόλεμο της ασφάλτου" που γίνεται πάλι για τα συμφέροντα καθώς φτιάχνονται αυτοκίνητα που δεν αντέχουν σ' αυτούς τους δρόμους... θα έπρεπε να είσαι ντυμένος όπως οι οδηγοί των ράλι... Μιλάω για τους θανάτους που προκαλούνται σε όλες τις ηπείρους με πόλεμο. Αλλού τον εμφανίζουν ως εμφύλιο πόλεμο, αλλού ως ανθρωπιστική παρέμβαση, κι αλλού ως πόλεμο ενάντια στην τρομοκρατία! Δεν ξέρω αν η τρομοκρατία έχει προκαλέσει τόσα θύματα, όσα οι πόλεμοι. Πάντως, όπως και να τους αποκαλούν, οι πόλεμοι αυτοί γίνονται για τα συμφέροντα των ολίγων και των πολεμοκάπηλων. Οπως λέει στην "Ειρήνη" και ο Αριστοφάνης, μόλις γίνεται ειρήνη τρελαίνονται. Αυτοί που φτιάχνουν τα σπαθιά, τα ακόντια, τις ασπίδες και πάνε να παρέμβουν και λένε "τι θα γίνουμε, χανόμαστε". Αυτά έλεγε ο Αριστοφάνης πριν 2.500 χρόνια, τα ίδια ισχύουν και σήμερα. Αυτοί οι άνθρωποι μόλις σταματήσει ο ένας πόλεμος ετοιμάζουν τον άλλο. Αυτή τη στιγμή είναι μια ματωμένη Γη. Ενας μικρός πλανήτης είναι ματωμένος! Κι όλα αυτά γίνονται ενάντια στα συμφέροντα των λαών, ενάντια στη ζωή τους... Να "σκίζεσαι" για τα συμφέροντα των ολίγων είναι πραγματική δουλεία»...

Πολέμιος του σκοταδισμού ο Θύμιος Καρακατσάνης μίλησε πριν από πολλά χρόνια για τον φασισμό. «Οπως βλέπετε, ο φασισμός αναβιώνει, είτε ως έκφραση, είτε ως πράξη, το χειρότερο. Και το χειρότερο, γίνεται πολιτική πράξη. Σκεφτείτε ότι δημιουργείται τόσο μεγάλο θέμα για το αν ένας αριστούχος μαθητής από την Αλβανία θα σηκώσει την ελληνική σημαία, που ξεχνάει κανείς τι γιορτάζουμε εκείνη τη μέρα. Γιορτάζουμε την αντίδραση και την αντίσταση ενός έθνους απέναντι στο φασισμό. Και σήμερα ζητούμε φασιστικά να γίνονται διακρίσεις. Σ' αυτή τη γιορτή έχει θέση οποιοσδήποτε θέλει να συμπράξει. Αλλωστε, ο ελληνισμός δεν ήταν μόνος από εθνογραφική άποψη. Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι ως λαός έχουμε νιώσει την προσφυγιά. Υπήρξαν κύματα μεταναστών κι έχουμε νιώσει ως λαός την ξενοφοβία των δήθεν προοδευτικών Ευρωπαίων. Αυτοί κάνανε πολυπολιτισμικές κοινωνίες με γνώμονα πάντα το κέρδος και δυστυχώς πάει να γίνει και στη χώρα μας αυτό. Εγώ θα ήθελα μια κοινωνία πολυπολιτισμική με γνώμονα το συμφέρον του ανθρώπου».

Ευγνώμων για την αγάπη που πήρε

Σκηνή από τους «Νταντάδες», την τελευταία του παράσταση (2010-2011)

Γελούσε και με την έννοια του Ευρωπαίος που «παίζει» πολύ τα τελευταία χρόνια. «Ειλικρινά δε με ενδιαφέρει πόσο Ευρωπαίος είμαι. Μ' ενδιαφέρει πόσο Ελληνας είμαι, με την ευρύτερη σημασία, όχι του γεωγραφικού χώρου, αλλά της πνευματικής ιδέας που είναι η Ελλάδα στο σύνολο του πολιτισμού της. Γι' αυτό, αν θέλετε να ακριβολογούμε, από τα σπουδαιότερα πράγματα που έχουν γίνει τα χρόνια που είμαστε πάλι ελεύθεροι - εντός εισαγωγικών ελεύθεροι - είναι η αναβίωση του αρχαίου δράματος. Δεν μπορεί να τεθεί αν είσαι Ευρωπαίος, αν είσαι παγκοσμιοσυρόμενος, το θέμα είναι πόσο οι ηθικές αξίες που φέρουν αυτά τα κείμενα μεταφέρονται ή όχι ή αν γίνονται αστειάκια θεατρικά. Δεν αντιστρατεύομαι κάποιους άλλους συναδέλφους, απλά η πολιτεία είναι αναξιοκρατική. Επειδή θεωρώ τον εαυτό μου αδικημένο - πότε δεν έχω τιμηθεί για τις τόσες παραστάσεις μου που είχαν τεράστια επιτυχία - θα ήθελα πολύ να πω σ' αυτούς που διαβάζουν τις γραμμές τις οποίες γράφετε για μένα, ότι η μόνη δικαίωσή μου προέρχεται από αυτούς. Είμαι ευγνώμων για την πραγματική θεατρική μέθεξη που είχα μαζί τους».

