Ο ΚΟΡΥΦΑΙΟΣ ΠΟΛΩΝΟΣ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ
ΚΡΙΣΤΟΦ ΒΑΡΛΙΚΟΦΣΚΙ ΜΕ ΜΙΑ ΤΟΛΜΗΡΗ ΠΡΟΤΑΣΗ, ΑΠΟ ΣΗΜΕΡΑ ΕΩΣ ΚΑΙ ΤΗΝ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, ΣΤΗ ΣΤΕΓΗ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΩΝ
Μια παράσταση-πρόκληση, η οποία
ενεργοποιεί ξανά την αρχαία ελληνική τραγωδία μέσα από τον διάλογό της
με την τραγωδία του Ολοκαυτώματος. Καταιγιστική η πρόταση που συνέλαβε
και σκηνοθέτησε ο κορυφαίος Πολωνός σκηνοθέτης Κριστόφ Βαρλικόφσκι.
Εικαστικά καταιγιστικές, γεμάτες εκρηκτική ενέργεια, οι σκηνές της «(Α)pollonia»...
Πρόκειται για μια σύνθεση που τολμά να διαπραγματευτεί επί σκηνής την αμφιλεγόμενη έννοια της θυσίας, αντλώντας πρώτη ύλη απ' τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, την αισχυλική τριλογία της «Ορέστειας», την ευριπίδεια «Αλκηστη», τις συγκλονιστικές «Ευμενίδες» του Τζόναθαν Λίτελ, την «Ελίζαμπεθ Κοστέλο» του Τζ. Μ. Κούτσι και την ντοκουμενταρίστικη καταγραφή της Χάνα Κραλ «Apollonia».
Τη σχεδόν τετράωρη «(Α)pollonia», όπως ονομάζεται η ερεθιστική σύνθεση του Nowy Teatr, το αθηναϊκό κοινό θα έχει τη δυνατότητα από σήμερα έως και την Παρασκευή να παρακολουθήσει στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών (συμπαραγωγή του Φεστιβάλ Αθηνών με τη Στέγη του Ωνασείου).
Πώς κατάφερε να διαχειριστεί ο ευφυής Βαρλικόφσκι τις έννοιες της θυσίας, της προδοσίας, της ηρωοποίησης με τη φόρμα μιας ροκ συναυλίας; Σαν ροκ σταρ κι ο ίδιος, φορώντας τραγιάσκα και σκούρα γυαλιά ηλίου, μας εξήγησε με πάθος και εκφραστικές χειρονομίες τον σκελετό της απαιτητικής δουλειάς του. Μοιάζει να αισθάνεται την Αθήνα σαν μια πόλη οικεία. Την έχει ξαναζήσει άλλωστε λόγω ακόμη δύο παραστάσεών του: το «Κρουμ» του Χ. Λεβίν και το «Ενα Λεωφορείο» του Τ. Ουίλιαμς με την Ιζαμπέλ Ιπέρ (Φεστιβάλ Αθηνών). Στη Θεσσαλονίκη πέρασε λίγο νωρίτερα με το «Καθαροί πια» της Σάρα Κέιν.
- Πώς συλλάβατε την ιδέα της «(Α)pollonia», που δεν είναι μια ιστορία ή απλά ένα έργο σε μία μόνο ιστορική περίοδο, αλλά μια σύνθεση κειμένων, προσώπων κι εποχών;
«Ολα ξεκίνησαν από την "Αλκηστη" του Ευριπίδη. Ηταν ένα δώρο που μου έκανε η Ελλάδα. Και ελπίζω να της το ανταποδίδω. Αυτό που θα δείτε είναι τόσο ελληνικό όσο και παγκόσμιο. Μετά την "Αλκηστη" ακολούθησε κι "έδεσε" ένα ρεπορτάζ της Πολωνοεβραίας Χάνα Κραλ για μια Πολωνή, την Απολλωνία Μαχζίνσκα, η οποία, αν και μητέρα τριών παιδιών και έγκυος, με κίνδυνο της ζωής της έκρυβε 26 Εβραίους. Στην Πολωνία αν βοηθούσες Εβραίο η ποινή ήταν θανατική. Η Απολλωνία το γνώριζε και καταδικάστηκε. Παραδέχτηκε αμέσως την "ενοχή" της. Ο πατέρας της δεν έκανε τίποτα για να τη σώσει. Ετσι ξαφνικά πρόβαλε μπροστά μου το ίδιο ερώτημα και στην Απολλωνία και στην Αλκηστη. Το ερώτημα γιατί ο πατέρας δεν σώζει το παιδί του. Γιατί και ο πατέρας του Αδμητου Φέρης αρνείται να δώσει τη ζωή του για να σωθεί ο γιος του. Τη δίνει όμως η Αλκηστη για το σύζυγό της. Η ερώτηση "γιατί οι γονείς δεν σώζουν το παιδί τους" ήταν η αρχή για το χτίσιμο της παράστασης. Για μένα όλη η ιδέα της θυσίας, η ιδεολογία της που διατηρείται ζωντανή με τους χιλιάδες ανδριάντες "θυμάτων" σε όλες τις πόλεις του κόσμου, είναι πολύ ρευστή και ανοιχτή . Είναι πολύ εύκολο, αλλά και πολύ αφηρημένο, να είσαι ήρωας. Σκέφτομαι όλες τις γενιές που υπέφεραν από τον Β' Παγκόσμιο και τον κομμουνισμό. Το τίμημα που έπρεπε να πληρώσουν. Κι ενώ δεν μπορώ να φανταστώ πολωνική οικογένεια στην οποία οι γονείς δεν θα πέθαιναν για τα παιδιά τους -και τανάπαλιν- η ζωή έρχεται και λέει: "Οχι. Μ' αρέσει πολύ που η πραγματικότητα μας ενοχλεί!"».
