Περιττώματα, η μόνη «κληρονομιά»

• Της Μαριας Kατσουνακη, Η Καθημερινή,  Παρασκευή, 24 Iουνίου 2011

ΠΡΕΜΙΕΡΑ. Το τέλος της παράστασης, προχθές το βράδυ στην Πειραιώς 260, βρήκε το κοινό να χειροκροτεί σκεπτικό. Κάποιοι με μεγάλη θέρμη, οι περισσότεροι αναποφάσιστοι και αμφίθυμοι. Σοκαρισμένοι, μετέωροι ανάμεσα στη συγκίνηση και στα ερωτήματα που γεννιούνταν διαρκώς στη διάρκεια της 55λεπτης παράστασης. Ο Ιταλός Ρομέο Καστελούτσι μαζί με την ομάδα του Societas Rafaello Sanzio επισκέπτεται για δεύτερη φορά το Φεστιβάλ Αθηνών (δύο χρόνια μετά τη δική του εκδοχή της «Θείας κωμωδίας») με ένα θεατρικό δοκίμιο, αμείλικτο στη σκηνική αναπαράστασή του.

«Περί της εννοίας του προσώπου του Υιού του Θεού», ο τίτλος. Στο επίκεντρο η σχέση πατέρα - γιου, υπό το βλέμμα μιας υπερμεγεθυμένης εικόνας του Ιησού διά χειρός του μεγάλου Ιταλού ζωγράφου της Αναγέννησης Αντονέλο ντα Μεσίνα. «Ο σωτήρ του κόσμου» μας κοιτάζει και την κοιτάζουμε ενώ ενδιάμεσα ο σκηνικός χώρος, λευκός και μεταμοντέρνος, χωρίς τοίχους, μόνο με άσπρα έπιπλα, είναι ο τόπος που διαδραματίζονται τα εξής: ένας πατέρας που πάσχει από ακράτεια γεμίζει τη σκηνή περιττώματα ενώ ο γιος του τον πλένει και τον σκουπίζει αγόγγυστα. Το περιστατικό (ο γιος με το κοστούμι να ετοιμάζεται για την έξοδό του, ενώ ο πατέρας με το μπουρνούζι να αρνείται να τον «αποχωριστεί» με αυτόν τον ιδιαίτερο τρόπο) επαναλαμβάνεται δυο, τρεις, τέσσερις φορές, έως ότου συμπληρωθούν περίπου 50 λεπτά. Πιθανόν, το ίδιο τελετουργικό να επαναλαμβάνεται διαρκώς, να είναι μια καθημερινή ρουτίνα.

Ο διάλογος στοιχειώδης και συμβολικός. Ο πατέρας κλαίει ζητώντας διαρκώς «συγγνώμη», ο γιος τον παρακαλεί να «σταματήσει, να μη στενοχωριέται». Τα πάντα βάφονται από ένα σκούρο καφέ υγρό, ο γιος σφουγγαρίζει, αλλά είναι μάταιο: το αποτύπωμα παραμένει. Η διάρροια αυτή είναι «ό, τι κληρονομούμε στις νεότερες γενιές», είπε μεταξύ άλλων σε συνέντευξή του στην «Κ» λίγο μετά την προχθεσινή πρεμιέρα ο Ρομέο Καστελούτσι.

Στο τέλος, η εικόνα του Ιησού γεμίζει δάκρυα και περιττώματα. Λίγο νωρίτερα, γύρω στα δέκα μικρά παιδιά (με τσάντες στους ώμους) απασφαλίζουν χειροβομβίδες και τις εκσφενδονίζουν στο έργο του Ντα Μεσίνα. Το πορτρέτο τσαλακώνεται και εμφανίζεται με νέον η φράση «You are my shepherd» («Είσαι το ποίμνιόν μου») από τη Βίβλο (Ψαλμός του Δαυίδ). Από κάποιες πλευρές όμως διαβάζεται και ως «You are not my shepherd».

Η αμφιβολία είναι η κινητήρια δύναμη των παραστάσεων του Καστελούτσι και της ομάδας του. Μαζί με την ενόχληση, την επιθυμία να βγουν στην επιφάνεια τα ορμέμφυτα του θεατή όπως επιθυμούσε ο Αντ. Αρτό στην ιδρυτική συνθήκη του «Θεάτρου της σκληρότητας». Ο ίδιος έλεγε πως «εκεί που μυρίζουν τα σκατά μυρίζει η ύπαρξη», άποψη που εναγκαλίζεται και ο Καστελούτσι.

Ο Ιταλός δημιουργός εκμεταλλεύεται το βλέμμα του Ιησού του Ντα Μεσίνα για να παίξει πάνω στην έννοια της αντιστροφής: ποιος παρακολουθεί ποιον, εν τέλει. Η ψυχαναλυτική ερμηνεία (πατέρας - γιος) πορεύεται παράλληλα με τη σχέση της καθημερινότητας με το θείο, την ανθρώπινη κατάσταση που προοιωνίζεται ένα δύσκολο και αμφίσημο μέλλον. Η παράσταση παρακινεί σε πολλές αναγνώσεις. Ο χρόνος δεν είναι ενιαίος, ούτε και ο χώρος. Το κοινό, που τα διατρέχει και τα ενώνει, είναι ένα ρυάκι από το καφεσκούρο υγρό.