Παρά το βεβαρημένο ιστορικό του με τον καρκίνο, με τον οποίο πραγματικά πάλεψε παλικαρίσια για πολλά χρόνια, τη μάχη την έχασε από άλλες αιτίες. Το σάκχαρο σε συνδυασμό με τη ραγδαία εξέλιξη της νόσου του Πάρκισον επιβάρυναν την κατάστασή του. Ετσι έσβησε ήρεμος και σιωπηλός τις τελευταίες ημέρες, στην αγκαλιά της αγαπημένης γυναίκας του Ρούλας και των δύο κορών του, που ήταν στο πλευρό του διαρκώς. Ο Θύμιος Καρακατσάνης αγαπούσε και σεβόταν τη γυναίκα. Σε μια κουβέντα μας είχε πει «Η κυρία αυτή (σ.σ. μιλούσε για τη γυναίκα) υποφέρει. Δε σεβόμαστε αυτή την κυρία που είναι και μάνα και ερωμένη και αδελφή και το πιο γόνιμο μέρος αυτής της κοινωνίας, η πρώτη παιδαγωγός μας. Δεν τη σεβόμαστε. Δείτε πώς της συμπεριφέρονται στην τηλεόραση. Σαν αντικείμενο. Γιατί αν του ανθρώπου του βγάλεις το μυαλό, είναι ένα κρέας όπως και αυτό στο κρεοπωλείο»...

«Νεφέλες» (ΚΘΒΕ, 1978)

Γι' αυτό ευτύχησε ο Θύμιος Καρακατσάνης να ζήσει μια ζωή γεμάτη αγάπη από τις πέντε γυναίκες της ζωής του. Τη μάνα του, τη γυναίκα του Ρούλα, τις δυο κόρες του- Κατερίνα και Αλεξάνδρα- και την εγγονή του Νεφέλη, που την καμάρωνε ιδιαίτερα καθώς μεγάλωνε.

Εργα, παραστάσεις

Σκηνοθέτησε τα έργα: «Πλούτος» του Αριστοφάνη, «Ορνιθες» του Αριστοφάνη, «Μικροί Φαρισαίοι» του Δημήτρη Ψαθά, «Oύρσουλα» του Μπάμπη Τσικλιρόπουλου (1995), «Ο Τελευταίος Να Κλείσει την Πόρτα» του Γιώργου Κωνσταντίνου, «Νεφέλες» του Αριστοφάνη, «Ταρτούφος» του Μολιέρου, «Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη.

Ερμηνείες στο θέατρο: «Πλούτος» του Αριστοφάνη (στο ρόλο του Καρίωνα), «Ο Καλός Στρατιώτης Σβέικ» του Γιάροσλαβ Χάσεκ (στο ρόλο του Σβέικ), «Ξανά μαζί» του Νιλ Σάιμον, «Μικροί Φαρισαίοι» του Δημήτρη Ψαθά (στο ρόλο του Ανδρέα Ντελλή), «Ειρήνη» του Αριστοφάνη, «Αρμένικο Φεγγάρι» στο Θέατρο «Σμαρούλα», «Γυναίκα στοιχείο» του Πέντρο Καλντερόν (Pedro Calderon) στο Θέατρο «Αμιράλ», «Ορνιθες» του Αριστοφάνη, σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν (1959), «Ο Ταρτούφος» στο θέατρο «Αλφα», «Λυσιστράτη» στο ρόλο της Λυσιστράτης, «Ο θάνατος του εμποράκου» του Αρθουρ Μίλερ (2008-9), «Ο Τελευταίος Να Κλείσει την Πόρτα», «Οι Νταντάδες» του Γιώργου Σκούρτη, «Νεφέλες» του Αριστοφάνη, «Φον Δημητράκης» του Δημήτρη Ψαθά (δύο ερμηνείες με διαφορά 20ετών).Συνεργάστηκε επίσης με το ΚΘΒΕ σε δύο παραστάσεις οι οποίες έμειναν στη μνήμη του θεατρικού κοινού της Βόρειας Ελλάδας: «Νεφέλες» του Αριστοφάνη, σε σκηνοθεσία Γιώργου Ρεμούνδου, Πρώτη Παρουσίαση: Καβάλα, Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων (22/07/1978). «Ειρήνη» του Αριστοφάνη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Ιορδανίδη, Πρώτη Παρουσίαση: Καβάλα Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων (15/07/2005).

Στον κινηματογράφο: «Το πιο λαμπρό αστέρι» (1967), «Η χαρτορίχτρα» (1967), «Μπουμ Ταρατατζούμ» (1972), «Η γυναικοκρατία» (1973), «Οι νταντάδες» (1979), «Ιδού η Μήλος, ιδού και το πήδημα» (1979), «Καραβάν Σαράι» (1986).

Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ, ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, Κυριακή 8 Ιούλη 2012