- Στον τίτλο της παράστασης γιατί το Αλφα είναι σε παρένθεση;
«Γιατί Απολλωνία βάφτιζαν τα κοριτσάκια την εποχή που η Πολωνία δεν υφίστατο ως χώρα. Για να ακούνε το Πολωνία».
- Με ποιον τρόπο, όμως, διαχειρίζεστε την έννοια της θυσίας; Η Ιφιγένεια θυσιάζεται σαν σφαχτάρι ακουσίως. Η θυσία της δεν έχει την ίδια βαρύτητα, το ίδιο νόημα με τη θυσία της Αλκηστης ή της Απολλωνίας. Αναζητάτε τα κίνητρα της εκούσιας θυσίας;
«Δεν ξέρω αν είναι πολωνική ή ευρωπαϊκή η μεσσιανική ιδέα του ανθρώπου που θυσιάζεται. Στην Πολωνία η θυσία θεωρείται μια εθνική υπόθεση εξαιτίας του αγώνα για ανεξαρτησία, που διαρκώς τον χάναμε ενώ πολεμούσαν και πέθαιναν η μια γενιά μετά την άλλη. Γι' αυτό και επειδή πάντα υποφέραμε και πάντα έπρεπε να θυσιαστούμε, οι Πολωνοί θεωρούμε εαυτούς μεσσίες των εθνών. Οπότε ήθελα με την παράσταση πρωτίστως να δείξω πόσο αμφιλεγόμενη είναι η έννοια της θυσίας. Ενδεικτικό παράδειγμα, η Απολλωνία που θυσιάστηκε για να κρύψει τους 26 Εβραίους, από τους οποίους τελικά έσωσε μόνο έναν. Ο γιος της, που βίωσε τον εφιάλτη της εκτέλεσής της, έζησε στοιχειωμένος μια ζωή απ' την ιδέα ότι η μητέρα του προτίμησε να σώσει ξένους ανθρώπους απ' τα παιδιά της . Και την καταράστηκε!».
- Φωτίζετε όλες τις πλευρές της θυσίας και τις «παράπλευρες» απώλειές τους; Δεν ηρωοποιείτε τις γυναίκες-θύματα;
«Οχι. Η παράσταση θέτει δύσκολα ερωτήματα. Από τη μια πλευρά με συναρπάζει ότι μια γυναίκα προσπάθησε να σώσει 26 ανθρώπους και θυσιάστηκε. Και από την άλλη, ότι ο πατέρας της δεν θυσιάστηκε γι' αυτήν. Κι ας ήταν έγκυος και ας είχε ήδη τρία παιδιά. Διερευνώντας καθεμία θυσία από όλες τις δυνατές οπτικές γωνίες, διαπιστώνεις ότι δεν είναι μια πράξη προφανής. Υπάρχουν άνθρωποι που θα την έκαναν άλλοι που δεν μπορούν. Ειδικά στον πόλεμο, δεν μπορείς να ξέρεις εκ των προτέρων πώς θα συμπεριφερθείς. Δεν είμαστε πάντως σε θέση να κρίνουμε κανέναν».
- Μήπως τελικά η σύνθεση της «(Α)pollonia» είναι μια καλή αφορμή για να μιλήσετε κυρίως για τις πληγές της πρόσφατης πολωνικής Ιστορίας;
«Οχι. Χρησιμοποιώ τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο για να χτίσω ένα οικοδόμημα γύρω από τον μύθο των Ατρειδών: Ιφιγένεια, Κλυταιμνήστρα, Αγαμέμνων, Ορέστης. Ο τελευταίος μάς μεταφέρει στη μετά τον πόλεμο εποχή. Παραδέχομαι, ωστόσο, ότι με ενέπνευσε η πατριωτική, φανατικά καθολική πολωνική πραγματικότητα, που με θυμώνει».
