Του Λέανδρου Πολενάκη
  • «Το '21» του Αρη Μπινιάρη στο Φεστιβάλ Αθηνών

Η νεοελληνική Ιστορία, ιδίως το σχετικά κοντινό μας '21, φτάνει έως εμάς παραμορφωμένη από ιδεολογικές ή μη επιδράσεις. Εξαίρεται η «δόξα» στα πεδία των μαχών, «εξωραΐζονται» οι δύο εμφύλιοι, παρακάμπτεται η ντροπή της σφαγής των Οθωμανών στην Τριπολιτσά... Έχει μυθοποιηθεί ο Μακρυγιάννης, ενώ, συγχρόνως, αποθεώνεται, από τους ίδιους κάλαμους, ο άσπονδος εχθρός του, Οδυσσέας Ανδρούτσος. Όποιος έχει διαβάσει τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη γνωρίζει το ελάχιστα κολακευτικό πορτρέτο που φιλοτεχνεί για τον ήρωα της Γραβιάς ο αγωνιστής - γραφιάς. Εδώ, ασφαλώς, δεν εξετάζω αν έχει δίκιο ο Μακρυγιάννης σε όσα φοβερά τού καταλογίζει. Περιορίζομαι να επισημάνω την αποσιώπησή τους από τους λάτρεις και των δύο.

Οι «καλοί» στρατιωτικοί ηγέτες του '21 γίνονται αντικείμενο μιας όψιμης ηρωωλατρείας, ενώ βυθίζονται στα τάρταρα οι «κακοί» πολιτικοί που «έβλαψαν το έθνος». Ο φιλελληνισμός στις δύο του εκφάνσεις, θετική ή αρνητική, δεν έχει αποτιμηθεί σωστά, και, ακόμη, συκοφαντείται συστηματικά το φαναριώτικο στοιχείο. Ποιος, σήμερα, π.χ., γνωρίζει ότι ο λόγιος φαναριώτης Θεόδωρος Νέγρης (1790 - 1824) πέθανε απομονωμένος από την πείνα στο Ναύπλιο, μη έχοντας άλλους δικούς του πόρους και μη καταδεχόμενος να προσφύγει στη συνδρομή των πολιτικών του αντιπάλων; Η περιγραφή του θανάτου του είναι ένα συγκλονιστικό ντοκουμέντο. Η νεοελληνική Ιστορία γράφεται ερήμην των γραπτών ή προφορικών πηγών, πρόχειρα και όπως μας βολεύει κάθε φορά. Είναι αυτή μία από τις μεγαλύτερες κακοδαιμονίες μας.
Σε παλιότερο άρθρο μου στην «Αυγή» (26.05.2015), υποστήριζα την άποψη ότι δεν αρκεί να «διαβάζουμε» ως αφήγηση την Ιστορία. Πρέπει, αντίθετα να τη «σκηνοθετούμε» κάθε φορά, σαν κείμενο θεατρικό προς παράσταση, για να κατανοούμε τις «αλήθειες» της που δεν είναι δεδομένες.
Από την ίδια αρχή εκκινώντας, αρχίζει την περιπλάνησή του στα δύστροπα μονοπάτια της νεότερης Ιστορίας μας ο Άρης Μπινιάρης με τους συνεργάτες του, στην παράσταση του έργου «Το '21». Με σύνθεση κειμένων, σκηνοθεσία, ερμηνεία του ίδιου, με hardcore punk μουσική στο ύφος των «Dead Kennedy», σε «ζωντανή», συναρπαστική εκτέλεση των Τάκη Βαρελλά (μπάσο), Βασίλη Γιασλακιώτη (κρουστά). Ένα παράδοξο μάθημα νεοελληνικής Ιστορίας, που μοιάζει να θέλει να κάνει τον θεατή να ξεχάσει όσα έμαθε στο σχολείο, σε μορφή συναυλίας. Με ηλεκτρισμένα μπλουζ που μιλούν για σπαραγμένα σώματα, με ψυχεδελικές σάμπες που μιλούν για την άγρια πείνα και με ροκ άριες που μιλούν για την προδοσία... Δεν ακούμε ούτε τοπωνύμια, ούτε ημερομηνίες, ούτε μάχες, ούτε ονόματα αρχηγών. Υπάρχουν μόνο η εκλεκτή, πλαγιαστική υποκριτική του Άρη Μπινιάρη, τα «προσήγορα» σκηνικά - κοστούμια της Δήμητρας Λιάκουρα, οι δημιουργικοί φωτισμοί του Γιώργου Βιτσαρόπουλου, και η προικισμένη animation του Νίκου Δημητριάδη. Σαν μια αντιαριστοτελική «σύσταση» που είναι όμως, συγχρόνως, κατά παράδοξο τρόπο, αριστοτελική στην ουσία της. Επειδή διαθέτει το «επιπλέον»: υπερβαίνει το απλό άθροισμα των μερών της, «περαίνοντας» σε σημασία, με την αρμονική τους διαπλοκή.
Έγγραφα των εθνικών συνελεύσεων, μαρτυρίες αγωνιστών, απομνημονεύματα στρατιωτικών, λίβελλοι κατά της επανάστασης ακούγονται ή τραγουδιούνται «στο πιο ροκ μάθημα Ιστορίας που έχετε παρακολουθήσει ποτέ». (αντιγράφω από το πρόγραμμα του φεστιβάλ). Στηριγμένη στο βιβλίο του Γιάννη Σκαρίμπα: «Το '21 και η αλήθεια», η παράσταση του Άρη Μπινιάρη και των συνεργατών του πετυχαίνει τον στόχο της : να μας ταξιδέψει στα ένδον της κατά Σκαρίμπα «μεθυσμένης» Ιστορίας.
Εποικοδομητική θεωρώ την αφαίρεση από τον τίτλο της λέξης «αλήθεια», η οποία συσκότιζε, άθελά του, την πρόθεση του αντικομφορμιστή συγγραφέα: όχι να μας δώσει την υποκειμενική, δική του «αλήθεια» πάνω στα ιστορικά γεγονότα, αλλά να στήσει εμπρός μας ένα εικονοστάσι πυρακτωμένων επαναστατημένων ψυχών που πολεμούν, χορεύουν, τραγουδούν, πίνουν, τρώνε, γελούν και κλαίνε συγχρόνως. Μη γνωρίζοντας ότι η Ελληνική Επανάσταση θα καταλήξει εκεί όπου κατέληξε: στην ίδρυση ενός μονίμως εξαρτημένου από τους ξένους «προστάτες» κρατίδιου και στην εγκατάσταση νέου ζυγού...