- Θέτετε το ερώτημα αν σήμερα οι άνθρωποι θυσιάζονται όπως συνέβαινε έως τον 20ό αιώνα;
«Ζούμε σε εποχές που δεν έχουμε ανάγκη να αποδείξουμε σε κανέναν τον ηρωισμό μας».
- Η παράστασή σας εμβολίζεται με αποσπάσματα από την «Ελίζαμπεθ Κοστέλο» του Κούτσι και τις «Ευμενίδες» του Λίτελ. Ο μονόλογος της Κοστέλο «Δεν θα υπάρξει δίκη, δεν θα υπάρξει δικαστής» είναι μόνιμη επωδός της. Από τις ογκωδέστατες «Ευμενίδες» ποια κομμάτια έδεσαν με την «(Α)pollonia»;
«Η εισαγωγή όπου ο ήρωας μιλά για την επάνοδό του από τον πόλεμο και ονειρεύεται να ήταν μια γυναίκα ξαπλωμένη στην παραλία με ανοιχτά πόδια και να τη διαπερνάνε τα κύματα. Θεώρησα ότι είναι ένας πιθανός μονόλογος του Αγαμέμνονα όταν επιστρέφει από τον πόλεμο. Ολόκληρο το πρώτο μέρος της παράστασης είναι ελληνικό, από τις τραγωδίες σας».
- Η φόρμα που απέκτησε η προκλητική και απαιτητική για τον θεατή παράσταση-σύνθεση ποια είναι;
«Οταν την έστηνα για την Αβινιόν, ήθελα να είναι σαν να προσκαλώ το κοινό για να συζητήσουμε για σοβαρά ζητήματα. Η φόρμα που συνέλαβα είναι μιας συναυλίας. Η παράσταση έχει πολλή μουσική, η οποία λέει σκληρά πράγματα. Ο κόσμος μπορεί να τα αποδεχτεί έτσι ευκολότερα. Η «(Α)pollonia» είναι μια συναυλία κατά τη διάρκεια της οποίας λέμε ιστορίες. Μέσα σε ένα νοικοκυριό, στο σαλόνι, στο μπάνιο, στην κρεβατοκάμαρα και στην τραπεζαρία θα δείτε να εκτυλίσσεται μια οικογενειακή τραγωδία».
- Τι θέλετε να προκαλέσετε στον θεατή;
«Τα πάντα. Θέλω κυρίως να τον ταρακουνήσω. Ετσι κι αλλιώς, το θέατρο πρέπει να έχει αυτό τον σκοπό».
- Πέρσι μιλώντας για την Πολωνία ακουγόσασταν απαισιόδοξος. Σήμερα;
«Εχει μπει σε μια κανονικότητα, στο πλαίσιο ενός "κατεστημένου". Ξεκινήσαμε το ,90 σαν μια νέα χώρα που αλλάζει τελείως το σύστημά της, απαλλαγμένη πια απ' τους Ρώσους. Ηταν μια δυναμική και δημιουργική εποχή. Σήμερα όμως τα πράγματα αρχίζουν και "κάθονται"».
- Προτιμάτε, παρ' όλα αυτά, να κάνετε θέατρο στην Πολωνία.
«Θεάτρο μόνο στην Πολωνία μπορώ να κάνω. Ομως είναι πολύ σημαντικό να βρίσκομαι σε διαρκή διάλογο με το ευρωπαϊκό κοινό και όχι αποκλειστικά το πολωνικό. Απ' αυτή την άποψη, εργάζομαι με Πολωνούς ηθοποιούς βασισμένος στην πολωνική κατάσταση, προσπαθώντας όμως να την "ανοίξω" και για τους Ελληνες και για τους Γάλλους κ.ο.κ.».
- Οι Πολωνοί τι λένε για την ελληνική κατάσταση;
«Η Πολωνία είναι ένα τίποτα μέσα στην Ευρώπη. Δεν έχουμε φωνή. Δεν μετράμε. Αλλά γνωρίζουμε ότι είστε υποχρεωμένοι να θυσιαστείτε κι εσείς! Εχετε γίνει κι εσείς θύματα. Ως Πολωνός δεν νομίζω, όμως, ότι είμαι καλύτερος από εσάς. Μεγάλωσα στη φτώχεια που θα αναγκαστείτε να ζήσετε κι εσείς. Γιατί, δεν σας κρύβω, κάθε φορά που έρχομαι στην Ελλάδα με εκπλήσσει η πολυτέλειά της. Ομως η φτώχεια δεν είναι το τέλος του κόσμου. Πιστεύω ότι μόνο όταν το ερώτημα "to be or not to be" αγγίξει τις τέχνες σας, θα σημάνει το τέλος της χώρας σας!»
info: Η «(Α)pollonia» θα παρουσιάζεται από σήμερα έως την 1η Ιουλίου. Ωρα έναρξης: 20.00. Διάρκεια παράστασης: 3 ώρες και 40 λεπτά. Στα πολωνικά, με ελληνικούς υπέρτιτλους.*
No comments:
Post a Comment